DOĞUKAN DEMİRCİOĞLU & S. ALPER ORHAN
Türkiye Personel Partisi’nin son vakitlerde yarattığı ilgi, haklı olarak, olumlu olumsuz farklı yorum ve tahlilleri de beraberinde getiriyor. Çeşitli karşılaştırmalar, değişik beklentiler yahut baştan TİP’e mutlak yenilgi yahut galibiyet biçen fikirler mevcut. Roj Girasun’un Perspektif Online ve Selim Sazak’ın Foreign Policy’de yayımlanan yazıları bu tartışmanın hoş örnekleri aslında Türkiye’deki kamusal tartışma kültürünün düştüğü hali düşünürsek TİP ve geleceğinin bu kadar faal konuşulması hayli kıymetli. Bu yazıdaki maksadımız da tartışmayı genişletmek ve farklı açılar sunmak; ayrıyeten hem parti yöneticileri hem de üyeleri bu tartışmalarla partinin potansiyelini, eksiklerini net bir biçimde görebilir ve bu bahislerin üzerine düşebilir.
Elbette TİP’e yöneltilen yorumlardan, hatta tenkitlerden kimileri hayli tanıdık ve kısmen anlaşılabilir. Bu tenkitler kabaca Türkiye’deki sol/sosyalist hareketlerin seçimlerde tekrarlanan başarısızlıkları, “kendi kitlelerine” dahi ulaşmaktaki yetersizlikleri ve işin “hep sloganlarda kalması” biçiminde beliriyor. Kimi yorumların doğruluğunu kabul etmekle birlikte tarihin tekerrürden ibaret olmadığı ve çıkarılabilecek derslerin yararlı olabileceği notunu da düşmeliyiz.
Öncelikle Türkiye’deki mevcut seçim sistemini kıymetlendirmekte yarar var. Seçim barajı kağıt üzerinde mevcut olsa dahi bu baraj ittifaklar sayesinde fiilen ortadan kalkmış durumda. Üstelik oylar hem parti hem de ittifak ismine sayıldığından, ittifaklar içinde “boşa atılmış oy” kavramı da geçerliliğini kaybediyor. Hasebiyle, TİP’i geçmiş tecrübelerden ayıran ve karşılaştırmaları eksik hale getiren en büyük çevresel faktör değişen seçim sistemidir. Bu durumun TİP’e (ve öbür görece küçük partilere) avantaj sağladığını kabul etmek gerek. Elbette, iktidarın da Türkiye tarihinde çokça yaşandığı üzere, seçim sistemini “gerek görülmesi” üzerine kendine avantajlı hale getirebileceği gerçeğini göz gerisi edemeyiz. Tekrar de mevcut seçim sisteminin sağladığı kuralları kullanarak etkin bir siyaset yürütmek ve toplum karşısında gerçekçi ve makul, seçimlerde isminden kelam ettirebilecek bir parti haline gelmek mümkün. Düzgün işleyen demokrasilerde farklı hareketlerin, partilerin kendine yer açabilmesi ve bunu adım adım yapması siyasetin olağan akışındadır. TİP’in ayakları üzerinde durmaya başladıktan çabucak sonra sağlam ama çabuk etmeden adımlar atması, tabanını ve seçmen kitlesini bu türlü büyütmesi elbette daha sağlıklı olacaktır. Mevcut sistemin bu türlü bir fırsat sağlaması da TİP’in potansiyelini pekala güçlendirmektedir.
