İstanbul Politik Araştırmalar Enstitüsü (IstanPol), “Yeniden Sistem Tartışmaları” projesi kapsamında yeni bir rapor yayınladı.
Birinci raporunda yeni bir hükümet sistemi öneren IstanPol, Doç. Dr. Demirhan Burak Çelik tarafından hazırlanan ikinci raporunda Türkiye’deki hukuk sistemini bir bütün olarak ele alarak bağımsız ve tarafsız bir yargı erkinin nasıl tesis edilebileceğine odaklanıyor.
Proje Koordinatörlüğünü Edgar Şar ve Uğur Tabak’ın yaptığı “Türkiye’de Hukuk Devletinin Tesisi: Bağımsız ve Tarafsız Bir Yargı Erki için Öneriler” başlıklı raporun giriş kısmında şu tabirler yer aldı:
‘YARGI SORUNU CUMHURİYET’LE YAŞITTIR’
“Türkiye’nin yargı sorunu tahminen Cumhuriyet’le yaşıttır. Bununla birlikte yargı konusundaki tartışmanın kimi vakit alevlendiği ve kimi vakit gündemin geri planına düştüğü periyotlar olmuştur. Son yıllarda ise açıklanan onca “reform paketi”ne, hazırlanan “strateji belgeleri”ne ve yapılan anayasa ve yasa değişikliklerine rağmen Türkiye, yargının yürütmeden bağımsız bir görünüm sergileme sorunu yaşadığı, tarafsızlığının tartışıldığı, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi kararlarının uygulanmasının şahsen mahkemelerce bir yana bırakıldığı bir ülke pozisyonuna gelmiştir.
Türkiye’de yargının içinde bulunduğu durum gerek ulusal gerekse memleketler arası alanda faaliyet yürüten saygın kurumların çeşitli araştırmalarında da ortaya konmuştur. Türkiye’de yapılan araştırmalar yargıya itimadın her geçen gün azalmakta olduğunu göstermektedir. Sözgelimi, Kadir Has Üniversitesi’nce 10 yıldır yürütülmekte olan “Türkiye Eğilimleri Araştırması”nda 2019’da yargıya itimat oranı yüzde 41,9 olarak tespit edilmiştir. Bu oranın son üç yılda daima yüzde 50’nin altında bulunduğu ve istikrarlı olarak düşme eğiliminde olduğu da belirtilmelidir. Buna nazaran yargıya güvendiğini belirten yurttaşların oranı 2017’de yüzde 49,4, 2018’de ise yüzde 42,4’tür. Benzeri biçimde, Toplumsal Demokrasi Vakfı’nın (SODEV), 2019 yılında yaptığı “Yargı Bağımsızlığı ve Yargıya İtimat Araştırması”nda da yargıya itimat oranının yüzde 38 olduğu görülmektedir. Tıpkı araştırmaya nazaran, Türkiye’de yargının tarafsız olduğunu düşünen yurttaşların oranı yüzde 37,7’dir. Araştırma sonuçlarına nazaran, yurttaşların büyük bir çoğunluğu yargı önünde eşitlik olmadığını da düşünmektedir. Buna nazaran, makam/mevki sahibi biri ile sıradan bir yurttaşın eşit şartlarda yargılanmayacağı kanısında olanların oranı yüzde 79’dur. Gülener’in 2018’de yaptığı geniş çaplı yargıya inanç araştırmasında, yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı konusundaki algı seviyesi de ölçülmüştür. Buna nazaran, iştirakçilerin yüzde 41,7’si mahkemelerin bağımsız olmadığını düşünürken, yüzde 27,9’u bağımsız olduğunu düşünmektedir. Kararsızların oranı ise yüzde 28,4’tür. Tarafsızlık algısında da yaklaşık olarak birebir sonuçlar çıkmıştır. İştirakçilerin yüzde 41,9’u mahkemelerin tarafsız karar almadığını, yüzde 27,92’si tarafsız olduğunu düşünmektedir. Yüzde 30,2’si ise kararsızdır.
