Televizyon kanallarının gündüz neslinde yayımlanan sıhhat ve life style programlarındaki “paralı konuklar” argümanları hakkında medya ombudsmanı Faruk Bildirici ‘fiyat tarifesi’ çıkardı. Prof. Dr. Teoman Kadıoğlu’nun bir müddet evvel yaptığı toplumsal medyada paylaşımı ile gündeme gelen bahisle ilgili Bildirici’nin yazdıkları ve yayınladığı ‘tarife’ şöyle:
Para ödenerek yayına çıkılan televizyonlardaki sıhhat programlarıyla ilgili olarak çok sayıda hekimle konuştum. Tümü de doğruluyordu bu uygulamayı. Ya kendilerinden para istenmişti ya da etraflarında olup bitenlere şahit olmuşlardı.
Tabiplerin para ödeyerek televizyon programlarına çıkmaya 2000’li yıllarda başladığını ve giderek yaygınlaştığını söylüyorlardı. Günümüzde paralı programlar artık tıp ve televizyon topluluğunda herkesin bildiği bir sır halindeymiş.
Hakikaten bu durumu dolandırıcılar da farketmişler ki, tabipleri kandırmak için televizyonlardaki sıhhat programlarını “yem” olarak kullanmaya başlamışlar. Dünkü Akşam gazetesi ve internet sitesinde Neslihan Keskin imzalı bir haber vardı:
‘TELEVİZYONA ÇIKACAKSIN DEYİP HEKİMİ ÇARPTILAR’
Akupunktur uzmanı Dr. Ebru Akçakanat’ı arayıp, Habertürk’te yayımlanan HT Sıhhat programının yetkilisi olduğunu söyleyen iki kişi, sıhhat programına çıkarmak üzere 8 bin 500 lira almışlar. Kontrat imzalamasına karşın sıhhat programına çıkamayan tabip, dolandırıldığını anlayınca hata duyurusunda bulunmuş!
MEDİKAL FİRMALARDAN TABİPLERE TV PROGRAMI PROMOSYONU
Bu haber, tabiplerin sıhhat programlarına fiyat ödeyerek çıkmasının ne derece yaygınlaştığını kanıtlıyor. İsminin yazılmasını istemeyen bir plastik cerrahın bana anlattıkları da bu çeşit yayıncılığın ulaştığı boyutu gözler önüne sermesi bakımından enteresandı:
“Bu programlarda Canan Karatay, Ümit Aktaş üzere reytingi olan birkaç isim dışında tümünden para alınıyor. Ben bir plastik cerrah olarak rekabette geri kalmamak için televizyon programlarına aylık bütçe ayırıyorum.
Her vakit biz ödemiyoruz bu fiyatı. Bazen firmalar sponsorluk yapıyor. Örneğin ben plastik cerrah olarak medikal firmalardan materyal alıyorum. Diyorlar ki, ‘aylık 200-300 bin liralık gereç alırsan karşılığında iki Çağla Şikel programı promosyon! Program sorumluları da ‘Kanallar artık bu gelirlerin üzerinden dönüyor’ diyorlar. Parasız program yok artık.”
Bu konuşmanın akabinde televizyonlardaki gündüz jenerasyonu programlarındaki fiyat tarifesini öğrenmeye çalıştım. Standart bir tarife olmadığı, şahsa ve kanala nazaran sayıların değiştiği bilgisini aldım. Bir reklam firması yöneticisi şu bilgiyi verdi:
“Aslında bu programlarda yalnızca hekimlerden değil, başka konuklardan da para alınıyor. İş insanı, eğitimci, sanatçı, avukat, tabip, fark etmiyor. Dakika üzerinden pazarlık yapılıyor. Programların dış üretim ya da kanalın kendi imali olması ortasında fark oluyor.
Bazen imal şirketi ile kanal birbiriyle rekabete girişiyor. Danışmanlık şirketleri ve reklam ajansları da program satarken kendi komitelerini ekliyorlar. Program sunucuları da bu satışlardan artı para alıyor kimi kanallarda.”
FİYAT TARİFESİ ARAŞTIRMASI
Paralı programlarla ilgili araştırmamı sürdürürken bir arkadaştan, dokuz televizyon kanalındaki sıhhat ve life style programların tarifesiyle ilgili bir liste geldi. “Basın danışmanlığı yapan firmalardan istiyorum. O firmalar üstüne kâr ekliyorlar. Bu listeyi de onlardan aldım” dedi.