Bu noktada HDP ile kurulan ittifakın, TİP milletvekillerinin Meclis’e birinci olarak HDP listelerinden girmesine ve HDP’nin Türkiye soluna açtığı alana değinmek koşul. TİP’i bu noktada HDP’nin sosyalist sol ile kurduğu iş birliğine bir alternatif yahut rakip yerine, kendi ayakları üzerinde durmaya başlayan lakin birebir saflarda yer alan bir hareket olarak görebiliriz. Çünkü TİP milletvekillerinin yaptığı açıklamalar da partinin HDP’nin karşısında yer alma üzere rastgele bir niyeti olmadığını gösteriyor. Ayrıyeten HDP’nin kriminalleştirildiği, her istikametten baskıya uğradığı ve siyaseten sıkıştırıldığı bu ortamda, Türkiye solunun ana akım siyasette varlık gösterebilmesi ülke siyaseti için pekâlâ yeni imkanlar ve alanlar sunabilir. Tahminen de böylece, her iki hareket de uzun vakittir ulaşamadığı ve tahminen de olağan kaideler altında ulaşamayacağı kesitlere dokunmayı başaracaktır.
Elbette TİP şimdi yolun başında. Fakat Avrupa’daki örneklerine baktığımızda, ana akımda yer alan, toplumda karşılığı olan ve bunu manalı bir seçim sonucuna dönüştürebilen bir radikal sol partinin nasıl bir yol izlemesi gerektiğini görmek mümkün. Podemos’un kurucularından Íñigo Errejón sıkıntıyı hayli net özetliyor: “Toplum yalnızca destansı telaffuzlar ve miting değil, teminat ve (elle tutulur) siyasetler istiyor”(1). Bu açıdan TİP’i ‘başarıya’ ulaştıracak adımları üç başlık altında toplayabiliriz:
• Emek ve emekçi sınıfı çabasının yanında genç ve eğitimli kesitlere, bayanlara, LGBTİQ+ bireylere ulaşabilmesi, etraf çabasında yer alabilmesi ve Türkiye’deki ilerici bölümü temsil etmeye aday olarak, HDP’yi Kürtlerin partisi, CHP’yi de fazla merkez bulan seçmen için makul bir seçenek olması.
• Şu ana kadar TİP’in isminin duyulmasında değerli ölçüde tesiri olan agresif muhalefetin yanı sıra, makul çizgiler dahilinde öbür muhalefet partileriyle bir arada çalışabileceğini göstermesi ve bir sonraki devir için kendi ayakları üzerinde durabilen, tesirli ve yapan bir aktör olma niyetini ortaya koyması.
• Sosyalist solun paha ve görüşlerinden yola çıkarak, gerçek sorunlara somut teklifler, projeler ve durumlar üretebilmesi. Bu noktada TİP’in müzmin muhalefet partisinden öteye geçmesi, siyasetin dokunabildiği her alanda söyleyecek somut bir durumunun olması gerekli. Vergiden etrafa, eğitimden bayan haklarına, laiklikten personel haklarına kadar, TİP ülke meselelerine radikal lakin makul tahliller üretmeli ve Avrupa’da ana akım radikal sol partilerin “yönetime aday” olmasından dersler çıkarmalı.(2) “Ne istiyoruz?” sorusunu “nasıl yapacağız?” takip etmeli ve karşılıklar TİP’in amaç kitlesi nezdinde inandırıcı ve uygulanabilir olmalı. Belirtmekte de yarar var, ana akım kavramı ile işaret edilen konsept ve örnekler merkez yahut tertip siyasetini değil, toplumda karşılık ve hatırı sayılır siyasi tesir sahibi olmayı ve geniş kitleleri kazanabilmeyi betimliyor. Bu kitleleri radikal bir program etrafında birleştirerek, bugünün nizam siyasetini dönüştürmeyi, ana akımı yine tanımlamayı hedeflemeli.
