Barbara Jacquelyn Sahakian, Christelle Langley, Qiang Luo, Yi Zhang
Reklamcılıktan işyerlerine kadar, çoğunlukla, ‘sırasıyla Venüs ve Mars’tan gelen’ bayan ve erkeklerin temelde birbirlerinden farklı oldukları varsayılır. Doğal ki, hepimiz, daha androjen, yani basmakalıp biçimde ‘erkek’ ya da ‘kadın’ olarak kabul edilen kişilik özelliklerinin bir karışımına sahip olan beşerler tanırız. Daha önemli olan şey, bu çeşit bir ‘psikolojik androjenliğin’, uzun vakittir daha başarılı bir bilişsel esneklik (farklı misyon ya da fikirler ortasında geçiş yapmayı sağlayan zihinsel yetenek), toplumsal yetkinlik ve zihin sıhhati üzere özelliklerle ilişkilendirilmesidir.
Ancak bunun beyinle ne cins bir teması olabilir? Davranışlarında daha androjen olan beşerler kendi biyolojik tabiatlarına karşı çıkarak beyinlerinin uyumlu olmadığı şeyler mi yapıyorlar? ‘Beyin androjenisi’ diye bir şeyin var olup olmadığı uzun vakitten beridir bilinmiyordu. Şimdiyse, (Oxford Üniversitesi’nin akademik yayını olan/ç.n.) Cerebral Cortex mecmuasında yayımlanan yeni çalışmamız, bu türlü bir olgunun mevcut ve yaygın olduğunu ortaya koyuyor.
Ruhsal androjenin, ruhsal bağlamda bir esirgeyici etken olduğu düşünülüyor. Mesela, bunun, depresyon ve anksiyete üzere daha düşük düzeydeki ruh sıhhati problemleriyle alakalı olduğunu biliyoruz. Bununla birlikte, yüksek seviyede bir yaratıcılıkla da ilişkilendiriliyor.
Hepimiz basmakalıp biçimde ‘erkek’ ya da ‘kadın’ diye sınıflandırılan özelliklere aşinayızdır. Örneğin, erkeklerin hislerini söz etmesi ya da üzgün olduklarında ağlaması teşvik edilmez. Daha çok, harita okuma üzere görsel-uzamsal misyonlarda sert, savlı, akılcı ve başarılı olmaları beklenir. Buna rağmen, bayanların çoklukla daha duygusal, besleyici ve şefkatli bir hale sahip olması beklenir.
Öte yandan, bu farklılıkların kısmen toplumsal normlara ve beklentilere bağlı olması da olası görünüyor; çünkü hepimiz sevilmek isteriz ve bu yüzden ahenk sağlarız. Mesela, ergenlik çağındaki bir bayana savlı bir kişi olmanın kaba yahut yakışıksız olduğu söylenirse, davranışlarını buna uyumlu olacak halde değiştirebilir ve bu durum, gelecekteki meslek tercihlerini etkileyebilir. Örneğin, ergenlik çağındaki bayanlar, arkadaşları ve aileleri tarafından askerlik ya da polislik üzere ödüllendirici lakin tehlikeli meslekleri düşünmeye teşvik edilmiyor olabilirler.
‘BEYİNDEKİ CİNSİYET’
Bilim insanları uzun vakitten beridir erkek ve bayan beyinlerinin gerçekte ne kadar farklı olduğunu tartışıyorlar. Literatürde, bayan ve erkek beyinleri ortasındaki farklılıklar hakkında bir ekip araştırmalar mevcut. Bununla birlikte, başka araştırmacılar, bu farklılıkların pek küçük ve sınıflandırmaların kesin olmaktan uzak şeyler olduğunu savunuyorlar. Gerçekleştirilen bir çalışmada, ruhsal açıdan, aslında büyük kısmımızın muhtemelen basmakalıp biçimde ‘erkek’ ve ‘kadın’ diye kabul ettiğimiz özellikler ortasında kalan bir yerlerde olduğumuz savunuluyordu.
Pekala bu bulgu, ortada bir yerlere denk düşen insanların, beyinlerinde olduğu kadar davranışlarında da daha fazla androjen oldukları manasına mı gelir? Bunu test etmek maksadıyla, bir makine öğrenme algoritması ve beyin tarama bilgileri kullanarak sanal bir beyin ortamı (ing. continuum) yarattık. Erkek ve bayanların beyinleri emsal olmakla birlikte, farklı beyin bölgeleri ortasındaki irtibatların da birbirinden farklı olduğu görüldü. Bu temas işaretlerini, (4 bin 495’i erkek ve 5 bin 125’i bayan olmak üzere) 9 bin 620 iştirakçinin beyinlerini karakterize etmek hedefiyle kullandık.
