66 yaşında emekli öğretmen Nardane Kuşçu; Adana’da babaannesi tarafından yönetilen çiftlikte doğmuş. Kendi tabiriye “torna tesviyesinden geçmiş üzere dizlerime aparatlar konuldu” diyor. Bu ortalar küçük sıhhat sorunları olsa da sesi iyi geliyor. Nardane Kuşçu, Narköy’ün kurucusu. Babaannesinden öğrendiği üzere tohum topluyor, ekiyor. Yeniden babaannesinden öğrendiği üzere kimi tohumları kurda kuşa aş olsun diye etrafa saçıyor.
Söyleşilerimden çokça aklımda kalan kelamlar var lakin Nardane Hanım’ın söylediği farklı yerde duracak: “Doğa bile ‘yok kesesi’ yapmış. Kızıl tilkinin jenerasyonu tükendi diyorlardı. Saklamış. Çıktı burada. Bizde av yasak, kimyasal kullanılmıyor, su pak falan. Kızıl tilki cins attı. Bizim köpekler, çakallara laf eder ona selam durdular. Saldırmadılar… Bir sürü kuş çeşitleri çıktı. Annelerin de ‘yok kesesi’ olur Filiz Hanımcım. Yok yok der, dar gün olunca bir yerden bir şey çıkarır. Toprak da bu türlü bir şey işte.”
‘BABAANNEMİN YAPTIĞI HER İŞE BURNUMU SOKTUM BEN’
Kocaeli Kandıra’da yaşayan, tohum toplayan, o tohumları deneyen, eken; en büyük öğretmenim arılar, karıncalar, örümcekler diyen Nardane Kuşçu’yla konuştuk.
“Çok tezli konuşmayı istek etmem lakin her insanın misyonu vardır. Doğduğumuz ortam, geldiğimiz kültür o misyonla tahminen bir ortaya geliyor. Mesela ben Çukurova’da, babaannemin yönettiği bir çiftlikte doğdum. Babaannemin o çiftliği yönetmesi Kurtuluş Savaşı akabindeydi. Savaş vaktinde eli iş tutan erkek kalmamıştı ki… Bayanlar bu işleri yapmak durumunda kaldı. En doğrusu bayan ve erkeğin bir ortada bir işi yürütmesi, üretmesi… Babam merhum bu türlü sıkıntısı. Bayanlar ne yapacak? Öncelikle konutunu, ailesini, benim üzere Yörük ise obasını doyuracak. Dedemin babası Kurtuluş Savaşı’nda dört sahra hastanesi açmış bir doktor. Bu türlü bir kültürden çıktığında ne yaparsın? Babaannem çiftçilik yapıyor. Yedi kardeştik. Babaannemin yaptığı her işe burnumu soktum ben Filiz Hanım. Her yere… Ne yapıyorsa… Örneğin ben hâlâ Narköy’de tohumu kurda kuşa aş olsun diye atıyorum. Babaannemin attığı gibi… Pamuk tarlasının içine atıyorum; karpuzlar, bamyalar, börülceler kurda kuşa aş olsun diye. Neden? Bütün canlıların besin hakkı. Bütün canlılar bir. İnsanın bu ukalalığı, her şey benim için yaratıldı densizliği üzere değil işler. Biz de başka canlılar üzere tabiatın manalı bir kesimiyiz. Bu kadar…
‘HER NE GELDİYSE AMERİKA’DAN HEPSİ ALERJİ YAPTI’
Zanaat öğrenmek tabi… Maya yapmak da o denli, hepsi o denli. Bizim burada çocuklar kızıyordu; yok çakal girmiş, karpuz yemiş. Yesin… Onun da hakkı var. Sarfiyat gübresini etrafa saçar. Bir vakitler mecmualara yazabilirdim. Artık yazamıyorum artık, tembelleştim. Kıssa anlatıyorum artık. 