Andrew Solomon*
Covid-19’un akıl sıhhati üzerindeki olumsuz tesirleri giderek artıyor. Toptan yahut izafî olarak karantinada kapanmanın tesirleri ruhsal paslanmaya benziyor: Birinci evvel orada burada kırmızımsı lekeler, sonra her yüzeyde göze beğenilen gelmeyen bir pullanma; en sonunda bir vakitler yıkılmaz üzere görülen yapıların toptan çöküşü…
Kapınızın önüne yerleşmiş üzere görünen Mevt Meleği sizi endişelendirmiyorsa, bir ay boyunca yalnız kalmak neredeyse rahatlatıcı bile olabilir. Bir yıl boyunca yalnız kalmak, münzevi bir mahrumiyetin ve daha fazla umarsız deliliğin eşlik ettiği tamamen farklı bir tecrübe. Şahsî kayıp ve mali kederler, sorunu daha da şiddetlendiriyor.
TATSIZ BİR YILIN ARKASINDA BIRAKTIKLARI
Karantina ilerledikçe gidecek yeri olmayan beşerler kendilerini erotik oyalamalara kaptıracakları için doğum oranının fırlayacağı öngörülmüştü. Bunun yerine, doğum oranı kıymetli ölçüde düştü; zira her günü bütün gün birbirleriyle uğraşıp durarak geçiren, diğerlerinin ortasına karışabilecekleri toplumsal kaçamakları olmayan beşerler, sevişme havasında değildi.
Tırmanışa geçen şeyin boşanma oranı olduğu görülüyor. İntihar ve depresyon da yükselişte. Sıhhat konusunda her vakit örnek oluşturan beşerler, klinik korku durumuna varan ani bir hüsran yaşadılar; aslında her vakit telaşlı olanlarsa felce uğradılar. 2020 yılı büyük ihtimalle alkol kontaklı stoklara yahut cümbüş maksatlı marihuana dispanserlerine yatırım yapmak için iyi bir yıl oldu; zira herkes gerçek ya da mecazi manada kaçmak istiyordu.
Nihayetinde bulanık bir tahlil gözler önüne seriliyor: Aşılar makul beşerler için mevcut; aşılar çok geçmeden herkes için mevcut olacak; virüsün varyantlarına karşı tatmin edici yahut tahminen tatmin etmeyen bir biçimde gayret ediyorlar; çabucak hemen herkes aşılanana kadar hayati tehlikeyi atlatmayacağız; gelişen dünyaya aşı yetiştirmek son derece kıymetli; böylelikle ayrıcalıklı balonlarımızın içinde inançta olabiliriz.
Geçenlerde ikinci Moderna aşımı oldum ve çok geçmeden bahşettiği bağışıklığa sahip olacağım. Bu değişime dayanan planlar yaptım çoktan. Bir yıl sonra birinci sefer, daima saçımı kestirdiğim yere gideceğim. Bir seferde birkaç arkadaşımla görüşeceğim. Benim üzere aşı olan yaşlı babamla kucaklaşacağım. Hatta ailemle kayak yapmaya gidip bir otelde kalacağım.
ARTIK ESKİSİ ÜZERE OLAMAYACAĞIZ
Bütün bunları temkinli bir formda gerçekleştireceğim. Bütün tedbirleri bir kenara bırakmanın rahatlığını hissedebilirim lakin birebir vakitte paranoya da hissedebilirim. Kalabalık bir tiyatroda ve dans cümbüşünde kendimi rahat hissetmeyeceğim. Genel tuvaletlere karşı hâlâ bir tereddüt yaşayacağım. Avrupalı ülkeler gitmeme müsaade verse de Avrupa’ya kalkan bir uçağa binmeyeceğim. Bunun saçma bir davranış kodu olduğunu biliyorum, bu uçuş muhtemelen Vermont’daki bir otelden daha tehlikeli değil ya da dans cümbüşleri muhtemelen berber salonundan daha fazla riskli değil. Lakin alışkanlığın ve boş inancın esareti altında kalıyorum.