Beyinlerin sadece iki uca kümelenmekten çok, bütün ortam genelinde yayıldığını keşfettik. Bir alt örnekte, beyinlerin yaklaşık yüzde 25’i erkek, yüzde 25’i bayan ve yüzde 50’si androjen kısmına yayılmıştı. Bunun yanı sıra merkezde bulunan ve androjenliği temsil eden bu alandaki iştirakçilerin, iki uçta bulunanlara oranla depresyon ve anksiyete üzere düşük düzeyli zihinsel sıhhat sıkıntıları belirtilerini daha az gösterdiklerini bulduk.
Bu bulgular, ruhsal androjenliğe misal biçimde, daha iyi bir zihin sıhhatiyle ilişkili olabilecek bir ‘nörogörüntüleme beyin androjenisi’ kavramının var olduğu tarafındaki yeni hipotezimizi destekliyor.
ANDROJENLİK NE ÇEŞİT YARARLAR SAĞLIYOR?
Durmaksızın değişen global ortama ahenk sağlamak emeliyle yeni şeyler öğrenebilmek için etrafımızdaki dünyaya karşı ilgili olabilmeliyiz. Dahası, zihinsel sıhhat ve refaha sahip olmalı, geniş bir yelpazeye yayılan birçok farklı ömür stratejisini kullanabilmeliyiz.
Bu cins yetenekler, dış bağlamı hızla kavramamızı ve en uygun cevap hakkında karar vermemizi sağlar. Yanı sıra vakit geçtikçe, hudutlu fırsatlardan yararlanmamıza ve esneklik kazanmamıza yardım ederler. Hasebiyle, bu yetenekler androjen beyinleri olan insanlara bir avantaj sunarken, oburlarının tıpkı seviyede gelişmesi daha az mümkündür.
Pekala durum neden bu türlü? Yaklaşık 20 bin iştirakçinin dahil olduğu 78 çalışma üzerinde yapılan bir meta-analiz, alışılmış eril normlara uyan, örneğin asla öbür insanlara güvenmeyen ve sahip olduğu gücü bayanlara karşı kullanan erkeklerin depresyon, yalnızlık ve husus bağımlılığı da dahil olmak üzere, başkalarından daha fazla psikiyatrik sorun yaşadığını açığa çıkardı. Dahası, kendilerini öteki beşerlerle toplumsal bağlardan mahrum ve tecrit altında hissediyorlar.
Ahenk göstermeye çalışan bayanlar da bunun için bir bedel ödüyorlar; kimi vakit sanayide erkekler hakim olduğu için hayallerindeki işten vazgeçiyorlar ya da can sıkıcı mesken işlerinin büyük kısmını üstleniyorlar. Öte yandan, androjen bireyler cinsiyet normlarından tıpkı seviyede etkilenmiyor.
HAYAT BOYUNCA DEĞİŞİYOR
Bu, yelpazenin uç noktalarında bulunan beşerler için bir umut ışığı olmadığı manasına gelmiyor. Beyin kısmen değişkendir (esnektir). Androjen bir beynin hem genetik hem de çevresel faktörlerden ve bunların ortasındaki alakadan etkilenmiş olması mümkün görünüyor. Bizim çalışmamız, insanların beyin androjenlik seviyesinin ömür mühleti boyunca değişebileceğini savunuyor.
Gelecekte, ömür müddeti boyunca beyin androjenliği üzerindeki tesirleri ve eğitim üzere çevresel faktörlerin bunu nasıl etkileyebileceğini anlamak için yeni araştırmalar yapılması gerekecektir. Androjen bir beynin daha yüksek seviyede bir zihin sıhhati sunduğunu göz önünde bulundurarak, okul, iş hayatı ve ömrümüzün genelinde daha yüksek bir refah sağlayacak en uygun performansa kavuşmak için, çoka kaçan basmakalıp fikirlerden kaçınmamız ve çocuklara büyürken orantılı fırsatlar sunmamız gerekiyor.
Makalenin özgünü The Conversation sitesinde yayımlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
