Queenie Hoi Shan Chan
Dünya’da yaşamış olan tüm organizmaların yüzde 99’undan fazlasının soyu artık tükenmiş durumda. Bunların büyük kısmı sessizce öldü. Bununla bir arada, dünya tarihinde, pek çok cinsin tıpkı esnada kuşağının tükendiği beş büyük kitlesel yok oluş hadisesi yaşandı ve bu olaylara ‘büyük beş’ deniyor.
BEŞ BÜYÜK OLAY TİPLERİN YÜZDE 40’INI YOK ETTİ
Büyük beş olayın her biri dünyadaki bütün tiplerin en az yüzde 40’ının yok olmasına neden oldu. Ne var ki, beşerler en son yaşanan ve dinozorların 160 milyon yıllık tarihine ani bir son veren olaya karşı özel bir ilgi gösteriyorlar. Bu olay, ‘Kretase-Paleojen’ jenerasyonunun 66 milyon yıl evvel yok oluşuydu ve o vakitler dünyada var olan bütün tiplerin yaklaşık yüzde 75’ini yok etmişti. Deniz kaplumbağaları ve timsahlar dışında, 25 kilogramdan büyük hiçbir dört ayaklı hayvan hayatta kalamadı.
Bilim insanları, onlarca yıldır süren hararetli tartışmaların akabinde, bu yok oluşa neyin yol açtığına ait iki önde gelen teoride karar kıldılar. Birinci mümkünlük, günümüz Meksika’sının Yucatán yarımadasında 180 kilometre genişliğindeki Chicxulub kraterini ortaya çıkaran bir asteroidin tesiri. İkincisi ise, Hindistan’da bulunan ve ‘Deccan Tuzakları’ ismiyle bilinen volkanik bir bölgede yaşanan ardıl patlamalar.
Geçtiğimiz hafta, dört bağımsız laboratuvardan elde edilen bilgileri toplayan memleketler arası bir bilim grubu, tartışmaya bir son verdiğini öne süren bir çalışma yayınladı. Failin, 12 kilometre genişliğindeki asteroit olduğunu söylüyorlar.
DAVA KAPANDI MI?
Araştırmada, günümüzde su altında kalan bu kraterden alınan kaya örneklerine bakıldı. Göktaşlarında yüksek yoğunluklarda bulunabilen lakin yerkabuğunda nadir rastlanan iridyum elementini içeren ‘uzay tozu’ ile karışmış bir dünya kökenli çamur katmanı buldular. Bu katman, çarpma kraterinin içinde, etraftaki alana oranla dört kat daha kalındı.
Takım, yok oluşun çabucak akabinde başlayan jeolojik periyot olan en erken Paleojenden kalan kireçtaşı katmanının çabucak altında 5 santimetrelik bir tortu katmanı keşfettiler. Bu ince tortu katmanı, dünya kabuğundaki milyarda 0.04 kesime kıyasla, milyarda bir modül iridyum yoğunluğuna sahipti.
Göktaşının gezegene saniyede yaklaşık 20 kilometre süratle, yani sesin havadaki suratından 50 kat daha süratli çarptığı düşünülüyor. Bu göktaşı sırf yakın çevreyi yok etmekle kalmadı, birebir vakitte tüm dünyayı dolaşan ve yüksek seviyede iridyum barındıran buharlaşmış kaya ve mikroskobik toz bulutunu da açığa çıkardı. Oluşan global bulut örtüsü güneş ışığının yeryüzüne ulaşmasını engelledi; Dünya yüzeyini on yıllar boyunca 10°C’ye kadar soğuttu ve global bir ‘çarpma kışını’ tetikledi. Soğuk ve karanlık iklim, fotosentezin büyük oranda sona ermesine neden oldu, dünya çapındaki besin zincirinin bozulmasına yol açtı ve bunu ekosistemlerin çöküşü izledi.
Bu periyottan kalan tozun içerdiği iridyum parçacıkları Amerika, Asya, Avrupa ve Okyanusya’dan Antarktika’ya varıncaya dek dünyada 100’den fazla yerde tespit edildi. Bu kalıntılar birinci olarak 1980’lerde incelenen bulgularda tespit edilmişti.
Yapılan birinci araştırmalar global bir fikir birliğinin yolunu açmadı; çünkü eldeki ispatlar yüksek iridyum konsantrasyonlarını Chicxulub kraterine bağlayamamıştı. Öte yandan, yeni çalışma bu kıymetli ilişkiyi kuruyor ve kıymetli bir vakit kısıtlaması da içeriyor. Toz, çarpmadan sonra yalnızca birkaç on yıl içinde -20 yıldan daha az bir vakit zarfında- birikmiş olmalı.
DİNOZORLARIN KIYAMETİ
Bu soy tükenişinin anlık tabiatı fosil kayıtlarındaki değişimlerle desteklense de, mikroskobik organizmaların kayıtları, daha çok uzun vadeli bir değişime işaret ediyor. Bu, on binlerce yıl içinde meydana gelen bir dizi patlama ile volkanik bir yok oluşu işaret eden bir gösterge.
Büyük ve uzun vadeli volkanik patlamalar, Permiyen devrinin sonundaki yok oluşa işaret eden Sibirya Tuzakları patlamaları üzere öteki volkanizma kaynaklı yok oluş olaylarıyla irtibatlı. Bununla birlikte, dinozor jenerasyonunun tükenişi kelam konusu olduğunda, sadece volkanizmadan kaynaklanmış olamazdı.
Deccan Tuzakları, asteroit çarpmasından ve soy tükenişinden 150 ilâ 300 bin yıl evvel, 2 ilâ 4°C ortasında uzun vadeli bir global ısınmaya yol açan on milyon kilometreküpten fazla materyal ve gazı açığa çıkardı. Deccan Tuzakları patlaması, asteroit çarpmasından çok daha evvel başlayarak birkaç milyon yıl boyunca devam etmişti. Bununla birlikte, Deccan Tuzakları volkanizmasının ana etabı, yaklaşık 66 milyon yıl evvel Chicxulub meteor çarpmasının tesiriyle harekete geçmiş olabilir.
Okyanuslardaki besin hususlarının artması, planktonik çiçeklenmelere ve düşük oksijen düzeyine neden oldu; öte yandan, okyanuslar büsbütün oksijensiz de değildi. Deccan volkanizması biyotik gerilime neden olmuş olabilir fakat organizmaların büsbütün yok olmasına yol açmamıştı.
Dinozorların kıyamet günü, bir asteroid ile volkan kombinasyonu üzere şanssız bir ikili bela ya da tek bir dev çarpışma nedeniyle yaşanmış olabilir. Her halükarda, büyük asteroit bu olayda değerli bir rol oynadı. Bu yeni araştırma, dinozorların jenerasyonunun tükenmesini Chicxulub tesiriyle ilişkilendiren kayıp ispat modülünü buldu ve bunun jeolojik açıdan göz açıp kapayıncaya dek gerçekleştiğini ortaya koydu.
Yazının yepyenisi The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
