İZMİR – Gazete Duvar’da yayımlanan, “Akıl hastanesinde 13 gün: Orada herkes canlı cenazeydi” başlıklı haberin akabinde hastanede yaşananlar, yeni tartışmaları ve tenkitleri de beraberinde getirdi. Haberin akabinde daha evvel Erenköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’nde yatan öteki hastalar da gazetemize ulaşarak kendi emsal tanıklıklarını anlattı.
Ebru Esen’in ve öteki hastaların yaşadıklarını Ruh Sıhhatinde İnsan Hakları Teşebbüsü Derneği (RUSİHAK) Lideri Can Feyzioğlu değerlendirirken, İnsanca Hayat İçin Toplumsal Kooperatif Teşebbüsü ve Avrupa Ruh/Zihin Sıhhati Ağı üyesi Fatma Güçlü ise yurt dışındaki akıl hastanelerinde yaşanan gelişmeleri, Hollanda örneği üzerinden anlattı.
‘SADECE ELLERİMLE KULAKLARIMI KAPATABİLDİM’
İstanbul’da yaşayan Burçak Gültekin, daha evvel kendisinin de Erenköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’nde yattığını belirterek, “Keşke o servislerin gerçek yüzünü insanlarımıza gösterebilme imkanımız olabilse, oradaki insanların sessiz çığlığını yardım isteyişini duyabilseler. Lakin oraya girdiğiniz vakit çıkışınız sahiden çok zor” dedi. “İnanın ben çıktığım vakit kendime çok güç geldim, oranın ortamı insanı daha çok kötüleştiriyor” diyen Gültekin, gözünün önünde bir hastanın dövüldüğüne şahit olduğunu tabir ederek, olayı CİMER’e de şikayet ettiğini belirtti:
“Engelli bir hasta vardı, akli istikrarı büsbütün olmayan bir hastaydı. Altını pislettiği için işçi hastayı tuvalete götürmüştü. Koridorda kamera olduğu için bir şey yapmadı fakat tuvalete götürüp orada gözümün önünde dövdü. O anda bir şey yapamamak inanın çok güç bir şey. Hastanın ‘vurma, vurma’ diye bağırışı hâlâ kulaklarımdan gitmiyor. O vakit koridora oturup yalnızca, ellerimle kulaklarımı kapatabildim. Zira doktora, hemşireye söylediğiniz vakit size inanmıyorlar. Bir daha oraya yatmamak için çok dua ettim. O kapalı kapılar arkasında neler olduğunu bir görebilseniz… Dilerim bizim üzere insanların sesini duyarlar.”
‘SAÇLARIMIZA GAZ YAĞI SÜRDÜLER’
Ebru Esen’in yaşadıklarını yıllar evvel kendisi de birebir yaşadığı için haberi okuduğunda dehşete düştüğünü söyleyen Suzan Karataş ise yaşadıklarını şu sözlerle anlattı: “Hastaneye neyim olduğunu bilmeden fakat bir şeylerin önemli manada aksi gittiğini bilerek başvurdum. Gittiğimde bir iğne yapıldı ve hiçbir şeyi algılayamayacak duruma geldim. Sonra beni salona aldılar. Camlarda demir ve perdeler olduğu için içerisi çok az güneş ışığı alıyordu. Beni yatırdıkları koğuşta çok saldırgan bir hasta vardı. Çok korktuğumu söylememe karşın başka bir odaya almıyorlardı. Sonraki gün herkesi sırayla banyoya sokup saçlarımıza gaz yağı sürdüler. Her yer gaz kokuyordu. Ortada bir kimi hastaları çığlıklar ortasında şok odasına götürüyorlardı. Bu hastalar çıktığında hiçbir şey hatırlamıyor ve sessizce gelip yerlerine oturuyordu.”