Partiler tek başlarına, izole halde varlık gösteren oluşumlar değildirler. “Parti sistemi” diye isimlendirilen bir “ekosistemde” yer alırlar ve her aktörün atılımı, hareketi, konum değişimi, ideolojik dönüşümü, öbür aktörleri derinden tesirler. Habitatlarındaki değişim, partileri de değişmeye, boşlukları doldurmaya teşvik eder. Bu noktada CHP’nin merkez-sağı çekebilmek ismine yaptığı atılımları ve partinin siyaseten yaşadığı dönüşümü göz arkası edemeyiz. Bu değişimin iyi ya da makus, hakikat yahut yanlış olduğunu pahalandırmak bu yazının konusu değil. Lakin CHP’nin merkez soldan, merkeze ilerleyişi de Türkiye solunda bir boşluk yaratırken, önemli bir kesim seçmenin bu değişimden rahatsız olduğunu görmek de mümkün. Kendini sosyalist, toplumsal demokrat yahut geniş manada solda gören kısımların, CHP’den duyduğu rahatsızlık sebebiyle TİP’i bir alternatif olarak görmesi bu bakımdan şaşırtan değil. TİP’in radikal ve somut siyasetlere vurgu yapması, iktisatla ilgili problemlerde elle tutulur tahliller üretmesi, bunun yanında seçmene uygulanması mümkün bir vizyon sunabilmesi, CHP’nin merkeze kaymasından rahatsız seçmenini çekmesini kolaylaştıracaktır.
Merkeze kayan toplumsal demokrat partilerin yarattığı boşluğu dolduran radikal sol parti olgusu aslında Avrupa’da ziyadesiyle yaygın; Portekiz’de Bloco de Esquerda, Fransa’da La France Insoumise, Danimarka’da Enhedslisten ve kaçları, “sağcılaşan” merkez solun bıraktığı boşluğu doldurma hedefiyle ana akımda kendilerine yer açtılar ve tesirli siyasi aktörler haline geldiler, en azından bu istikamette uğraş harcıyorlar (3). Radikal solun, merkez solun yerini doldurmaya çalışması başlı başına enteresan ve araştırmaya bedel bir husus. Bu açıdan TİP somut ve yapan siyasetler ile aşikâr çizgiler dahilinde mutabakata açık konumlar üretebilirse Türkiye’de başarılı ve geçerli bir siyasi aktör olması için önünde bir alan mevcut. Aslında bu CHP ve muhalefetin de faydasına… Bu değişimden rahatsız ve tahminen de ümitsizliğe kapılan kesitler için TİP’in varlığı, CHP’nin merkeze kayma stratejisini devam ettirmesini ve farklı renklerle siyasi iştirakin da birebir anda artmasını sağlayabilir. TİP’in geniş kitlelere hitap etmesi, seçmen iştiraki düşmeden, muhalefet bloğunun güçlenmesi hem TİP hem de CHP’nin farklı kaynaklarla büyümesi demek. Hem Ahmet Şık hem de Sera Kadıgil’in TİP’e katılırken takındıkları tavır da kıymetli; iki milletvekili de eski partilerine cephe almak yerine işbirliğini ve yoldaşlığı öne çıkarıyor ve bir nevi üstte bahsedilen boşluğa dem vuruyorlar.
