ANKARA – Türkiye genelinde 294 sivil toplum örgütünün oluşturduğu İstikrar ve Denetleme Ağı, (DDA) Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin kabul edildiği 16 Nisan 2017 referandumundan bu yana yargının geldiği noktayı ele alan bir rapor hazırladı. ‘2021’e Girerken Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi: Yargı’ başlıklı rapora nazaran, Meclis’ten geçen yargı paketleri, kısmi iyileştirmeler sağlasa da uzun tutukluluk müddetleri, yargılama süreçlerindeki belirsizlik ve faal olmayan soruşturma süreçleri üzere temel sıkıntılara deva olmadı. Raporda ayrıyeten Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile birlikte yürütmenin yargı üzerindeki tesirinin de artığı tabir edildi.
YARGIDA 4 TEMEL ALANDA SORUN
İstikrar ve Denetleme Ağı’nın hazırladığı çalışmada Türkiye’de yargının dört temel alanda meseleler yaşadığı belirtilirken, bu başlıklar, “Hukukun üstünlüğü, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı, yargıda liyakat ve aktiflik, temel haklar ve özgürlükler açısından tutukluluk müddetleri, adil yargılanma hakkı ve savunma, yargıya güven” olarak sıralandı.
YÜKSEK YARGI YÜRÜTMENİN DENETİMİNE GİRDİ
Yargıçlar ve Savcılar Kurulu’nun (HSK) yapısındaki değişikliklerle, HSK’nın üye kompozisyonunun belirlenmesinde hâkim ve savcıların yetkilerinin ortadan kaldırıldığı belirtilen raporda şöyle denildi:
“Yapılan değişikliklerle HSK’nın üye yapısının belirlenmesinde yasama ve yürütme erklerinin tesiri belirleyici kılınmıştır. Türkiye’deki çok disiplinli ve önder denetimindeki siyasi parti örgütleri dikkate alındığında, Cumhurbaşkanı’nın siyasi partisiyle olan liderlik seviyesindeki kurumsal ilgisinin devamı, yürütme erkinin HSK üzerinde tam denetim sağlamasına imkan vermiştir. Ayrıyeten son iki sene içerisinde yayınlanmış olan Avrupa Birliği ülke raporlarına nazaran, 2019 yılında toplam 4 bin 27 hakim ve savcının yerleri HSK kararnamesiyle değiştirildi. 2020 yılında ise HSK kararnamesiyle isimli yargıda 4 bin 261, idari yargıda 465 ve 18 Cumhuriyet başsavcısının vazife yerleri değiştirildi.”
AYM İLE KUTUPLAŞMA
Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) yapısına ait düzenlemelerin de misal bir sonuç yarattığı vurgulanan raporda, “Yapılan değişikliklerle, demokratik başkanlık sistemlerinde görülen ve yasama, yürütme ve yargı erkleri ortasında sert kuvvetler ayrılığı ve denetlemenin bulunduğu bir sistem yerine, yüksek yargı organlarının yürütmenin denetimine girdiği bir yapı oluşmuştur. Bu taraftan, yeni sisteme geçiş öncesinde de yargı alanındaki temel sorun alanları, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçişle bir arada artan bir devamlılık göstermiştir” sözlerine yer verildi.
Raporda, AYM ve yürütme ortasındaki kutuplaşmanın hukukun üstünlüğünü zedeleyen etkenlerden biri olduğu belirtilerek, “Bağımsız ve tarafsız bir üst mahkeme olarak AYM, sağlıklı işleyen bir yargı sisteminin vazgeçilmez bir ögesidir. AYM ve yürütme erki ortasında çıkan tartışmalar sonucu AYM’nin yapısına yönelik değişiklikler gündeme gelmiştir. Değişikliğin gündeme geliş biçimi göz önüne alındığında, içeriği daha belirlenmemiş bu mümkün değişikliğin, yargı erkini daha bağımsız ve tarafsız kılmasını beklemek zordur” denildi.
