Jeremy Butman*
Alphonso Lingis, ideolojiyi filozof olmayan birinin zihninde canlandırabileceği bir formda, yani bilgeliğin transferi olarak kaleme alıyor. Felsefi fikirlerini tartışmaktan çok anlatarak, naiflik ya da babacanlık alanına girmeden, akademik literatürün tuzaklarından kaçınıyor. ‘The Community of They Have Nothing in Common’ (Ortak Bir Şeyleri Olmayanların Paydaşlığı /1994), The Imperative (1998) ve ‘Violence and Splendor’ (Şiddet ve İhtişam/2011) üzere kitaplar, yabancılık ve ötekilik ile müsabakaları ve kendimize yabancılaşma biçimlerini mercek altına alıyorlar. Bununla birlikte, yapıtları lisanı, kişiselliğin itici güçlerini ve etrafımızın bize hükmettiği biçimleri araştırıyor. Stilize edilmiş, ferdî ve tekil haldeki özneleri kişilerarası dramlardan jeopolitik tarihin derinlerine dek varoluş yelpazesinin tamamına değiniyorlar.
Filozof Simon Critchley, Lingis’i, “ABD’nin kıta ideolojisindeki yegâne özgün seslerinden biri” diye nitelendiriyor. Lingis’in fikir âlemine adanmış bir deneme derlemesinde David Farrell Krell, Lingis’e yönelik tek uygun tenkidin D.H. Lawrence’ın Walt Whitman hakkındaki telaşlarına misal olabileceğini yazmış: “Ruhunun, doğal ve kültürel dünyanın her köşesi için kanamasına müsaade verdi, vücudu kozmosun her köşesine ve çatlağına sızdı.”
Lingis, Penn State Üniversitesi’nde fahri ideoloji profesörü olarak akademik bir üslubu reddetmesine rağmen, tıpkı vakitte akademinin bir modülü da. 1960’ların sonlarında, Emmanuel Levinas ve Maurice Merleau-Ponty’nin çevirileri, İngilizce konuşulan dünyayı, tecrübenin doğasıyla ilgili bir ideoloji kolu olan ‘fenomenoloji’ (görüngübilim) alanındaki gelişmelerle tanıştırdı. Levinas’ın ‘Totality and Infinity: An Essay on Exteriority and Otherwise than Being or Beyond Essence’ (Bütünlük ve Sonsuzluk: Dışsallık üzerine Bir Deneme ve Varoluştan Farklılık ve Özün Ötesinde) isimli yapıtının çevirisinin yanı sıra Merleau-Ponty’nin ‘The Visible and Invisible’ (Görünür ve Görünmez) çevirisi hâlâ dikkate paha sayıda İngilizce baskılar yapıyor ve lisansüstü ideoloji çalışmalarının temelini oluşturuyor.
1980’lerde klasik akademik çalışmalarla yolunu ayırdı ve Levinas ve Merleau-Ponty ‘nin temalarını dolambaçlı ve anılara dayanan yansımalarla geliştiren bir dizi kitap yayınlamaya başladı. Hayatı boyunca üretken ve serüvenci bir gezgin oldu ve kitaplarının birden fazla, Asya, Afrika ve Güney ve Orta Amerika’ya yaptığı seyahatlerde onu takip ederek, uzaktan bakmanın ötesinde, sorularının karşılıklarını somut şartlar içerisinde keşfetmesine imkan sağladı.
Kitapları kolay kolay özetlenme imkânı barındırmasa da her pasajı, yapıtın tamamındaki tatları içerir. Dangerous Emotions (Tehlikeli Duygular/2000) isimli kitabında şunları yazıyor:
“Güneş Kralı’nın sarayındaki kur yapma merasimleri ve görgü kuralları, Antarktika’daki İmparator penguenlerinin kur yapma merasiminden daha fazla ritüelleştirilmemiş, Ortaçağ Provence’ındaki şövalyelik kuralları, Doğu Afrika savanasındaki impalaların bahar ritüellerinden daha fazla idealize edilmemiştir. Bugün, her şeyin dijital olarak kodlanmış bildirilere, imgelere ve bir beşerden başkasına anında iletilen imgelere indirgendiği internet dünyamızda, öbür hayvanlara olan tutkumuzu, tüm ritüelleri ve büyüleri, ateşli ve alaycı varlığı ile erotizmin törensel aksaklıklarını öğreniyoruz.”