‘BABAM VE EŞİM BENİ KURTARDI’
Bu süreçte ilaçların yan tesir yaptığını ve çok şiddetli ishal olduğunu söyleyen Karataş, “Bana kıyafet temin edilmedi, ailem aranmadı. İki gün o halde yaşadım. İki gün sonra rutin görüş günü olduğu için babam geldi. Lakin o vakit babamdan
hasta bezi ve pijama isteyebildim” dedi. “Bir gün hudut krizi geçirdim ve yalnızca yüksek sesle ağladım, hiçbir taşkınlık
yapmamıştım. Hasta bakıcı beni bir odada sedyeye bağladı. 10 gün yalnızca yüksek doz sakinleştirici verildi. Öbür bir terapi, muayene yahut tedavi uygulanmadı. Yalnızca bir kez konseyin önüne çıktım. Şura, şok tedavisi almam gerektiğine karar vermiş. 10 günün sonunda eşim ve babam şok tedavisi almamı istemedikleri için kefil olup beni oradan kurtardılar”
‘HERKESİ BİR SALONA TOPLAYIP BİREBİR TEDAVİYİ UYGULUYORLAR’
Hastaneye kitap okuyabileceği bir oda hasreti ve biraz da sakinleşmeyi umarak gittiğini fakat beklentilerinin çok dışında bir ortamla karşılaştığını söyleyen Karataş, kelamlarını şöyle sonlandırdı: “Orada yaşadıklarımdan sonra her ne suretle olursa olsun hastaneye yatmamam gerektiğini düşündüm. O hastanede hastaları uyuşturup, şok vermek dışında ne yapıyorlar bilmiyorum. Fakat şunu çok iyi biliyorum ki, mecnun öbür bir şey, zeka geriliği öbür, ruhsal hastalık öbür bir şey. Hepsini bir salona toplayıp tıpkı tedaviyi (!) uygulayıp makûs muamele yapmaları hangi tıp kitabında yazıyor çok merak ediyorum.
Tıp eğitimi almamış olmama karşın bir profesöre bile baş tutabilecek kadar tecrübe yaşadım, okudum ve araştırdım. Orada yattığınızda o kadar çok uyuşturucu ilaç veriliyor ki, durumu anlayamıyorsunuz bile. Lakin çıktıktan sonra aklıselim bir formda düşünebildiğinizde anlıyorsunuz yaşadığınız vahim durumu. Burada yatan hastaların hiçbir tesiri, yetkisi, sesi yok. Lütfen onların sesi olun.”
‘SİZ DE ORAYA GİRSENİZ DELİREREK ÇIKARSINIZ’
Erenköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’nden çıkalı yaklaşık iki ay olduğunu söyleyen ismini veremediğimiz bir hasta ise, hastaneye kendi isteğiyle yattığını ancak istediği vakit çıkamadığını belirtti. Hastanedeki en büyük sorunun hijyen olduğunu lisana getiren hasta, “Peçete, tuvalet kağıdı üzere gereksinimler vaktinde yerlerine konulmuyor. Yaşlı hastalar altlarına yapıyor lakin hasta bakıcılar ilgilenmiyor. Orda kaldığım süreçte ben de kimi hastaların altının değiştirilmesine yardım ettim. Açıkçası benim için hastane, tedavi değil de daha çok toplumsal hizmet eğitimi üzere oldu” dedi. “Bu hastanede hastayla diyalog yok, terapi yok psikoterapi yok. Önlerine gelen hastayı EKT’ye alıyorlar. Aslında kameralar incelense bunların hepsini görebilirler. Lakin burası, dışarıya çok kapalı. Hasebiyle ne olup ne bittiğini kimse görmüyor. Örneğin K1 katında bulunan hastalar daima altına yapıyor. Bu katta bir hekimin içeri girdiğinde kokudan öğürerek dışarı çıktığını kendi gözümle gördüm. Hâlâ yaşadıklarımı unutamadım. Emin olun siz de oraya girseniz delirerek çıkarsınız. Bu kadar net söylüyorum.”
‘15-20 YIL İÇİNDE BÜYÜK DEĞİŞİMLER OLDU’
2008 yılında Erenköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi dahil 7 hastaneyi RUSİHAK takımıyla birlikte gezen Fatma Varlıklı, “Ebru Esen’in anlattıklarına bakılırsa ortadan geçen 13 yıl zarfında hiçbir şey değişmemiş” dedi. Varlıklı, “Başka bir ruh sıhhati hizmet sistemi ve öbür bir hastane ortamı mümkün mü?” sorumuza şu cevabı verdi:
“1970’li yıllarda batı tıbbının uygulandığı her yerde durum birebirdi. 15-20 yıl içinde büyük değişimler oldu. Ruh sıhhati sorunu olanları kapalı kurumlarda tecrit etme ve EKT/ilaç yüklü tedavi yerine artık topluluk temelli hizmetler sistemi gelişti. Dünyanın çok değerli sayıda ülkesi sıhhat, eğitim, toplumsal, hukuk, istihdam üzere birçok hizmet sistemini birbirine entegre ederek değiştirdi. Türkiye de 2011 yılındaki Ruh Sıhhati Hareket Planı ile bu hizmetlere geçeceğini ilan etti. 2018’de, ruh sıhhati ile ilgili 8 derneğin ve RUSİHAK’ın olduğu grupça hazırlanan Ruh Sıhhati Yasa Taslağı da topluluk temelli ve güzelleşme yönelimli hizmetlere geçişi ve insan haklarını vurguluyor. Lakin bu geçiş yalnızca yasal düzenlemelerle değil, hizmet alanların güçlenmesinin ehemmiyetine inanma ve onları hizmetlerin merkezine koymakla mümkün olabilir.”
