AK Parti milletvekillerinin son vakitlerde taban ücretlilerle ilgili yaptığı açıklamalar gündem oldu. “İktidarı eleştiren insanların cep telefonlarını 6 ayda bir değiştirdiği”, “asgari ücretlilerin meskenlerinin önünde otomobillerinin olduğu”, “bunları almanın çok kolaylaştığı” tezlerine yansılar de gecikmedi.
AK Parti Kayseri Milletvekili İsmail Tamer’in, minimum fiyatın geçmişte 100 ABD doları civarında olduğunu bugün ise 400 dolara çıktığını söz etmesiyle gözler bugünkü dolar kuruna çevrildi. Dolar kuru ise aylar boyunca 7 liranın altını göremedi. Kasım 2020 başlarında 8,5 düzeylerini aşan dolar şu an 7,80-8 lira bandında seyrediyor.
Pekala durum pratikte nasıl?
2001 yılında aylık ortalama net minimum fiyat 122 lira 18 kuruştu. Dolar kurunun da yıllık ortalama 1 lira 23 kuruş olduğu bu senede taban fiyat aylık 99,3 dolara denk düşüyordu. Geçen yirmi yılda fiyat artarken lira da dolar karşısında eridi.
EKONOMİK KRİZ VE 6 SIFIR
2001 krizinin akabinde Kemal Derviş, iktisadın başına geçince sıkı maliye ve istikrar siyasetleri hayata devreye girdi. Daha sonra Kasım 2002 seçimlerinde AK Parti iktidara geldi ve birinci yıllarda Derviş’in planına sadık kalındı. 31 Ocak 2004 tarihinde Türk lirasından 6 sıfır atıldı ve 1 milyon liranın 1 Yeni Türk Lirasına (YTL) eşitlenmesini öngören ilgili kanun çıkarıldı. 1 Ocak 2005 Cumartesi günü de paradan 6 sıfır atılarak, yeni banknotlar tedavüle girdi.
Bu adımın akabinde piyasaların açıldığı birinci gün, Merkez Bankası bilgilerine nazaran, 1 doların alış fiyatı 1.3383 YTL iken, satış fiyatı ise 1.3448 YTL olarak kayıtlara geçti. Tıpkı tarihte 1 euro ise 1.8105 YTL’den alınırken, satışı 1.8192’den yapılıyordu.
03.01.2005 günü Saat 15.30’da belirlenen gösterge niteliğindeki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kurları Birinci on yıllık devir bittiğinde takvimler 2011’i gösteriyordu. Aylık net taban fiyat 644 liraya yükseldi. Dolar kuru 40 kuruşluk yükselmeyle yıllık ortalama 1 lira 67 kuruş oldu. Minimum fiyatın dolar karşılığı en yüksek olduğu yıllar bu devirlerdi. Sonrasında taban fiyat artsa da dolar kurundaki süratli yükseliş çalışanların cebindeki paranın gitgide azalmasına neden oldu.
Tarihler 2020’yi gösterdiğinde ise minimum fiyat aylık net 2 bin 324 lira 71 kuruşa yükselmişti lakin dolar kuru 9 yılda süratli bir artışla yıllık ortalama 7 lira oldu. Fiyatın dolar karşılığı ise 330 dolara tekabül ediyordu.
İçinde bulunduğumuz 2021 yılında Aile, Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk, geçerli olacak taban fiyatı brüt 3 bin 577 lira 50 kuruş, net taban fiyatı ise 2 bin 825 lira 90 kuruş olarak açıkladı. Minimum fiyat 2020’ye oranla yüzde 21,56 oranında yükseltilerek 500 lira arttı. Lakin dolar kuru Merkez Bankası liderinin ve Hazine ve Maliye Bakanı’nın değişmeleriyle hâlâ inişli çıkışlı davranışını koruyor. 21 Mart’ta 8 lira 40 kuruşu gören 1 dolar minimum ücretlinin emeğini de eritiyor.
TÜRKİYE’DE TABAN FİYAT
Temel toplumsal insan haklarından biri olan taban fiyatı birinci defa 1894 yılında Yeni Zelanda uyguladı. Türkiye, taban fiyat uygulamasını 1936 İş Kanunu ile kabul etti lakin yönetmelik çıkarılamadı.1950 tarihinde İş Kanunu’nda yapılan değişiklikle taban fiyat tespit yetkisi mahalli kurullara bırakıldı. 17 yıl sonra kabul edilen bir öbür kanunla yetki, mahalli kurullardan merkezi kurula geçti. Bölgelere nazaran belirlenmeye başlanan minimum fiyat fakat 1989 yılında tüm Türkiye’de tek tip olarak saptanmaya başlandı. 2014 yılında da 16 yaş ayrımının kalkmasıyla tüm bölümler için yaş kriteri uygulanmadan belirlendi.
