Sonda söyleyeceğimi başta söyleyeyim. Amazon ve Google’ın birkaç dakikalık hizmet kesintisinde bile herkes birbirini aramaya, toplumsal ağlarda paylaşım yapmaya başlıyor. Akabinde da haber sitelerinde bu servis kesintilerine dair hiç abartısız yüzlerce haberle karşılaşabiliyorsunuz. Bugünkü yazının konusu işte hayatın bu kadar merkezine sirayet eden iki şirket.
Borsaya kote şirketlerin açıkladıkları yıl sonu bilançoları her vakit çok şey anlatmıştır. Son yıllarda süratli tüketim materyalleri, otomotiv ve güç şirketlerinden daha çok konuşulan bir küme şirket varsa onlar da teknoloji şirketleridir. Açıkladıkları bilançoların yardımıyla ekonomik pahası yine hesaplanan şirketler, dünyanın en zenginleri listesindeki iniş ve çıkışlar, şirket yöneticilerinin yaptıkları açıklamalar her vakit haberlere husus olmuştur. İktisat haberlerinin sabun köpüğü sayılabilecek, daha magazinel ve ilgi cazibeli bu haberleri beni her vakit dehşete düşürmüştür. Lisana kolay, milyar dolarları süratlice okurken birden fazla vakit bu büyüklüklerin neye tekabül edeceğini ülkeden örneklerle somutlaştırmaya çalışırım. ABD’li şirketler 2020 bilançolarını açıklanmışken de bilhassa iki büyük teknoloji şirketi Amazon ve Google üzerinden hem ekonomik hacimlerini hem de bunu nasıl elde ettiklerini ve artık neden onlarsız yaşayamayacağımıza dair fikir jimnastiği yapmanın kıymetli olduğunu düşünüyorum.
Geçtiğimiz günlerde açıklanan son çeyrek ve yıl sonu bilançolarına nazaran Amazon’un geliri 386 milyar dolar, Google’ın ise 186,5 milyar dolar olarak kayda geçti. İki şirketin 2020 gelir toplamı 572,5 milyar dolar. Bu kadar paranın nasıl bir büyüklük söz ettiğini şöyle düşünebiliriz: 90 yıldır çoğunlukla mantıksız dış borçlanmayla tekeri döndürmeye çalışan Türkiye Cumhuriyeti’nin uzun ve kısa vadeli bütün dış borcunu silip üzerine de gelecek birkaç on yılda çatır çatır mantıksızca harcanabilecek bir büyüklükten kelam ediyoruz.
Elbet Amazon’un yüzde 38’lik ve Google’ın yüzde 10’luk büyümesinin ardında, her yıl beklenen artışın yanı sıra Covid-19 salgınının yarattığı bir kırılma da var. Toplam gelirlerin yanı sıra şirketlerin 2020’de ne kadar kâr elde ettiği de kıymetli: Amazon 21,3 milyar dolar, Google 40 milyar dolar. Şirketleri toplam geliri ve kârı ortasındaki farkın temel sebebi Amazon’un iş hacminin kıymetli kısmını e-pazaryeri tutarken Google’ınkinin reklam hizmetleri olduğunu söyleyebiliriz. Yani Amazon’un masrafı Google’a nazaran daha fazla.
AMAZON VE GOOGLE NEDEN BU KADAR KONUŞULUYOR?
Bu şirketleri bu kadar konuşulur kılan etkenlerin başında ekonomik büyüklükleri değil sağladıkları hizmetler geliyor. Kullanıcıların direkt kullandıkları arama motorları, medya/eğlence hizmetleri, alışveriş siteleri, ödeme formülleri, oyunlar ve daha bir sürü eser ve hizmetlere sahipler. Google’ın yalnızca biz son kullanıcılar için 70’ten fazla eser ve hizmeti mevcut. Bu kadar tanınan olmasının sebebi ise bu eser ve hizmetlerin büyük kısmını kullanırken cebimizden bir kuruş bile çıkmaması. Amazon’un amiral gemisi ise şirketle tıpkı ismi taşıyan e-pazaryeri platformu. Bu platform birebir vakitte dünyanın en büyük aram motorlarından biri olarak da kullanılıyor.