‘GİDECEK YERLERİ OLMAYANLAR İÇİN MESKENLER YAPILMIŞTI’
İnsan hakları ve düzgünleşme odaklı hizmetlerin nasıl uygulanabilir olduğuna 2010 yılında Hollanda Harderwijk’da ziyaret ettiği bir ruh sıhhati hastanesi örneğini veren Varlıklı şöyle devam etti:
“İlk gittiğimiz gün başhekim, hastaların kurduğu akran dayanağına dayalı ‘tecrübe-güçlenme-iyileşme’ isimli kümeden tüm çalışanın sırayla eğitim aldığını gururla anlattı. Hasta yemekhanesi en lüks lokantalar üzereydi, rengarenk sandalyeler ve tiyatro sahnesi vardı. Tabak altına konulan servis kağıtlarında işe fayda bilgiler, eğlenceli biçimde yazılmıştı. Hastane içinde, hasta kurulu temsilcisinin odası vardı ve masrafları hastanece karşılanıyordu. 1990’larda hastanenin 1500 olan yatak sayısı 2010’da 600’e düşmüştü. Ailesi olmadığı için hastaneden gidemeyen 50 kişi için bahçe içinde iki katlı sevecen meskenler yapılmıştı. Başka kısımlardan ağaçlarla ayrılmış bu kısımda ortada havuz ve kuşlar vardı. Yatak sayısının düşmesini sağlayan faktör, tabi ki toplum içinde dayanak alınacak merkezlerin, kalacak yerlerin ve gerekli takviyelerin, istihdamının sağlanmış olması idi.”
‘HASTALAR TEDAVİ OBJESİ OLARAK GÖRÜLMEMELİ’
Şu an Türkiye’deki hastanelerde bunları uygulamanın mümkün gelmeyebileceğini meğer biraz planlamayla bunun hiç de sıkıntı olmadığını söyleyen Güçlü son olarak şunları söyledi: “Önemli olan, hastaların tedavi objesi olarak görülmek yerine acı çeken ve takviye almaya gelmiş beşerler olduğunu hiç akıldan çıkarmayıp tüm fizikî ve ilişkisel ortamda buna nazaran düzenlemeler yapılması. Bu modele geçildiğinde sistemin mihenk taşı hastalar, hizmet alanlar oluyor ve öbür tüm bilgi uzmanları yatay bir işbirliği içinde onlara hizmet etmeye başlıyor. Bu sistem aslında çalışanlar için de insancıl ve eşitlikçi bir ortam, her mesleğin kendi hudutlarının bilinmesini sağlıyor.”
‘HER DÖRT ŞAHISTAN BİRİSİ RUHSAL SORUN YAŞIYOR’
Birleşmiş Milletler datalarına nazaran her dört şahıstan birinin hayatının bir periyodunda ruhsal bir sorun yaşadığını lisana getiren Can Feyzioğlu ise, “Bir yakının kaybı, işten çıkarılmadan tutun da doğum sonrası gerilime kadar çeşitlilik arz eden ruhsal meseleler yaşıyoruz. Bu yaygınlık durumu, ruh sıhhati sıkıntılarını tahminen de ‘anormal’ değil ‘normal’ olmanın bir kesimi olarak görmemiz gerektiğinin bir işareti. Meğer konuşmaktan kaçınıp, tabu haline getirdiğimiz bu alana ilişkin sıkıntılar, Türkiye’de var olan hizmetlerin de daha iyi hale gelmesinin önünü tıkıyor” dedi.