KAYYIM ATAMALARI HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜNÜ ZEDELEDİ
Hukukun üstünlüğü prensibini uygulamada zedeleyen bir öteki örneğin ise 31 Mart 2019 tarihinde gerçekleştirilen mahallî seçimlerden sonra yapılan kayyım atamaları olduğuna dikkat çekildi. Raporda, “Yüksek Seçim Kurumu (YSK) kayyum atanan belediye liderlerinin adaylıklarında bir sorun tespit etmemesine karşın, İçişleri Bakanlığı tarafından kayyum kararları alındı. Bu halde yapılan kayyum atamaları YSK’nın seçim süreçlerinde esasen yıpranmış olan güvenilirliğini daha da sarsmış ve hukukî gerekçelendirme gerektiren kararlarda yargı organının “hukuka terslik tezlerini kesin olarak çözme” fonksiyonunu zedelemiştir” sözlerine yer verildi.
NORMLAR HİYERARŞİSİ BOZULDU: KAVALA VE DEMİRTAŞ KARARLARI TANINMADI
Raporda, AYM ve AİHM üzere yüksek yargı organı kararlarının alt mahkemeler tarafından uygulanmamasının, normlar hiyerarşisi prensipleri tarafından sorun yaratmaya devam ettiği tabir edilerek şöyle denildi:
“Önceden soruşturulmuş ve haklarında AYM tarafından beraat kararları verilmiş kimi siyasalların tekrar birebir soruşturma kapsamında gözaltına alınmaları da hem toplum nezdinde yargıya itimadı sarsmaya devam etmiş, hem de yargı erkinin bağımsızlığı ve siyasi tarafsızlığı unsurlarına ziyan vererek yargı erkinin siyasi olarak araçsallaştırıldığı algısını arttırmıştır. Örneğin Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş hakkında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları iç hukukta tanınmamış ve bu kararların gereği yerine getirilmemiştir.”
ISLAHAT PAKETLERİ DEVA SUNMADI
Yargı Islahatı Strateji Dokümanı çerçevesinde çıkarılan paketlerin tesirinin sonlu kaldığı belirtilen raporda, yargının işleyişine dair kimi iyileştirici adımlar atılmış olsa da, hukukun üstünlüğü, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı ile temel hak ve özgürlüklerin değerli sorun alanları olarak kalmaya devam ettiği belirtildi. Raporda, “Bu sıkıntılar Türkiye’de sağlıklı işleyen demokratik bir istikrar ve denetleme sisteminin kurulması önünde temel mahzurlar olarak varlıklarını korumaktadırlar. Bu çerçevede Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçişle bir arada sorun alanlarında ilerleme sağlanamamış gözükmektedir” denildi. Raporda ayrıyeten şu tespitlerde bulunuldu:
ANAYASAL ISLAHAT ÇAĞRISI
İstikrar ve Denetleme Ağı tarafından hazırlanan dokümanda, ‘yargıya itimadı sağlamak için hemen atılması gereken adımlar’ şöyle sıralandı:
*HSK’nın oluşumunda Cumhurbaşkanı’nın yüklü atama yetkisi, tüm paydaşların katılacağı bir anayasal ıslahat süreciyle tekrar düzenlenmelidir. Türkiye’deki çok disiplinli ve şahsileşmiş siyasi parti yapıları göz önüne alındığında, Cumhurbaşkanı’nın yürütmenin başı ve parti önderi statüleri, yürütmenin yasama üzerinden de yargı alanına ağır tesirini ortaya çıkarmaktadır. Heyette Adalet Bakanı ve Bakan Yardımcısının doğal üyeliği de yine düzenlenmelidir
*Yüksek yargı atamalarında meclis onayı, şeffaflık ve mecliste dinleme usulü hayata geçirilmelidir
*Adil yargılanma kapsamında yargılama süreçlerinin savunma haklarına saygılı ve savunma ve argüman makamlarının eşitliğini teminat altına alan yeni düzenlemeler yapılmalıdır. Bilhassa avukatların dava evraklarına ve dokümanlarına erişimleri kolaylaştırılmalıdır.
*SEGBİS uygulama alanı, genişletilmek yerine bu uygulamanın bir istisna seviyesinde uygulanması mahkeme önünde yüzyüzelik ve hakim önünde dinlenilme unsurlarının hayata geçirilmesi tarafından değer teşkil etmektedir.
*Hakim ve savcıların haksız uzun tutukluluk müddetlerinin yarattığı hak kayıplarının sorumluluğunu paylaşmaları gerekmektedir.
Gazete Duvar