Bugün taban fiyat, hükümet, patron ve çalışanlardan beşer temsilcinin bulunduğu Taban Fiyat Tespit Komitesi tarafından belirleniyor. Minimum Fiyat Tespit Yönetmeliği’nde ise bu fiyat, “işçilere olağan bir çalışma günü karşılığı ödenen ve emekçinin besin, konut, giyim, sıhhat, ulaşım ve kültür üzere zarurî gereksinimlerini günün fiyatları üzerinden taban seviyede karşılamaya yetecek ücret” olarak tanımlanıyor. Lakin global kriterlere nazaran minimum ücretlinin ailesinin de hesaba katılması gerekiyor. Türkiye’de minimum fiyat üzerinden alınan vergiler de dikkate alındığında emekçinin eline geçinmesine yetmeyecek bir ölçü geçiyor.
MİNİMUM FİYATTAN 751 LİRA KESİLİYOR
Belirlenen ölçünün çalışana hiçbir biçimde yetmediğini söz eden Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Genel Lideri Dr. İstek Çerkezoğlu da fiyatı, ulusal gelir artışı ve büyümeden hiçbir biçimde hissesini alamayan, emekçinin ailesiyle birlikte geçinmesi açısından son derece yetersiz olarak nitelendirmişti. Çerkezoğlu son açıklamasında, taban fiyatın pandemi şartları da dikkate alınarak vergi ve kesintilerden muaf tutulması ve minimum fiyatın brütünün net olarak ödenmesi davetinde bulundu.
Aile, Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı Çalışma Genel Müdürlüğü Sendika Üyeliği ve İstatistik Daire Başkanlığı’na nazaran 3 bin 577 lira 50 kuruş olan taban fiyattan Brüt fiyattan yüzde 14 Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) primi, yüzde 1 işsizlik sigortası primi, yüzde 15 gelir vergisi ve dolaylı vergileri (tüketim vergileri, KDV, ÖTV vb.) kesiliyor. Kesintilerin toplamı 751 lira 60 kuruşu buluyor. Fiyat böylelikle 2 bin 825 lira 90 kuruşa geriliyor.
Çerkezoğlu ve muhalefet bu kesintilerin alınmaması durumunda çalışanın cebine 751 lira fazladan gireceği telaffuzunu sıklıkla lisana getiriyor.
DİSK Araştırma Merkezi’nin (DİSK-AR) 2020 yılındaki datalara nazaran yaptığı hesaplamada brüt taban fiyattan yapılan kesintilerle minimum fiyatlı parasının sadece yüzde 66.6’sını harcayabiliyor. Bu hesaba nazaran 2020 yılında taban fiyatlı bir personel 365 günlük bir yılın 122 günü vergi ve kesintiler için çalışmış oldu.
AÇLIK SONU 2 AYDA 203 LİRA YÜKSELDİ, 18 YILDA AÇLIK SONU 6.63 KAT ARTTI
Birleşik Metal-İş Sınıf Araştırmaları Merkezi’nin her ay yayınladığı açlık ve yoksulluk hududu raporuna nazaran 2021 yılı meblağı belirlenirken (aralık ayında) net minimum fiyat 2 bin 478 lira olan açlık hududunun altındaydı. Yoksulluk hududu ise 8 bin 570 lira olmuştu. Takvimler şubat ayını gösterdiğinde dört kişilik bir ailenin sağlıklı beslenmesi için aylık yapması gereken harcama meblağı olan açlık hududu 203 lira artarak 2 bin 681 liraya yükseldi. Bu kere net minimum fiyat açlık sonunun üzerine çıktı fakat besin fiyatlarındaki artış devam ederse açlık hududu da yükselecek ve taban fiyatın yine açlık hududunun altında kalması kaçınılmaz olacak.
2003 yılının şubat ayında 4 kişilik bir aile, günlük asgarî 13 lira 47 kuruşa sağlıklı beslenebilirken, bugün 89 lira 37 kuruşa beslenebiliyor. Buna nazaran 18 yıllık vakit zarfında açlık sonu 6.63 kat arttı.