Lingis, seksen yedi yaşındayken çalışmalarının daha büyük bir ilgi görmeye başladığına şahit oldu. Son beş yıl içerisinde, 2018 yılında basılan ‘Alphonso Lingis Reader’ da dahil olmak üzere, onun hakkında en az üç kitap yayınlandı. Artık öğretmenlik yapmıyor lakin olumlu yaklaşımına sadık kalarak, Kasım 2018’de e-posta yoluyla yapılan bu röportaj üzere, kendisine sunulan rastgele bir projeyi üstlenmeyi kabul etme siyasetini hâlâ sürdürüyor.
I. EBEDİ MAHRUMİYET
THE BELIEVER (BLVR): Kitaplarınız anı, epistemolojik tahlil, ontolojik meditasyon, antropolojik müşahede ve öbür birçok cinsten oluşan öğeleri bir ortaya getiriyor. Ekseriyetle (tekil yahut çoğul) birinci kişi ve bazen ikinci kişi bağlamında yazılıyorlar. Bu usul serbestisini benimsemeye nasıl karar verdiniz ve bununla neyi başarmayı umuyorsunuz?
ALPHONSO LINGIS: Kanılarımız pek çok farklı olayda [ve pek çok düzeyde] ortaya çıkar ve telaffuzumuz bir içgörüyü (sezgiyi/ç.n.) formüle etmek ve iletmek için pek çok yol sunar. Kişinin paylaşmaya çalıştığı müsabaka ve içgörü, ülkü olarak, anlatı, açıklama yahut argüman aracılığıyla uygun söz dağarcığı, retorik ve açıklamayı teşvik etmelidir. Ben buna baş yormuyor ve ayrıştırmıyorum. Ekseriyetle, gerçek olan netleşene dek çeşitli versiyonlar üzerinde çalışılır. Benim için, belli bir makalenin neden ve nasıl işlediği üzerine fazla düşünmemek mühimdir; daha sonraki denemeler için bir kalıba dönüşmemesi kıymetlidir. Umarım bir sonraki makalemin konusu, sezgiyi paylaşmak emeliyle hakikat formda yazmaya teşvik edecektir.
BLVR: Çalışmalarınızda yinelenen bir anlatıda, ideoloji, kültürlerarası bir paha bulma teşebbüsüyle başlıyor. Antik Yunan tüccarları, farklı kültürlerden beşerlerle ticaret yapmaya başladıklarında, kendi cetlerinin bilgeliğine başvurmak yerine, uygulamalarını ve inançlarını akıl aracılığıyla açıklama gereksinimini fark ettiler. İdeolojinin, bu en geniş manada, global bir topluluğun oluşumuyla ayrılmaz bir biçimde ilişkili olduğunu düşünüyor musunuz?
AL: Özgün felsefi uygulama, muhakkak bir topluluğun otorite figürlerine, geleneklerine, atalarına ya da rablerine bağlı olmayan tabirleri formüle etmekti. Felsefi uygulama, içgörüyle donatılmış herkesin itiraz ve yargısına uygun tabirler sunar. Bu, içgörüyle donatılmış tüm toplumlara davette bulunan ve hitap eden bir söylemdir. (Immanuel Kant, başka gezegenlerde de rasyonel içgörüye sahip olabilecek varlıklar bulunduğunu düşünmüştü.) Bu söylemsel uygulama, insan kümelerinin susturulmasına, istek üretimine, baskı ve sömürüye karşı çıkan pratik ve siyasi projeleri mecburî kılar.
Ekonomik ve siyasal globalleşme, yararlı bir fikrin diğerlerinin yargısına sunulmaksızın insanlık genelinde iletimini mümkün kılar. Çokuluslu şirketler, ulusal hükümetlerden ya da emekçi sendikalarından gelen küçük düzenleme taleplerini yerine getirerek ve etraf muhafaza konusunda çok az tasa duyarak, kâr oranlarını en yükseğe çıkarmaya çalışır. Servetin hudutlu sayıda bireyde toplanması, onlara devasa ölçüde bir siyasal güç sağlar. 2018 yılında sırf kırk iki mültimilyarder, dünyanın toplam 7 milyarlık nüfusunun en fakir yarısının (3,5 milyar insanın) sahip olduğu tüm servete eşit oranda servete sahipti. İrtibat teknolojisinin büyük yayılımı, insanları potansiyel olarak gezegen sathında temas haline getirir. Buna rağmen, bilginin dağıtımıyla ve pratik projelerle ilgili kararlar, öncelikle çokuluslu şirketlerin idare şuraları için ayrılmıştır.