‘NE VAKİT ÇIKACAKLARINI BİLMİYORLAR’
Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’ni kabul edeli on yılı geçtiğini ve engellileri ilgilendiren bütün sorun alanlarında, Türkiye’nin memleketler arası topluma ve kendi vatandaşlarına taahhütleri olduğunu hatırlatan Feyzioğlu, Erenköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’ne yöneltilebilecek çok fazla soru ve tenkit olduğunu söyledi.
Hastane tecrübesinde aktarılan duşta kapı olmaması, odaların kilitli tutulması, daima gözlenme tecrübeleri, çabucak her yerde görünen parmaklık, yüksek duvarlar hakkında görüşlerini de sorduğumuz Feyzioğlu, “Bu anlatılanlar bize kurumun temel olarak güvenlik korkusu üzerine bina edildiğini düşündürüyor. Ruh sıhhati sorunu yaşayan bireylerin toplumun rastgele bir kısmına nazaran şiddet göstermeye daha yatkın olduklarını gösteren bir bilgi bulunmuyor” tabirlerini kullandı. Mevcut sistemde hizmet alan ve veren tarafların müsabaka biçimleri ve şartlarının sıkıntılı olduğuna da değinen Feyzioğlu, şöyle devam etti: “Bu şartlar bireylerin ruh sıhhati sıkıntılarına tahlil üretmek şöyle dursun, yeni meseleler üretmeye yatkın. Bu durum bilhassa de kendi isteği ve isteği dışında, birçok vakit kandırılarak yahut sıkıntı kullanılarak getirilen beşerler için geçerli. Oraya krizin bir evresinde getiriliyorlar, ne vakit çıkabileceklerini bilmiyorlar, birçok vakit cezalandırıldıklarını düşünüyorlar. Dahası, bulundukları yeri kendilerinden daha makûs durumda olan, bazen de cürüm işledikten sonra oraya denetim için getirilen birileri ile paylaşmak durumunda kalıyorlar. Bu durumu bir de hastane işçisi açısından düşünelim: Onlar da kurum dışında görüp tanımadıkları onlarca, yüzlerce insan ile birçok vakit kendi dilekleri dışında, zorla tutulan beşerlerle yalnızca kriz sürecinde ya da bunun bir basamağında karşılaşıyorlar. Bu türlü bir müsabaka ve ortam da krizin ötesinde hassaslıkları, hassasiyetleri ve hatta zarafeti olan insanı görüp tanıyabilmeyi
zorlaştırır diye düşünüyorum.”
‘RIZA ALMAYI KOŞUL KOŞAN BİR SİSTEM KURAMAZ MIYIZ?’
Bireyleri ilişkin oldukları yerde, yani toplumun içinde desteklemeksizin, toplumdan izole ederek ‘iyileştirmeye’ çalışan kurumların bugün artık çağ dışı sayılan medikal hizmet modelinin eseri olduğunu kelamlarına ekleyen Feyzioğlu, yetkililere de şu soruları yöneltti:
“Tedavinin her tipi için aydınlatılmış onamı, yani bilgi verip istek almayı kaide koşan bir sistem kuramaz mıyız? Kendi dileği ile kuruma yatan biri nasıl olur da zorla alıkonur? Sıkıntı kullanmayı olağanlaştıran bir anlayışın bu çeşitten bir zorlamayı da kişinin ‘en iyi yararına’ görüp doğal sayacağı kesinlikle. Meğer tedaviyi isteğe temellendiren, bunun mümkün olması için yol ve usuller arayan bir anlayış, kişinin kendi iradesini ezmeden, onu destekleyerek tedavi sürecine dahil etmenin yolunu bulacaktır. Bu mevzuda epeyce kıymetli bir katkıyı şahsen kurumdan geçmişte hizmet alan bireylerin sağlayabileceğini bugün biz biliyoruz. Zira onlar mevcut yapı içinde nelerin aksadığı bilgisine sahip. Sahip oldukları perspektif ile hizmet kalitesinin artması için çalışabilirler. Hizmet alan bireylerin ‘deneyimle uzman’ olarak sistem içinde yer edinmeleri bu dönüşüm için hayati değere sahip. Bunun uygulama örneklerini halihazırda yalnızca AMATEM servislerinde görebiliyoruz. Lakin bütün psikiyatri kurum ve servislerine yayılması gerekiyor.”
Gazete Duvar