‘EN GERİDEKİ ÜLKELER ARASINDA’
Son yıllarda yargı bağımsızlığına ait memleketler arası endeks çalışmalarında da Türkiye’nin endeks puanının istikrarlı biçimde düşük çıktığı ve ülke sıralamalarında en gerideki ülkeler ortasında yer aldığı görülmektedir. Sözgelimi, Dünya Adalet Projesi’nin (World Justice Project), Hukukun Üstünlüğü Endeksi’nde (Rule of Law Index), Türkiye 2020 yılında 128 ülke ortasında 107. sırada yer almıştır. Türkiye ile tıpkı endeks puanına sahip öteki ülkeler ise, Angola, İran ve Nijerya’dır. Birebir araştırmada, Türkiye hükümetin hesap verebilirliği açısından 128 ülke ortasında 97., yasal ve yönetimsel düzenlemelerin adil ve tesirli biçimde uygulanması açısından 128 ülke ortasında 110., iktidarın sınırlanması açısından ise 128 ülke ortasında 124. sıradadır. Hukukun Üstünlüğü Endeksi çalışmasının son beş yıllık sonuçları, Türkiye’de hiçbir vakit pek parlak durumda olmayan hukukun üstünlüğü ve yargı bağımsızlığı konusundaki gerilemeyi de açıkça ortaya koymaktadır. Buna nazaran, 2015’te 102 ülke ortasında 80. sırada yer alan Türkiye, 2016’da 113 ülke ortasında 99., 2017-2018’de 113 ülke ortasında 101., 2019’da ise 126 ülke ortasında 108. olmuştur. Benzeri biçimde, Dünya Ekonomik Forumu tarafından 2019 yılında yapılan bir araştırmada da Türkiye, düşük endeks puanına sahip ülkeler ortasında yer almış ve yargı bağımsızlığı açısından yapılan değerlendirmede 141 ülke ortasında 104. olmuştur.
‘YARGI SORUNU HÜKÜMET SİSTEMİ TARTIŞMASINDAN BAĞIMSIZ DÜŞÜNÜLEMEZ’
Hukukun üstünlüğü ve yargı bağımsızlığı konusundaki gerilemede, kuşkusuz 16 Nisan 2017 anayasa değişikliğiyle benimsenen hükümet sisteminin hissesi büyüktür. Aslında yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı, hükümet sistemlerinden farklı kıymetlendirilmesi gereken bir mevzudur. Bununla birlikte, 2017 anayasa değişikliğiyle benimsenen, özünde başkanlık sisteminin yozlaşmış bir çeşidi olan ve hazırlayanlar tarafından “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi” olarak isimlendirilen yeni hükümet sistemi, bütünüyle liderin kontrolünde, istikrar ve kontrolden arınmış bir tertip öngördüğünden, yargıyı da yürütmeye bağımlı hale getirmeyi amaçlamış; bu tarafta kurumsal değişiklikler yapılmış ve bunların sonuçları uygulamaya da yansımıştır. Bu nedenle, Türkiye’nin mevcut yargı sorunu hükümet sistemi tartışmasından bağımsız düşünülemez. Öte yandan, hükümet sistemi tartışmasının bu çalışmanın sonlarını aşacağı ve başka bir çalışma konusu olduğu da belirtilmelidir. Bu nedenle burada hükümet sistemi tartışmasına fakat mevzunun elverdiği ölçüde girilmiştir. Bununla birlikte bu raporun da kapsamında yer aldığı IstanPol’ün “Yeniden Sistem Tartışmaları” isimli projesinin birinci raporunda bu mevzuyu çeşitli boyutlarıyla ele aldığı ve geliştirdiği tahlil tekliflerini kamuyla paylaştığı da anımsatılmalıdır.
Bu çalışmanın emeli, bağımsız ve tarafsız bir yargı erkinin tesisi için teklifler geliştirilmesidir. Bunun için öncelikli olarak problemlerin ve manilerin saptanması değerlidir. Çalışmanın hedefi doğrultusunda burada, detaylı, soyut ve kuramsal tartışmalara girilmemiş; somut ve direkt problemlere yönelik tahlil tekliflerinin geliştirilmesi yolu tercih edilmiştir.” (HABER MERKEZİ)
Raporun tamamına buradan ulaşabilirsiniz…
Gazete Duvar