BLVR: Önde gelen Levinas tercümanlarından birisiniz ve onun kendi çalışmalarınız üzerindeki tesiri basitçe görülüyor. Levinas’ın “ötekinin indirgenemez ötekiliği” fikri, kimi insanları onu büsbütün ciddiye almaktan caydıran ve başkalarını orantısız bir formda ona takıntılı hale getiren bir tıp mistik donukluğa sahip. Kendi çalışmanızda, ötekilik fikri de faal lakin dünyevi bir mana içeriyor. Ötekiyle müsabakayı nasıl anlıyorsunuz?
AL: Emmanuel Levinas’ın asıl ve esas atağı, birinin karşılaştığı ampirik olayda bir mecburilik bulmaktı. Bu tecrübesi iki doğrultuda yorumladı. Gözlerin çıplaklığı, ciltteki kırışıklıklar ve yara izleri, etkileyici jestlerin eli boşluğu, benimle karşı karşıya gelen kişinin muhtaçlığını ve savunmasızlığını stantlar ve bana hitap eder. Birinin dönüp benimle yüzleşmesi, sadece onun muhtaçlığını ve savunmasızlığını benim gözlemime maruz bırakmaz, tıpkı vakitte onları sahip olduğum güçlere yönlendirir. Birinin tökezlediğini ve düştüğünü algılamak, onu tutma gücümü derinden algılatır. Benimle yüzleşmesi, muhtaçlıklarını ve kırılganlığını ortaya koymasıdır; bir oburu de sonu gelmeyen muhtaçlıktır ve bunlar bana ebedi bir sorumluluk yükler.
Levinas, ‘ayrı bir duruş sergilerken, bana hitap eder ve buyruk verirken, birisi benden ve dünyadan öbür bir ötekiliği sergiliyor’ diyor. Levinas’ın ilah diye isimlendirdiği bir sonsuzluk boyutunda [sonsuzluğu yaratmanın sonsuz hareketi içinde] yer alan ve kendi muhtaçlıklarının ve taleplerinin sonsuzluğunu sergileyen kişi, katiyetle ötekidir.
Levinas’ın inanılmaz davet ve talep tecrübesiyle [diğer kişinin kendisine karşılık vermem için üzerime yüklediği zorunlulukla] ilgili açıklamasını da pahalı buluyor ve genişletiyorum. Diğer bir insanın ve birebir vakitte öteki bir tıbbın ve hatta ağaçların ve ırmakların kimliğini algılamak, var olmaları ve bunu sürdürmeleri için neye muhtaçlık duyduklarını algılamaktır. Sırf insanlarda değil, petrole bulanmış deniz kuşlarında, açlıktan ölmekte olan geyiklerde, kanalizasyona boğulmuş ırmaklarda de bir davet ve taleple karşılaşıyorum. Muhtaçlıkları algılamak, tıpkı vakitte gereksinim duydukları şeyi sağlamak doğrultusunda hangi güç ve kaynaklara sahip olduğumu algılamaktır. Gereksinim duyulan şey acil olduğunda (bir çocuğu yaklaşan otomobillerden kurtararak, ormanda içten içe yanan bir sigara izmaritini ezerek) yapmak zorunda olduğum bir şey vardır ve orada olan ve kaynaklara sahip olan kişi benimdir.
Levinas’ın dediği üzere, benimle yüzleşen öteki bir insan, aramızdaki temel bağ bağımlılık olacak formda, gereksinimlerinin ve taleplerinin sonsuz olmasıyla ayırt edilebilir mi? Bir insanın, bir memelinin, kuşun, balığın ya da ağacın bir muhtaçlıklar demeti değil, bundan fazla çok güç ve güçlerin bir alanı olduğunu kabul ediyorum. Gençken yahut değişken durumlarda dışarıdan yardıma muhtaçlık duyabilirler ancak muhtaçlıklarını karşılamam için bana davette bulunduklarında, bu, onların güç ya da sıhhatlerini geri kazanabilmeleri ve kendi başlarına hareket edebilmeleri gayesini taşır.