FOX, Star TV, Kanal D, CNN Türk, Show TV, 24 TV, A Haber, TV Net ve Ülke TV’deki programlarla ilgili bu listeyi doğrulamak için, kelam konusu programların yöneticilerine toplumsal medya hesaplarından sorular yönelttim. Elimdeki tarifeyi belirterek hakikat olup olmadığını sordum.
Çağla Şikel ile yeni bir gün (FOX), Demet ve Alişan ile Sabah Sabah (Star), Burcu ile Hafta Sonu (Star), Konuştukça (Kanal D), Kendine Âlâ Bak (Show), Sıhhat Saati (A Haber), Evvel Sıhhat (Ülke TV), Baştan Sona Sıhhat (CNN Türk) programlarından bir karşılık alamadım. Yalnızca üç programcı sorularımı yanıtladı.
Bendeki fiyat tarifesinde Kanal D’deki “Balçiçek’le sohbete geldik” programına 10 dakika çıkmanın karşılığı 14 bin 950 lira olarak görünüyordu. Balçiçek İlter, bunun yanlışsız olmadığını söyledi:
“Programa fiyatlı konuk natürel ki alınmıyor. Zati konuklarım ünlü ve tanınan isimler, onlar niçin paralı çıksınlar, anlamadım. Tahminen advertorial çekimler için kanalın reklam muahedesini mı farklı anlattılar? Hem benim programım iç imal, üstelik tabip konuk da yok, life style program. Örneğin Avon advertorialı için makyaj görüntüsü çekiyoruz ben reklamda oynuyorum ve ona bir para alıyor kanal, ben prensip sıkıntısı advertorialdan bile fiyat talep etmiyorum. Avon, Orkid, Büyükyalı, Fişekhane için bu türlü çalışmalar yapıldı. Programın ana sponsoru Ritz Carlton ve yan sponsorları (kozmetik ve estetik) var o yüzden programa paralı konuk mevzubahis değil. Şimdiye kadar da hiç bu türlü bir şey olmadı.”
MODEL SUNUCULAR VE SIHHAT EDİTÖRÜ FARKI
TV NET’te “Sağlık Raporu” programını sunan Asuman Sungur’a da “Programınıza 10 dakika çıkmak için 4 bin 600 lira alındığı gerçek mu” diye sormuştum; şu cevabı verdi:
“Benim fiyatım o kadar değil fakat genelde sıhhat içeriği olan tüm programlardan bu fiyatlar alınıyor. Fiyatlı sıhhat programları ve içine sıhhat yedirilen bayan programları. Piyasa bu türlü maalesef. Kendisi başvuran da oluyor. Biz de arıyor ve teklif ediyoruz. Ancak herkes fiyatlı değil doğal ki.”
24 TV’deki “Sağlık Merkezi” programının sunucusu Meral Karadağ da “Biz bu türlü fiyat talep etmedik. Ben 12 yıldır kanalın elemanı olarak programı içeriden gerçekleştiriyorum” dedi ve özetle şunları söyledi:
“Dönem devir büyük hastane kümeleriyle proje bazında muahedemiz oluyor. Ama emin olun ön planda tuttuğumuz hiçbir vakit yeniden maddiyat değil. Hem branşları hem bahisleri izleyiciden gelen taleplere nazaran kıymetlendiriyoruz. Daha çok cerrahi branşları talep ediyorlar.
Lakin kimi PR’cılar maalesef müşterilerine bizim ismimize fiyat verip görüşüyorlar, başıma iki sefer geldi. Bizler yılların sıhhat editörüyüz. Mesleğimizin karalanması bizim de güzelimize gitmez. Ha modellerin yaptığı programları bilemem. O programları çoğunlukla imal şirketleri hazırlıyor.
Üretimci kanaldan saat kiralıyor, o nedenle konuklardan da para almak zorunda kalıyor. Tabipten, avukattan da alınıyor, yogacıdan da. Aslında sorun sıhhat yayınlarının televizyon yöneticileri tarafından gereksiz görülmesi ve lakin ticari getirisi varsa izlenmeyen saatlerde daha çok yer verilerek geçiştirilmesi.”
Karadağ’ın dikkat çektiği model sunucu-sağlık editörü sunucu ayrımı nitekim değerli. Kuşkusuz sıhhat ile ilgili programları, sıhhat editörlerinin sunması daha hakikat. Aksi halde sıhhat, televizyon programlarının magazin ögesi haline geliyor.