66 yaşındayım. Evet, birilerinin de kıssa anlatması lazım. Kıssanın de özelliği şu: Hem şuurumuza, hem bilinçaltımıza hitap eder. Bizler masal dinleyebildiğimiz için düş kurabilmiş çocuklarız. Düş kurabildik ki düşümüzü, işimizi yapabildik. Çukurova sıcak olur. Yazın yaylalara gidersiniz. Doğayı tanırsınız. Marshall yardımı geldiğinde ne olduğunu görüp, uyanmış çocuklardan biriyim ben. Her ne geldiyse Amerika’dan hepsine alerjim oldu benim. Süt tozundan ölmeye yattım. Berbat adamlar getirdi diye… O yaştan başlayan bir tohum toplama öyküm oldu. Çok küçükken de toplardım, ekerdim. ‘Bununla şunu yapalım mı? Bak buradan ne çıktı babaanne’ falan gibi… O vakit da biyolojiyi -herkes beni edebiyatçı falan zanneder- kimyayı severdim. Hâlâ da severim. Bana daima sorarlar. Bir ilkokul öğretmeni niçin bu kadar anatomiyi merak eder. Dünyada kendimizi söz edeceğimiz araç bu vücut. Tanımak lazım aracı. Bizler Misak-ı Maarif öğretmenleriyiz. Tohum biriktirmezsiniz. Denersiniz. Bir tane saksıya ekersiniz. Ne olup bittiğini görürsünüz. Aslında tohumun bankası toprak. İnsan da bir tohumdur. Öğretmenlikle kesişme noktası bu. Biz okullarda da bahçeler kurardık. Bizim yetişme biçimimiz böyleydi Filiz Hanımcım. Biz kooperatifçilik dersi görürdük, gittiğimiz köylerde kooperatif varsa komiserliği bize düşerdi. 18 yaşındayken bile ihtiyar heyetinde bir yerimiz vardı. Kendine yetebilme, yok demek yerine, üretebilmeyi öğrendik. Hatta okulların döner sermayeleri vardı. Çok az memur olurdu. İşleri biz görürdük. Bütün bu alt yapı bunları getirdi. Birazcık da öngörü… Görüyorduk yani, neler kayboluyor, neler oluyor? Bunun maliyeti nedir? Sıhhat, özgürlük… 2006’da çıkan tohumculuk yasası… Bunların hepsi bir ortaya geldiğinde evvel kaos oluşturuyor lakin o kaostan bir yere çıkılıyor. Matematikte kaos teorisi ile en az yasasını çok severim. Kaos çok fazla gereç biriktirir. Az materyalle kaos olmaz. Evinizden taşındığınızı düşünün. Her şey ortadayken bir kaostur dimi? Sonra ondan bir sistem kurarsınız. Şu anda da bir kaostan geçiyoruz. Bundan bir sistem çıkacak. Ümitsizlik hakikat değil, hak değil bir kere! Zira gelecek nesile haksızlık. Hem canlıları seviyoruz deyip hem de ümitsizlik olmaz! Adil değil. Hani derler ya denizler durulmaz, dalgalanmadan. O dalgalar olur, bir şeyler değişir, dönüşür. Değişmeyen şey değişim. İşte orada mevcut olumluları fark ederek bir şey ortaya koymak durumundayız. Öteki bir seçenek yok. Şu anda da bu pandemi bu türlü. Pek çok pandemi yaşamış dünya. Öğretmenimizin ismi ‘Covid-19’ artık. Bizi tıktı bir yere, öğretiyor. Tabiatın şımarık çocuklarına öğretiyor. Bundan bir şey çıkarmamız gerekiyor. Daima beraber… En az yasası da buna işaret ediyor Filiz Hanım. Yani benim yaptığımın ne değeri var ki değil… Saç teli kadar bile olsa o katkı değerlidir. Hadise bu türlü başladı. Yalnızca tohumla da bir şey yapamazsınız. Topraktaki mikroorganizmaları da müdafaanız gerekir. Yağmur suyuna niçin rahmet diyorlar? Zira içinde arındırıcı bir molekül vardır. Yörük adetinde mesela loğusaları, bebekleri yağmur suyuyla yıkarlar.