II. “ÖRTÜLÜ-EROTİK, DURAĞAN-PATLAYICI VE SİHİRLİ-KOŞULLU”
BLVR: Birçok sefer, benliğin, “Yaşamak ne kadar güzel!” nidasına tutulup kaldığı yorumunu yaptınız. Ayrıyeten vücutlarımızın “dünyanın eksenlerine gömülü” olduğunu ve insanlık durumuyla ilgili tanımlarınızda rastgele bir hiyerarşi dayatmaksızın biyolojik, ruhsal, manevi ve kültürel fenomenleri bütünleştirdiğinizi yazdınız. Hayatın hoşluğunu ilan eden ‘ben’ kimdir ve bu ‘ben’in dünya üzerinde ne ölçüde gücü vardır?
AL: Hayatın içduyusunda bir iyilik ve coşku, fazla güçlerin kabarması hissi vardır. Ve yeşeren tarlaların ve ormanların, yeni doğan kuzuların ve kuşların manzarası, içimizdeki mutluluğa eşlik eder.
‘Ben’ olmanın güçlü duygusu, bağlılıkta ortaya çıkar. “Çalışacağım ve tıp fakültesine girmek için gereken notları alacağım.” “Seninle havaalanında buluşacağım.” “Ben senin kardeşinim ve seninle ilgileneceğim.” Burada ‘ben’ bir güç ve geleceği düzeltmek için ileriye sıçrayan, karşımıza çıkabilecek muhtemel durumlar ve mahzurların üzerinden atlayan bir coşku hali biçiminde ortaya çıkar.
Birinin geleceğini öngörememe ve düzeltememe durumu, şahısta hiç kimse ya da hiçbir şey olma duygusu yaratır. Baskı ve sıkışma bunu üretmeyi maksatlar. Hastalık bunu sağlayabilir. Hayatın iyiliği duygusu, depresyonda ve intihar eğilimi kelam konusuyken ortadan kaybolur.
BLVR: Çalışmanızdaki ‘haz’ fikri, bana James Baldwin’in ‘The Fire Next Time’ isimli kitabının sonunda yazdığı bir şeyi hatırlatıyor: Amerikalılar, bilhassa de beyaz Amerikalılar, şehvetli dünya ile irtibatı ve “kendi hayatlarının çeşmesinde kendilerini yenileme” yeteneğini kaybettiler. Kitaplarınızın dünyası şehvetli, erotik ve kutsanmış bir dünya. Amerika ya da Batı dünyası konusunda Baldwin’e katılıyor musunuz? Çalışmanızda bir çeşit müdahale var mı? Kültürel seviyede duygusallık ve kutsamayı ne ateşleyebilir ve neyin değişmesi gerekir?
AL: Her sanayinin daha fazla üretmek ve rekabeti en iyi halde sürdürmek zorunda olduğu bir iktisatta, her sanayi, tüketicileri giderek daha fazla mala gereksinim duyduklarına ikna etmek için insan mühendisliğini devreye sokar. İnsan mühendisliği, bizi eksikliklerle dolu, bir şeylerden yoksun ve boş olduğumuza inandırır.
Andy Couturier (A Different Kind of Luxury: Japanese Lessons in Simple Living and Inner Abundance-2010) isimli çalışmasında, minimum ölçüde parayla yaşayan on bir Japon erkek ve bayanı ziyarete gitti. Kendilerine dağlık yerlerde yaşayacak yerler bulmuşlardı; beslenmek ve pazarda satmak için yiyecekler yetiştirdiler; muhtaçlık duydukları şeyleri kazanmak için çömlek yapıp sattılar. Günün her saatini okumak, yazmak, müzik yapmak, bir şeyler yetiştirmek, yemek yapmak, meditasyon yapmak üzere kendi isteklerini gerçekleştirerek geçirdiler. Haftada kırk saatlerini kendilerine emredilen şeyi yaparak harcamadılar. Couturier, onların lüks hayatlar yaşadıklarını aktardıklarını fark etti.
Pekala, müellifler ne yapabilir? Bolluğu kutlayın. [Alman filozof] Karim Benammar, bütün gereksinimlerimizin ötesine varan bir bolluk içinde yaşadığımızı bizlere göstermek hedefiyle müellif. Art bahçemizde bitki, böcek ve kuş hayatının bolluğu, hoşluk, mucizeler ve muammaların kaynağıdır. Sahip olduğumuz güçlerin bolluğu bizi hayrete düşürmeli, memnun olmalı ve büyülenmeliyiz. Hassaslıkların ve güçlerin bolluğu, insanları bizim hakkımızda eğlendirmemizi, onları desteklememizi ve güçlendirmemizi, yolları onlara badire verdiğinde kendilerine eşlik etmemizi gerektirir.