DEMET VE ALİŞAN’DA 15 DAKİKA 14 BİN LİRA
Üstelik de model ya da sanatçı üzere yayıncı olmayan şahısların sunduğu programlarda konuklardan istenen fiyatlar daha yüksek. Bana gönderilen fiyat listesinde FOX TV’de yayımlanan “Çağla Şikel ile Yeni Bir Gün” programına 15 dakika çıkmanın fiyatı 28 bin 750 lira, Star’da yayımlanan “Demet ve Alişan ile Sabah Sabah” programının 15 dakikası için ise 16 bin 100 lira alındığı belirtiliyordu.
“Çağla Şikel ile Yeni Bir Gün” programı yetkililerine ulaşamadım. Ancak bir hekim arkadaşım Demet Akalın ile Alişan’ın programını hazırlayanlarla görüştü, ona verdikleri bilgi şöyle:
“Programa 15 dakika çıkmak için aldığımız fiyat 14 bin lira. Şirket ismine fatura kesilmesini isterseniz KDV’yi de ekleriz. Soruları siz evvelce hazırlayıp bize veriyorsunuz, programda o sorular size yöneltiliyor. Lakin ocak ve şubat ayları doldu, sizi daha sonrası için sıraya alabiliriz.”
AVUKATLAR VE İŞİNSANLARI DA PARA ÖDÜYOR
Bu görüşmelerden sonra uygulamayla ilgili fikir edinilmesi hedefiyle -ücret sayılarını kapatarak- yayımladığım tarife listesinde yeni olmayan kısımlar de olduğunu belirtmeliyim. Show TV’deki “Kendine Düzgün Bak” ve “Hayat Güzeldir” programlarının yerini de artık “Dr. Nadir Saraç ile Sağlıklı Günler” programı aldı.
Lakin tarife listesinde FOX, Star, Kanal D, CNN Türk, Show TV, A Haber ile ilgili belirtilen sayılar aşağı üst yanlışsız. Alışılmış bunun dışındaki kanallarda da fiyatlı sıhhat ve life style programları yayımlanıyor. Bu programlarda yalnızca tabipler da değil, avukatlar, çeşitli alanlardan uzmanlar ve işinsanlarından da para alınıyor.
Televizyon dünyası ve sıhhat topluluğunda olağan bir uygulama halini alsa da programlara parayla konuk çıkarılması, 6112 sayılı RTÜK maddesine ters. Yasanın dokuzuncu unsuru “gizli ticari iletişimi” yasaklıyor; ticari bağlantıların “yanıltıcı olmamasını ve tüketicinin çıkarlarına ziyan verilmemesini” öngörüyor.
Yasanın sekizinci hususunda de “Haksız çıkarlara hizmet eden ve haksız rekabete yol açan ögeler içeremez” deniyor. Meğer para veren tabip, avukat, belediye liderleri, uzman ve iş insanlarının zımnî reklamı yapılarak haksız rekabet ortamı yaratılıyor.
Sonuçta paralı programlarda, örtülü reklam yapılıyor. İşin içine para girince de bu programlarda gayenin salt izleyiciyi bilgilendirmek olduğu söylenemez. Üstelik de izleyiciler konukların para ödediğini bilmiyor; kandırılıyorlar.
Bu programların üretimcileri ve sunucuları, bilhassa sıhhat programlarına fiyatlı konuk almaktan bir an evvel vazgeçmeli. Zira beşerler ekrana çıkan hekimin o alanın “en iyisi” olduğuna ve yanlışsız bilgi verdiğine inanıyor. Halbuki para ödeyip ekrana çıkan hekimler birden fazla defa o alınan “en iyisi” olmadığı üzere bilgi vermekten çok kendisinin ya da hastanesinin reklamını yapmayı amaçlıyor. Türk Tabipleri Birliği tarafından yayımlanan Hekimlik Mesleği Etik Kuralları “doktorların mesleğini uygularken reklam yapmasını” yasaklıyor. Yayıncılık açısından da insan sıhhatinin reklam aracı haline getirilmesi kabul edilemez.
Aslında bu programların üretimci ve sunucuları da biliyor, fiyatlı konuk uygulamasının etik ve yasal olmadığını. İzleyicilere açıkça ilan etmemeleri ve saklı iş yürütmeleri de ondan…
YAZININ TAMAMI
Hekim bana doğruyu söyle!*
Prof. Kadıoğlu: Hekimleri parasız yayına çıkaran televizyon yokSIHHATGazete Duvar