‘BEŞ KİŞİLİK AİLE ŞİRKETİYİZ’
1974’te evlenerek İstanbul’a geldim. Biraz gezer dolaşırdım. İşte bu sene, bir kaç yıldır dolaşamıyorum. Kandıra bir köprü coğrafyadır. Biz de köprü coğrafya istiyorduk. Kimseye kırsala git, kentte gel demek üzere bir sıkıntımız yoktu. Kendine yetebilen bir köy kurmak, bunun içinde eko-turizm, tecrübeye dayalı eğitim, gastronomi hepsini bir ortaya getirmekti isteğimiz. Arkadaşlarla elimizdeki bütün imkanları kullanarak, hayat uzunluğu kazandığımız konutumuzu barkımızı satarak Narköy’ü oluşturduk. Bu bizim deliliğimizdi. O denli gidiyoruz işte… Biz beş kişilik aile şirketiyiz. Şirketimizin genel müdürü Ozan, oğlum. Finansımızı gelinim Ebru yönetir. Mimari işlerimize Beste bakar. Kızım… Eşim teknik işlere bakar. Şu an artık ikinci kuşak yürüdüğü için mesela eşimle benim mecburî bir durumumuz yok. Biz buranın büyükannesi, büyükbabasıyız. Zira jenerasyonların de yürümesi lazım. Kızımdan olan 17 aylık torunumun dadısı Fransız. Bana otları gösteriyor; ‘Koklayacak mıyım? Yiyecek miyim?’ diye soruyor. Bu biçim nesiller, beşerler ortası öğrenme olmazsa, demografik yapıyla işbirliğiniz yoksa bu işler sürdürülemez. Bu ortada bayan emeğini de görünür kılmak lazım. Bugün bayan emeğini çeksek toplumsal patlamadan yıkılır ortalık lakin gören yok, takdir eden yok. Bayanlar tohumları bir yere giderken saçlarının ortasında saklarlar. Çoluğunu çocuğunu beslesin diye… Bayan bu türlü bir şeydir. Türkiye’de bunun çok özel bir örneği var. Bedriye Berber Engin. Duydunuz mu? Annesini 5 yaşında kaybetmiş. İlkokul mezunu, sıra dışı bir okur. Okuduğu kitaplardan aldığı feyzle inanılmaz bir kalkınma projesi yaptı. Yani bu okulu bitirdim, okudum, param vardı fantezisi değil.
Yerelde bu işleri yapacak arkadaşlar varsa, gidip kentten kimseyi çağırmıyorum. Bizim köylü kızlarımız CEO’lara eğitim veriyor. Birlikte peynir ekmek yapıyorlar, ekim dikim yapıyorlar, tohum odasını geziyorlar… Birilerini küçümsemek, kendimize verdiğimiz pahası gösteriyor. Öğrenme, tecrübe kazanma hakkımızı yok ediyor. Hasebiyle burada da o bağlantının kurulması hem ülkemiz, hem dünyamız açısından daha sürdürülebilir bir şey oluyor.
‘ÜÇ TANE BÜYÜK ÖĞRETMENİM VAR’
Her biriniz, her boşlukta çalışın. Kendi tohum bankanızı kurun. Balkonunuzda, salonunuzda… Eşim bana ‘Bir sabah uyanacağım, burnuma, gözüme bir şey ekmiş olacaksın’ diyordu. Artık; 95 çeşit domatesten her sabah bir kilo domates yerken hiç itirazı yok.
Biraz evvel çocuklara Tanzanya’dan kelam ettim. Çocuklar dedim, bu saatten sonra Tanzanya’ya gidemeyeceğim. Alın bayanları götürün. Su çıkarmayı öğretenler var. Öğrensinler… Toprakla ilgili her şeyi öğrensinler. Yetiştirsinler, çoluk çocuklarını beslesinler, fazlasını da satsınlar. Şayet siz eko-sisteme uygun bir şey yapıyorsanız Filiz Hanım, sistem sizi dayanaklar. Zira eko-sistem uzlaşmaya dayalıdır, iyicildir. Ekolojik müellifliği kendim öğrenip, öğreteceğim falan diye oldukça tepinmiş biriyim. Üç tane büyük öğretmenim var: Karınca, arı, örümcek. Evet, doğayı izledim. Gerçek özgüven için tabiatın bir modülü olduğunu kabul ettiğinizde sağlıklı özgüven, özsaygı geliyor. ‘Her şey benim için’ diye baktığınızda yağmacı, hedonist olursunuz. Yok edersiniz. Soykırım yaparsınız.