Birçok eşya, bize yalnızca tanımadığımız yollarla muhtaçlık hissi yaşatıyor lakin birtakım eserler bolluğa açılıyor. Günümüzün bağlantı teknolojileri, kitap ve sinemaların muazzam bolluğunu, en büyük düşünürlerin ve kaşiflerin ve en komik maceraperestlerin, en coşkulu hayalperestlerin yapıtlarını kullanıma sunuyor.
BLVR: ‘Dangerous Emotions’ isimli kitabınızda, evvel vaktin felaketvâri bir olayla görünür hale geldiğini yazıyorsunuz: Geçmiş kapandığında gelecek bilinmeyen kalır, iş dünyası tarumar olur ve bütün hedeflerimizi kaybederiz. Felaketlerin yaşanma sıklığının önümüzdeki yüzyılda artacağına dair bir öngörüde bulunmak için ortalarında global ısı artışının da bulunduğu birçok neden kelam konusu. Pekala, bir dünya daima bir felaket durumunda var olabilir mi ve felaketler sıradanlaşırsa vakit nasıl işleyebilir?
AL: Bu soru hakkında konuşabilmek için daha fazla çalışmam gerekecek. Artık, global kapitalist sanayiler eliyle yaratılan ve beraberinde felaketler getiren tabiat ve iklim krizinin üzerimize çöktüğünü görüyoruz. Antropolog Eduardo Viveiros de Castro, 2014’te yaptığı “Ontolojik Kurttan Kim Korkar?” isimli konferansında şunları söylüyordu:
“Önümüzdeki kasvetli on yıllarda, ‘bildiğimiz haliyle’ dünyanın sona ermesinin başka bir ihtimal olduğuna inanıyorum. Ve bu vakit geldiğinde (bence zati geldi), dünyası uzun vakit evvel sona eren insanlardan öğreneceğimiz çok şey olacak: Dünyası beş yüzyıl evvel sona eren Amerikan yerlilerini düşünün; nüfusları, 150 yıl içinde, Kolomb öncesi nüfusun yüzde 5’i üzere bir sayıya düştü ve yeniden de varlıklarını sürdürmeyi başardılar ve artık kendi dünyaları olmayan bir dünyada yaşamayı öğrendiler. Yakında hepimiz Amerikan yerlisi olacağız. Kıyametle ilgili sıkıntılarda bize neler öğretebileceklerini bir görelim.”
BLVR: En son çalışmanızda, şiddete eşlik eden hoşluğu ve şiddetin insani kırılganlığı nasıl ortaya çıkardığını yazdınız. Şiddete karşı insani dürtü nedir, haz ile nasıl ilişkilidir ve şayet varlığımızın yapısal bir tarafı üzere görünüyorsa, bu dürtüyü ne ölçüde zapt etmeyi ya da yönlendirmeyi umabiliriz?
AL: Bana o denli geliyor ki, insanlardaki şiddeti evrimsel psikolojiyle açıklamaya yönelik teşebbüsler şimdi verimli değil. Yırtıcı cinsler de dahil olmak üzere, her tıbbın kendi tipiyle iyi geçinmek doğrultusunda baskın bir eğilim taşıdığını gözlemliyoruz.
Sosyopatoloji hakkında son araştırmalar, erkeklerin yüzde 3’ünün ve bayanların yüzde 1’inin antisosyal kişilik bozukluğundan (ASPD) etkilendiğini öngörüyor. Araştırmacılar, genetik bir faktör ve birebir vakitte hormonal ve nörotransmitter anormallikler tespit ettiler. Aile ve toplumsal etraf de antisosyal davranışların gelişmesine katkıda bulunuyor.
