Seri üretim objelerde olduğu üzere çerçevesi çizilen mültecilerin görsel imgeleri de daima tıpkı içerikte veriliyor. Temsil imkanlarından yoksun bırakılmaları; vücutlarının birçok kere nesneleşmesine, ölümlerinin yalnızca fizikî kayıplara indirgenmesine, varla yok ortası anonim vücutlar olarak görülmelerine sebep oluyor. Mültecilerin görsel temsilleri ile ayrımcı vücut siyasetleri ortasındaki bağlantıya bakıldığında birbirlerini besledikleri fark edilmiyor. Yeniden o görsellerde mülteciler, politik çerçevelerine ve münasebetiyle faillerine bakılmaksızın tek başlarına ‘toplumsal sorun’ olarak gösteriliyorlar.
Hrant Dink Vakfı’nın düzenlediği, “Yaratıcı yollarla yeni bir söylem” serisinin üçüncüsü olan “Mülteciliği fotoğraflamak” başlıklı panel tam da bu sıkıntılar üzerine düşündürdü. Panelin konuşmacıları Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi’nden Gamze Toksoy ve fotoğrafçılar Hür Salih, Kalpesh Lathigra oldu.
‘HER BİR VÜCUT ANONİMLEŞTİRİLİR’
Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi’nden Gamze Toksoy, görsel temsil ile ayrımcı vücut siyasetleri ortasında direkt bağ kurulabileceğine dikkat çekiyor: “Medyada kullanılan görsel imgenin son derece yerleşikleşmiş, muhakkak kalıpları olduğunu, makul çerçevelerin daima tekrarlandığını fark ederiz. Mültecileri özneleşmeyen kitleler olarak, pasif kurbanlar olarak sunduklarını görürüz. Çoğunlukla bayanlar ve çocuklar yakın plan alınır. Yüzlerdeki çaresizlik, yaşadıkları acı gösterilir. Bizim yardımımıza muhtaç vücutlar yaratılır. Her bir vücut anonimleştirilir. Bu yolla bize, failler hakkında yani neden bunların yaşandığı hakkında rastgele bir bilgi ulaşmaz.”
“Medyada gördüğümüz acıma hislerine hitap eden, kurbanlaştırıcı görsellerde kendini temsil etmesinin mümkün olmadığı düşünülen kümelere yönelik hiyerarşik bir bakış ve ilişkilenme biçimi daha en başından oluşturulmuş oluyor. Bu manzaralar yalnızca hükümran medyanın problemi de değil. Mültecilere yönelik çalışmalar yürüten, destekleyici siyasetler üreten geniş bölümlerin de bu usulleri seçtiğini görüyoruz. Sivil toplum kuruluşları afişlerinde, bültenlerde ve hatta kimi akademik yayınlardaki görsellerde görüyoruz. Aslında tüm bunlar belli bir ‘görme rejiminin’ olduğuna işaret ediyor. Bugün mültecilerin göç ettikleri yerlerde maruz kaldıkları, ötekileştirci tavır ve davranışların beslenmesinde bu kelamını ettiğimiz görsellerin epey değerli bir rolü var. Bu görsellerde onların tekrar hayatlarını kurma uğraşları görmezden geliniyor ya da üzeri örtülüyor. Mültecilerin toplumsal meseleye indirgendiğini görüyoruz. Sorunun kendisi onlarmış üzere sunulduğunu görüyoruz.”
‘ASLINDA İKİ ŞEY VAR: FOTOĞRAFÇININ EGOSU VE ÖDÜL ALMA FİKRİ’
Panelde, Toksoy’un konuşmasından sonra fotoğrafçı Kalpesh Lathigra kelam aldı. “STK’larda çalıştım. Birleşmiş Milletler’de… Bizden istenen insanların üzgün görünmesi, yardıma muhtaç olmalarıydı” diyen Lathigra vakit içerisinde değişen fotoğrafçılığını anlattı:
“İlk fotoğraf çekmeye başladığım vakit haber fotoğrafçısıydım. Basın mensubu olarak tarafsız olmam ve karşımdaki hakikate bağlı kalmam gerekiyordu. Bir Batı mitolojisi var foto muhabirleri ile ilgili. Gelişmekte olan ülkelere örneğin Hindistan’a, Afrika’ya gidildiğinde bir fotoğrafçı o toplumları nasıl fotoğraflar? Paraşütle iner üzere gidiyorsunuz, acıları çekiyorsunuz ve daha sonra bunları yayınlıyorsunuz. Aslında iki şey var: Biri fotoğrafçının egosu, ödül kazanma fikri ve romantikleştirme. Bu yolla sesi olmayan insanlara ses olmak amaçlanıyordu ancak bu emel pek yerine getirilmiyordu. İşin aslı ben de böyleydim. Beni ne değiştirdi? Kosova savaşı sırasında bir fotoğraf gördük. Birtakım mülteciler bir otobüse binmişlerdi. Otobüs giderken 10’a yakın fotoğrafçı görünüyordu tıpkı fotoğrafta. STK’larda çalıştım. Birleşmiş Milletler’de… Bizden istenen insanların üzgün görünmesi, yardıma muhtaç olmalarıydı. İnsanları harekete geçirmek için STK’lar bu fotoğraflardan istiyorlardı. Bugün bundan vazgeçen STK’lar olduğunu söyleyebilirim. Tüm bunlarda yanlış olan bir şeyler olduğunu fark ettim. Ürdün’e gittiğimde şunu gördüm. Büyük bir öfke vardı orda yaşayan Suriyelilerde. Yaşadıkları şeylere karşı öfkeliydiler ve bu benim için ‘uyan’ daveti oldu. Kurbanlaştırma fikri üzerinde düşünmeye, farklı nasıl yaklaşabilirim diye düşünmeye başladım. İnsanların bu fotoğraflara farklı bir açıdan bakmalarını nasıl sağlayabilirim? Neler olduğunu onlara nasıl anlatabilirim? Mültecilere bakışlarını nasıl değiştirebilirim?”
Lathigra, “10 sene evvel istek konsepti diye bir şey yoktu” diyor ve kimi fotoğrafların mültecileri şeytanlaştırmak için kullanılabileceğine dikkat çekiyor: “10 yıl evvel insanlara fotoğrafınızı çekebilir miyiz diye sormuyordunuz. Şayet bir haber fotoğrafçısıysanız, sizin önünüzde gelişmekte olan bir şeyi nasıl fotoğraflayacaksınız? Bir bottan kurtulmaya çalışan, acı çeken insanları çektiğinizde o fotoğrafların nasıl kullanılacağını bilmiyorsunuz. Örneğin Daily Mail’in tekrar birebir kareleri mültecileri şeytanlaştırmak için kullanıyor.”
Gazete Duvar