11 Eylül’den bu yana Amerikalılar, havalimanında ayakkabıları tarayıcıdan geçirmek üzere tesiri kuşkulu olan fakat sembolik potansiyelini sürdüren güvenlik uygulamalarına alıştılar. Covid-19 kısıtlamaları da sembolik davranışlara yol açabilir. Elbette maskeler şahsî ve kamusal sıhhat manasında muazzam bir fark yaratıyor. Aşı sonrası olsa da ben kendimi ve diğerlerini korumak içi maske takacak mıyım? Evet. Fakat birebir vakitte evimden maskesiz çıkmak fikri tamamıyla tekinsiz görünüyor.
2002’de Amerika’nın işgalinden kısa bir müddet sonra, Afganistan’da çalışırken, önde gelen bayan hakları aktivistlerinden biri, Taliban yenilir yenilmez burkasını yakmanın hayalini kurduğunu söyledi, tekrar de bir burka giyiyordu. “Görünmez olmaya alışınca, tekrar görünür olma mümkünlüğü çok stresli” diye açıkladı. N95 maskeleri burka değil, ama bu noktada maskeleri çıkarmak riske girmek üzere görünüyor.
Büyük Buhran sırasında yetişmiş birçok insan üzere büyükannem de israfa katlanamaz, işine yaramayacak sicim kesimlerini toplardı. Buhranı aslında gereğince rahat bir biçimde atlatsa da bu onun çağının zihniyetiydi. Bunlar mantıklı bir endişeden kaynaklanan dürtüler değil, mahrumiyet muhtemelliğine ait bir nevrozdan kaynaklanıyor. Büyükannem hâlihazırda yeteri kadarına sahip olmanın, gelecekteki yeterliliğin garantisi olmadığını düşünürdü.
KORKULAR HEPİMİZİ ESİR ALDI
Pandeminin bizi uzun periyot etkileyip etkilemeyeceğini bilmek sıkıntı, lakin bundan, misal, müzmin, düşük dereceli telaşlar olmaksızın kurtulmayacağız. Sicim kesimleri, esnekliğini kaybetmiş lastikler toplamayacağız; lakin tıpkı formda gereksiz bir şey yapacağız. Seyahatten kuşku duyacak olabiliriz; kalabalıklarda paniğe kapılabiliriz; sürü bağışıklığından uzun vakit sonra bile gereksiz hale gelse de maske takıyor olabiliriz. Kolektif travma hem küme zihniyetini hem de bireylerinkini tesirler. Çocuklarımızın ömürleri hakkında endişelenebiliriz yahut kalabalık asansörleri olan yüksek binalarda çalışıyor olabiliriz.
O çocuklar da bizi komik bulabilir; ama öğrendik ki, sarsılmaz özgürlükler baskılanabilir, hareket özgürlüğü şartlara bağlanır, musibetler hiç öngörülmeyen bir biçimde dünyayı silip süpürür, bugün olağan olan şey gelecek ay olağan olmaz. Bu huzursuzlukların üstesinden gelmek on yılları bulacak ve alışılmış ki şu an öngörülmeyen, iddia edilmeyen mümkün krizler çıkacak ve bizi şimdi aklımıza gelmeyen telaşlara götürecek.
Boşanmadan, üremeye yönelmeye gelince, o da muhtemelen yavaş yavaş olacak. İkinci aşıdan iki hafta sonra çabucak dünyevi zevkler peşinde koşan beşerler duymadım. Covid’in bizde bıraktığı hangi değişimler süreksiz, hangileri kalıcı? Bunu hesaplamak imkânsız. Yalnızca bir daha asla tıpkı olmayacağımızdan emin olabiliriz.
Bir vakitler egzotik bir hastalık olduğu düşünülen depresyon, birden fazla Amerikalının varsayılan halet-i ruhiyesi haline gelmiştir. Bu pandemi de geçecek, ancak en azından bir jenerasyon boyunca terapistleri ve psikiyatristleri meşgul edecek bir çaresizlik tortusunu geride bırakacak.
*Andrew Solomon, Columbia Üniversitesinde tıbbi psikoloji profesörüdür, ortalarında “Far from the Tree: Parents, Children and the Search for Identity” isimli kitabın da olduğu birtakım kitapların müellifidir.
Yazının yepyenisi LA Times sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Serdar Aygün)
Gazete Duvar