Araştırmalar, şiddetin açığa çıktığı ve patlak verdiği yapısal durumlara ve kurumlara yönlendirilmeli. Bu çeşit durumlarda, şiddetin, normların, paradigmaların, mefkurelerin ve putlaştırılan şahısların ayrılmaz bir modülü olduğu ölçüde karmaşık bir araştırma gerçekleştirilmesi gerekir. Kimi çalışmalar, CEO’ların yüzde 21’inin ASPD’den mustarip olduğunu gösteriyor. Aile üyeleri ortasında, yetişkinlerin ve hatta çocukların şiddet eğilimli ve hatta katil olmasına yol açan ailevi tavırlar ve bağlantılar mevcuttur. Michel Foucault, okulları, fabrikaları, orduları, hapishaneleri, hastaneleri ve huzurevlerini ‘disiplin takımadaları’ diye nitelendiriyordu; bu alanlar, tıpkı vakitte hizaya soktukları ve ezdikleri şiddeti şahsen kışkırtırlar. Foucault, cezaevlerinin suçluları ıslah etmediğini, bunun yerine tespit edilen, nezaret altında tutulan ve nüfusun alt kümelerini denetim etmek için kullanılan hatalı bir nüfus ürettiğini gösterdi. Norman Mailer şunları söylüyor:
“Gerçek şu ki, hapishaneye sırf gençlerin en berbatları değil, tıpkı vakitte en iyileri, yani fakirlerin en gururlu, en mert, en gözüpek, en teşebbüsçü ve en yenilmez olanları da gönderilir… Cevap, en azından suça olumlu bir tecrübeymiş üzere çekilen tüm genç hatalılar açısından, Fransız Yabancı Lejyonu ile dış ülkelere giden gemiler ortasındaki fevkalâde uzantılar ortasında bir yerde yatıyor olabilir; zira bu daha heyecan verici, daha manalı, daha gizemli, daha aşkın ve bildikleri öteki tecrübelerden çok daha mistiktir. [Mailer’ın ‘Jack Abbott’s In the Belly of the Beast’ isimli hikayesinin girişinden.]
Bir felaketin açığa çıkardığı şiddet, hep onu yücelten zafer alaylarını, sanatkarları ve dinleri kendisine çekti; lakin ben, açgözlülüğün, nefretin ve savaşlarda yaşanan katliamların da nasıl karanlığa gömüldüğünü ve ihtişamın yeni toplu kutlamalara (Rio de Janeiro Karnavalı, Hagen Dağı Festivali) nasıl göç ettiğini sergileyen az sayıdaki çalışmayla ilgileniyordum. André Breton, “Sarsıcı hoşluk, örtülü-erotik, durağan-patlayıcı ya da sihirli-koşullu olmayacak” diye duyurmuştu.
III. “GİTMEMEK, GERÇEKLİĞİ GÖZDEN GEÇİRMEKTİR”
BLVR: Kimi filozoflar, ‘mekânı’ fetişleştirmeye ve bilhassa de konut ve bina yoluyla, yerlerin ontolojik ve etik bütünlüğünü uzamsal bir ızgaradaki kesitlerden çok, ikame ve inşa yoluyla geliştirmeye muhtaçlık duymaya başladılar. Kitaplarınız, ağır bir halde bir yerden başkasına (Hindistan, Tayland, Nikaragua, Peru) sıçrayan kapsamlı seyahatlerinize dayanıyor ve seyahatin, meskende bulduğumuzdan daha derin bir gerçekliği ortaya çıkardığını yazdınız. Yolcunun uzamı, lokal bir meskene ya da homojen matematiksel bir uzama kıyasla nasıl durmaktadır? Şayet mümkünse, seyahatte bulunan gerçeklik, ömür üslubumuza nasıl bilgi sağlayabilir?
AL: Socrates’ten Thomas Aquinas’a varıncaya kadar metafizikçiler, bu dünyanın bizim gerçek yuvamız olmadığı inancını yaydılar. On dokuzuncu yüzyılda, ‘yabancılaşma’ kavramı, ruhsal ve toplumsal ezaları teşhis etme fonksiyonu gördü. Martin Heidegger, yabancılaşmamanın, dünyadaki yuvamıza sahip olmanın ne manaya geldiğini olumlu bir biçimde tasvir etmek üzere yola çıktı; o, dünyada olmanın, dünyada yaşamak olduğunu ilan etti. Daha sonra bu fikri geliştirdi ve dünyada yaşamanın bir konut inşa etmek ve toprağı sürmek, ölümlüler ve ölümsüzlerle ilgilenmek olduğunu lisana getirdi. Emmanuel Levinas, içinde yaşadığımız uzamın, pratik alanın yollarda, kaynaklarda, uygulamalarda ve manilerde açıldığı bir ana üs olduğunu söyledi. Ana üs, aletlerin ve kaynakların eşyalara dönüştüğü, özlerinin hazzımızı devam ettirdiği bir huzur bölgesidir. Gilles Deleuze ve Félix Guattari, ana üssü ‘yoğunlaşmış güçler bölgesi’ biçiminde ve dış bölgeleri ‘ritmik nakaratlar halinde düzenlenmiş’ diyerek tanımlarlar; tıpkı vakitte hareketleri, kişinin yaşadığı toprakların ötesine geçen göçebe hareketler olarak görürler.