‘BOĞAZINDAN BAĞLI BİRİ ÖZGÜR OLABİLİR Mİ?’
Tohum özgürlük demek. Besinle özgürlük ortasında direkt bir bağ var. İthal ederiz, paramız var dediniz. O devletler size besin veremediğinde birinci kendi uluslarını doyurmak isteyecekler. Beşerler açlıkla terbiye olur. Açlıkla terbiye olan, boğazından bağlı biri özgür olabilir mi?
Örneğin buraya geldiğimizde yabani altın çilek bu coğrafyada vardı. Benim elimde kültürü alınmış 39 tohum vardı ki altın çileğin içinden 150- 155 tohum çıkar. Elimdekinden illa bir ‘yok kesesi’ yaparım. Tabiat da yapar bunu. Bir kısmını ektim. Artık düştüğü yerden çıkıyor. Neden? Büyükannesi, büyükbabası burada; ona öğretiyorlar. Yabani fındık var. Olağan fındığımız var. İtalya’dan kuzenlerini getirdim. O da alıştı; veriyor. Öğrendi. Mesela hiç köye gitmediniz lakin orda akrabalarınız, kuzenleriniz var. Gittiğiniz vakit sizin orada adapte olmanızı sağlarlar. Tıpkı hikâye… Mesela delice zeytin, kara tavuk denilen kuş olmasaydı olmazdı. O irtibat koparsa ‘Tuzsuz Meczup Bekir’e’ döneriz. Neden sonuç bağlantısı kuramıyoruz, biz onu yapmaya çalışıyoruz. Uğraşımız bu.
Kentsel tarım çok kıymetli. Bu bahis ve pek çok bahis partiler, makamlar üstü. O makamları, o elbiseleri kendimiz sanıyoruz. Vücut bile bir elbise Filiz Hanım. Nasipse mezarlık denen gardıroba bırakıp, konuta gideceğiz. Abartacak bir şey yok. Bunu şu dini inanç, bu dini inanç manasında söylemiyorum. Bilimsel manada şayet sağlıklı beslenmişsek, biz de bir şeylerin gıdasıyız, dönüşeceğiz, üstümüzde ot bitecek. En hoş gidiş de bu.
Bir vakitler kendimi çok yalnız hissediyordum bunlarla uğraşırken. Çatlak olduğum katiydi fakat birkaç çatlak daha olsa iyi olurdu diyordum. Var var, çok şükür var. Biz bütün dünyada da birbirimizi biliriz. Yeterlilik çoğalsın, umut daim olsun. Diğer bir sıkıntımız yok. Siz gençler yürüyorsunuz, yolunuz açık olsun. Biz birbirimizin umudunu tazeliyoruz. Biz de elimizdekini, avucumuzdakini paylaşıyoruz. O kadar…
Tabiat bile ‘yok kesesi’ yapmış. Kızıl tilkinin jenerasyonu tükendi diyorlardı. Saklamış. Çıktı burda. Bizde av yasak, kimyasal kullanılmıyor, su pak falan. Kızıl tilki çeşit attı. Bizim köpekler, çakallara laf eder ona selam durdular. Saldırmadılar… Bir sürü kuş çeşitleri çıktı. Annelerin de ‘yok kesesi’ olur Filiz Hanımcım. Yok yok der, dar gün olunca bir yerden bir şey çıkarır. Toprak da bu türlü bir şey işte. Toprakla bayan benzeri lakin toprağı çiğnedikleri üzere bayanları da çiğniyorlar. Terlik, pabuç var vallahi. Birer tane yiyecekler. Anneliği, babalığı bilmemiz lazım. Artık genç anneler babalar daha çok hoşuma gidiyor benim. Bu olumlu gelişmelerden bir tanesi. Empatiyi kurabiliyorsak; birbirimizi anlayabiliyoruz. Bu yani… Büyükanneden öyküler kızıma…”
Daha çok dinledim. Sohbetimiz kahkahalarla dolu oldu. Şu illet bitsin, konuğunuz olacağım dedim.
Gazete Duvar