Bizim üzere son kullanıcıların bildiği birtakım eser ve hizmetlerin dışında bu şirketleri vazgeçilmez kılan, açık internet ekosistemini onlara göbekten bağlayan hizmetleri ise işletmeler için sundukları eserler. Bu eserlerin başında Amazon tarafında bulut bilişim hizmeti sunan AWS, Google tarafında ise reklam hizmetleri sunan AdMob ve AdSense geliyor. AWS, en kolay haliyle istediğiniz an Netflix’e kesintisiz biçimde ulaşabilmenizi; AdMob ve AdSense ise ürettiğiniz dijital içeriklerde reklam göstererek para kazanmanızı sağlıyor.*
KORKUTUCU BÜYÜKLÜKLERİNİN GÖRÜNEN YAHUT MÜMKÜN ZİYANLARI
Her ABD merkezli dev teknoloji şirketi üzere bu iki şirketin sorumlu yöneticileri de yılda en az iki sefer ABD Senatosu’nda monopolleşme yahut bilgilerin kanuna uygun olmayan biçimde kullanımları üzere temel bahislerde tabir vermeye çağırılırlar. Bir hafta boyunca en kıymetli haber sıralamasında birinci üçte olan bu rutin soruşturmaların akabinde, bir sonraki Senato davetine kadar birden fazla insan bu şirketlerin ürkütücü büyüklüğünü ve nerelere sirayet ettiğini unutmaya teşnedir. Rusya ve Çin üzere kapalı yahut kısmen rekabete açık ülkeler dışında iki şirketin sundukları hizmetler, başka ülkelerde çoklukla ya birinci ya da ikinci sırada yer alır.
Yasal düzenlemeleri bir yana bırakırsak toplumsal hayatı tehdit eden çok daha büyük bir riskin olduğunu düşünüyorum: onlarsız yaşayamıyoruz. Bu iki büyük şirket, yürüdüğümüz açık internet yolunun temelini atan, taşlarını döşeyen, düz yerde süratle ilerlememizi ve bunu ucuza yapmamızı sağlayan artık vazgeçilmez hizmetler sunuyor. Amazon’un AWS’si olmasa dünyanın öteki ucundaki sunuculardan milisaniyede istediğiniz bilgiye yahut hizmete ulaşmamız bu kadar zahmetsiz olamayacak. Google, favori içerik sitenize yahut görüntü kanalınıza artık reklamla para kazandıramayacağını söylediğinde medya üreticiniz muhtemelen kısa mühlet sonra size sevdiğiniz içerikleri ulaştıracak maddi kaynakları kaybetmiş olacak.
Tahminen de yakın gelecekte -yakın geçmişte benzeri örnekleri olan- Amazon, Kindle’ında “muzır neşriyat” olarak işaretleyip erişimden kaldırdığı bir kitaba ulaşmanız çok daha zorlaşacak zira kitap okuma ve kitaba ulaşma yolu artık tek bir şirketin yahut benzerlerinin kütüphanesinde o kitabın olup olmadığıyla muadil görülecek.
Yalnızca insanlarda tüketim alışkanlığı yaratmanın yahut yönlendirmenin dışında, toplumları şekillendirmede de bu iki teknoloji şirketi her geçen gün daha fazla alan kazanıyor. Kazandıkları alanı da ahlaki olarak iyi olanı yapmaktan çok beklendiği üzere kârlarını olabildiğince artırmak için kullanıyorlar. Şimdiden birçok devletin ekonomik büyüklüğünü geride bırakan şirketler, muhtemelen 2030’larda bireyler ve toplumlar üzerinde, devletlerden çok daha büyük bir güce sahip olacaklardır.
*Bu iki şirketin eser ve hizmetlerini merak edenler Amazon’u buraya, Google’ı buraya tıklayarak inceleyebilir.
Gazete Duvar