Pekala, TİP toplumda hangi kitlelere dayanabilir, kimden oy alabilir? Öncelikle 1960’lar ile günümüzü hakkaniyetle karşılaştıracaksak, yıllar içinde toplumda ve siyasette yaşanan değişimleri atlamak, bizi yanlış noktalara götürecektir. Türkiye solunun geçmişte emekçilerle kurduğu güçlü bağların günümüzde zayıfladığı, sokakta ne kadar tesiri olduğu elbette tartışmaya açık. Lakin şimdiki örnekleriyle karşılaştırıldığında, TİP hem personel sınıfıyla bağını güçlendirip hem de toplumsal muhalefeti besleyen kesitleri kazanmaya çalışabilir. Bayan hareketi, LGBTİQ+ gayreti, öğrenci kümeleri, üniversiteler, işsizler, teminatsız çalışanlar ve daha kaçları bu listeye eklenebilir. Bu kesitlerin ortak paydası sayılabilecek küme ise eğitimli, kentli, ekonomik manada eşitlik ve adalet isteyen ve sosyokültürel açıdan her türlü tahakküme karşı çıkan gençler. Bu kümelerin CHP ve başka muhalefet partilerini yetersiz yahut fazla merkezi bulmalarına karşılık, TİP’in vakit zaman taviz vermez ve sert muhalefeti bir çekim noktası olacaktır. Fakat, bu çekim gücünün de somut siyasetler ve ülke için bir vizyon olmadan, tek başına kâfi olmayacağını da belirtmek kural. Bu açıdan TİP’in önünde açık bir alan mevcut: radikal solun Türkiye ismine önerebileceği, uygulayabileceği onlarca siyaset var. Radikal vergi reformundan, yolsuzluğa, çalışma kurallarının düzenlenmesinden sendikalaşma haklarına, kamu hizmetlerine ulaşım, iş yeri demokrasisi, fırsat eşitliği ve kamulaştırma programlarından, gençlik için hazırlanmış kooperatif projelerine, Türkiye’nin kronikleşmiş derin meselelerine, radikal, somut ve bir o kadar da makul tahliller bulabilirler. Ayrıyeten TİP’in bu bölümlere ulaşabilmesi ve onların oyunu çekebilmesi, üstüne koyabileceği ve siyasetini daha geniş kitlelere ulaştırabileceği bir tabana da sahip olması manasına gelecektir. Bu açıdan, tahminen de tek haneli bir yüzdeyle başlanan seçim tecrübesi bir başarısızlıktan fazla, Türkiye solunun ana akıma kalıcı girişinin birinci adımı olabilir.
Dünyada da Türkiye’de de yakıcı meseleler var. Klâsik partiler geriden geliyor ve bugünün meselelerini okumakta yetersiz. Eski siyaset anlayışına hapsolmuş ve arkaik pratiklere sıkışmış haldeler. TİP, başka ülkelerde de yükselen hareketler üzere bugünün yakıcı meseleleri için dönüştürücü bir siyaset anlayışı sunmak gayesiyle harekete geçmeli. Aslında yalnızca seçmen pusulasındaki bir başka seçenekten fazlasına, öteki partilerin yanıt veremediği problemleri çözmeye aday bir hareket haline gelme bahtına sahip. Bunu başarmak için de tam da bugünün dinozorlaşmış siyasetinin ötesine geçmeyi arzulayan, bugünün problemlerini konuşmak ve onlara radikal tahliller aramaktan çekinmeyen dönüştürücü bir siyaset anlayışıyla yola çıkmalı.
Türkiye Emekçi Partisi’nin atması gereken çok adım var ve elbette şimdi yolun başında. Şimdi TİP’i başarılı ilan etmek ve iktidarı kazanmasına ramak kalmış üzere davranmak için ziyadesiyle erken. Tıpkı vakitte, Türkiye solunun geçmiş tecrübeleriyle birebir kıyas yaparak potansiyel yerine hudutları, olumlu ihtimaller yerine aksilikleri öne çıkarmak için de o denli. Ana akımda kendine güçlü yer edinen ve değişim için çabalayan Avrupa solundan, değişen Türkiye’den ve dinamik, kararlı ve tahakküme karşı durmaya çabalayan işçilerden ve gençlikten Türkiye solunun alacağı çok ders var. Tahminen de Türkiye için sol siyasetin ne olduğunu değil de ne olacağını düşünmenin tam vakti.
(1)- Zarzalejos, Javier. “Populism in Spain: an analysis of Podemos.” European View 15, no. 2 (2016): 183-191.
(2)- Katsourides, Yiannos. Radical left parties in government: The cases of SYRIZA and AKEL. Springer, 2016. & Charalambous, Giorgos, and Gregoris Ioannou. Left Radicalism and Populism in Europe. Routledge, 2019.
(3)- March, Luke. Radical left parties in Europe. Routledge, 2012. & Katsambekis, Giorgos, and Alexandros Kioupkiolis. The populist radical left in Europe. Routledge, 2019.
Gazete Duvar