Son olarak Türkiye Emekçi Sendikaları Konfederasyonu (TÜRK-İŞ) Mart 2021 açlık ve yoksulluk hududu raporunu açıkladı. TÜRK-İŞ bilgilerine nazaran açlık hududu 2 bin 736, yoksulluk sonu 8 bin 912 lira oldu. Buna nazaran bir ailenin yalnızca günlük besin harcaması 91 lira olarak hesaplandı. Açlık sonu 89 lira ile 2 bin 825 lira olan taban fiyatın altında kaldı.
AVRUPA ÜLKELERİ ORTASINDA TÜRKİYE EN DÜŞÜK MİNİMUM FİYATA SAHİP ÜLKELERDEN BİRİ
Türkiye’de hükümet ve patronun kararıyla belirlenen minimum fiyatın yetersizliği Avrupa Birliği (AB) ülkeleri ile karşılaştırıldığında da gözler önüne seriliyor. Avrupa İstatistik Ofisi’nin datalarına nazaran, Türkiye’de minimum fiyat pek çok Avrupa ülkesinden düşük. Brüt fiyat üzerinden hesaplanan datalarda Türkiye’nin taban fiyatı 2021 yılında 392 euro’ya tekabül ediyor. Türkiye’nin akabinde en düşük taban fiyata sahip ülkeler ise Sırbistan, Bulgaristan, Karadağ ve Arnavutluk geliyor. 2010 yılıyla karşılaştırıldığında Türkiye’den düşük taban fiyata sahip 12 ülke varken, 2020’de bu sayı 3’e düştüğü görülüyor.
Tekrar DİSK-AR‘a nazaran Türkiye, Avrupa Birliği ülkeleri içinde en düşük taban fiyata sahip ülkelerden biri olmanın yanında, minimum fiyatla çalışanların oranının en yüksek olduğu ülke pozisyonunda Türkiye’deki taban ücretlilerin oranı AB ortalamasının 6 katından fazla. Minimum fiyatın yüzde 20 fazlası ve altında fiyat alan personellerin sayısı 9,7 milyon. Fiyatla çalışanların yüzde 17’si -yaklaşık 3,3 milyon çalışan- minimum fiyatın altında bir fiyatla çalışıyor. Taban fiyatın yarısından daha az fiyata çalışanların sayısı ise 1 milyona yakın.
TÜRKİYE’DE SON 20 YILDA MİNİMUM FİYATIN ALIM GÜCÜ ALTIN KARŞISINDA YÜZDE 50 ERİDİ
Geçen 20 yıllık süreçte taban fiyat yalnızca döviz karşısında değil altın ve enflasyon sepetine karşı da büyük ölçüde paha kaybetti. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası yıllık ortalama Cumhuriyet altını fiyatlarına nazaran, 2001’de bir Cumhuriyet altını satış fiyatı 74 lira 76 kuruştu. 2001 yılında net minimum fiyatın yıllık fiyatı ile 19 altın alınabilirken 2020’de yıllık net taban fiyatla yalnızca 10 altın alınabilmekte.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) enflasyon sepetinde yer alan ve refah düzeyinde kıymetli bir gösterge olan et fiyatları da bu müddet zarfında gitgide arttı. TÜİK bilgilerine nazaran, 2011 yılında kilogramı ortalama 23 lira olan dana etinin fiyatı 2020 yılında 51 liraya, kuzu etinin fiyatı 26 liradan 60 liraya, tavuk etinin fiyatı ise 5 liradan 12 liraya yükseldi.
2001 yılında yüzde 39 olan enflasyon oranı 2011 yılında 6,4’e düştü lakin minimum fiyata bu yıl yüzde 9,3 oranında artırım yapıldı. 2020 yılında enflasyon yüzde 11,8’e yükseldi. Taban fiyata yapılan artırım oranı ise bir evvelki yıla nazaran yüzde 15 oldu.
Bir yılda enflasyon tekrar arttı ve yüzde 14,03 olarak hesaplandı. Minimum fiyata 2021 yılında yapılan artırım oranı ise yüzde 21,6 oldu.
Sonuç olarak AK Parti iktidarında tabiatı gereği taban fiyata artırım yapılmış olsa da yıllar içinde alım gücü değerli ölçüde azaldı, açlık ve yoksulluk hudutları her geçen gün yükseldi. Taban fiyattan alınan vergiler de çalışanın omuzlarında yük olmaya devam ediyor.
Gazete Duvar