Deleuze ve Guattari, bir kişinin meskeninde saklanan fotoğraflar, sanat ve zanaat yapıtları, ikramlık eşyalar ve anılarla geri dönen ayrılışlardan bahseder. Rehber kitaplardan seçilen rotalara, internetten seçilen otellere başvurabiliriz ve bu yolla görülecek şeyler evvelden bilinebilir. Bu uygulamalar, tabiatını değiştirmeksizin konut bölgesini, lokal uzamı genişletir.
Öbür yandan, Baudelaire’in lisana getirdiği üzere, bir yerden ayrılmak uğruna gerçekleştirilen ayrılışlar da vardır. Bunlar, bir insan varsayım edemeyeceği bir şeye maruz kaldığında ya da bununla karşılaştığında meydana gelirler ve bu sadece yaşandığı yerde, yani uzak bir yerde gerçekleşebilir. Walt Whitman’ın sözüyle, insan her şeyi “tutkulu ayrılık öpücükleriyle” selamlar. Benimseme ve bağlılıklardan ayrılışta ve tasa ve coşkunlukta yabanî bir heyecan vardır; sahipsiz, gizemli ve büyük, asla tekrarlanmayacak olaylar karşısında kendi kendini boşaltır.
BLVR: Maceraperest bir seyahat, egonun müsamahası, dünyanın reddi ya da temelde emperyalizm ve sömürgecilikle alakalı bir ayrıcalık üzere görünebilir. Çalışmanızda, bundan çok insani kontağa giden bir yol ve dünyevi zenginliğin ortaya konuşu olarak görülüyor. Seyahat natürel ki hayat için kullanılan bir mecaz ve kutlama ile sömürü ortasındaki bu ince çizgi, bu şemaya uygun üzere görünüyor. Bunu göz önünde bulundurarak, neleri bir seyyahın sorumlulukları olarak görürsünüz?
AL: 1971 yılında, Batı Pakistan’la Bangladeş ortasında yaşanan kurtuluş savaşı esnasında Kalküta’daydım. Kentte savaştan kaçan on binlerce mülteci vardı; herkes onları her yerde görebilirdi. Kalküta’da iki ay kaldım. Ayrılmadan evvelki gece, kentte son bir yürüyüşe çıktım. Yağmur çiseliyordu. Otelimin bulunduğu cadde boyunca mülteciler, bir ortadaki aileler, binalara sokulmuş halde, giysilerle, kağıtlarla, karton kutularla üzerlerini örterek uyumaya çalışıyordu. Yirmi dakika sonra, gözleri dolu ve sarsılmış bir halde otelime döndüm. Küçük çocukları yanıma almayı düşündüm. Lakin orası bir oteldi. O gece ben bir yatakta uyurken, duvarın öteki tarafında yerlerde uyuyan beşerler olduğunu biliyordum. Sonra ülkeme ve üniversiteme döndüm ve anılar soldu. Bunun hakkında ne söyleyeceğimi hiç bilemedim. Oteldeki o yatakta uyumak konusunda kendimi iyi hissetmiyordum lakin dışarda, sokakta olduklarını bilirken, artık 13.000 mil ötedeki bir yatakta uymam hiçbir şeyi değiştirmez.
Neden mi Kalküta’ya, Haiti’ye ya da Nijer’e gitmeliyiz? Zira gitmemek, gerçekliği gözden kaçırmaktır. İnsanın, bir insanın başkasını temiz sanmasına neden olan rasyonalizasyonlara karşı gayret etmesi gereklidir.
*Yazar Jeremy Butman, New York’un Queens bölgesinde yaşıyor ve St. John Üniversitesi’nde ideoloji öğretiyor.
Yazının orjinali Believer Mag sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
