Burcu Özkaya Günaydın
HATAY – ‘Evvel Temmuz’, Samandağ’da yıllardır yapılan, ünü Antakya sonlarını aşarak ülke genelinden hatta Ortadoğu’dan iştirakçilerle yıldan yıla büyüyen bir şenlik. Temmuz ayını, temsil ettiklerini karşılayıp kutlamak bu toprakların binlerce yıllık geleneği ve Antakya Arap Alevileri için değerli bir ritüel. Şenliğe ismini veren, içinde bulunduğumuz Miladi takvimin yedinci ayına ismini veren Tammuz; Tanrıça İnanna’nın eşi, İnanna ile birlikte rahmet dağıttığına inanılan, ‘Çobanların Tanrısı’ olarak da bilinen Tammuz…
Yılmaz Sürmeli: Arap Alevileri için Önce Temmuz kültürel, tarihî ve özel bir kıymettir. Şenlik bu sene 12-14 Temmuz tarihlerinde gerçekleşecek. Şenlik Komitesi’nden Yılmaz Sürmeli ile ‘Evvel Tammuz’ geleneğini, şenliğe dönüşmesini, şenliğin kendini ve hangi dinamikler üzerine oturduğunu konuştuk.
-Evvel Temmuz ne demek evvel oradan başlamak isterim. Sonrasında ‘Evvel Temmuz Bayramı’nın manası, kıymeti nedir?’ diye sorayım.
Miladi takvimde 14 Temmuz gününe denk gelen Önce Temmuz Bayramı, Rumi takvimde 1 Temmuz gününe, yani temmuz ayının başlangıcına denk gelir. ‘Evvel Temmuz’ söz manası olarak ‘1 Temmuz’ yahut ‘Temmuzun Başlangıcı’ demektir.
Önce Temmuz Bayramı’nın manasını tek taraftan irdelemek zannımca eksik bir kıymetlendirme olur. Daha çok Arap Alevi kültürü ile özdeşleşmiş olsa da, kıssası çok ilahlı dinler periyoduna kadar uzanan 4 bin yıllık bir bayramdan kelam ediyoruz. Çok ilahlı dinler periyodunda hasat vaktinin, rahmetin ve bolluğun kutlandığı; bir sonraki hasat periyodunun de bereketli geçmesi için rahmet yaradanı Temmuz’a kurbanların adandığı bu bayram, tek ilahlı dinlerin ortaya çıkmasından sonra da bölgemizde devam etmiş ve günümüze ulaşmıştır. Önce Temmuz Bayramı Sümerlerde Dumuzi, Fenikelilerde Adonis, Eski Mısır’da Osiris isimleriyle bilinmektedir. Kültürel ve coğrafik farklılıklardan kaynaklı bu bayramın ritüelleri uygarlıktan uygarlığa farklılık göstermiş olsa da öz ve mana olarak benzeridir. Bu bayramın elbette Arap Alevi kültürü açısından da derin bir kültürel, tarihî ve politik manası mevcut. Bununla ilgili, başka sorulara karşılık verirken detaylı bilgi vereceğim.
Önce Temmuz Bayramı’nın Arap Aleviler için ehemmiyeti nedir?
Arap Alevileri tarih boyunca ötekileştirilmiş, zulme ve kıyımlara uğramış; lakin her şeye karşın kültürlerini, dini inanç ve öğretilerini kuşaklar boyunca aktararak günümüze kadar getirmeyi başarmış bir halktır. Ortadoğu’nun en kadim halklarından biridir. Kısa mühlet karar süren Hamdani Devleti devrini saymazsak, tarih boyunca farklı halkların egemenliği altında yaşamış olmasına karşın özünü koruyup aktarmayı başaran Arap Alevileri için Önce Temmuz kültürel, tarihî ve özel bir pahadır. Özel bir pahadır diyorum, zira Önce Temmuz Bayramı kutlanma biçimi açısından öbür Arap Alevi bayramlarından farklı bir yer tutuyor.
Arap Alevileri tarafından öteki bayramlardan farklı olarak tabiatla iç içe düzenlenen piknik ve şenliklerle kutlanan bu bayram, 1980 darbesi sonrasında asimilasyon siyasetleri çerçevesinde yasaklanıyor. Bu baskı ve yasaklar sürecinin 90’larda da devam etmesiyle bir arada Önce Temmuz geleneği unutulmaya yüz tutuyor. İşte Samandağ Önce Temmuz Festivali’nin ortaya çıkış münasebeti de buraya dayanıyor. Özelde bu geleneği yaşatmak, genelde ise Arap Alevi halkını asimile etmeyi hedefleyen anlayışla uğraş etmek emeliyle 2000 yılından beri bu şenliği gerçekleştirmekteyiz. Sonuç itibariyle, Önce Temmuz Bayramı Arap Alevileri açısından yalnızca bolluğu, rahmeti kutlamak manasına gelmiyor. Bu bayram birebir vakitte kültürü yaşatma, var olma, asimilasyonla çaba etme noktasında politik bir mevzi haline de gelmiş oluyor. Bu da Önce Temmuz Bayramı’nın Arap Alevileri açısından ehemmiyetini daha da derinleştiriyor.
Benim bildiğim 20 yılı aşkın bir müddettir her sene daha da büyüyen bir şenlik… Kutlamalar nasıl kitleselleşti, halkta karşılığı nedir bu şenliğin?
Evet, bu yıl şenliği 21. sefer düzenliyoruz. Az evvel söylediklerimi düşünürsek şenliğin birinci düzenlendiği devri, sonrasında maruz kalınan ağır siyasi ve idari baskıları varsayım etmek güç değil. Pekala nasıl oldu da bu teşebbüs, baskılara karşın bugün ülkenin ve Ortadoğu’nun muhalif bir perspektife ve milletlerarası boyuta sahip sayılı şenlikleri ortasına girdi diye sorarsanız şöyle karşılık veririm: Şenliği düzenleyen kurumların özverisi, gayreti ve Samandağ halkının bu çabayı sahiplenişi. Şenliğe provokasyonlarla, temelsiz haberlerle de uğraş edilmek durumunda bırakıldı. Lakin Samandağ halkının şenliği sahiplenmesi, desteklemesi ile tüm bu teşebbüsler boşa düşürülmüş oldu. Tarih boyunca zulme ve baskıya uğramış, var olma uğraşı vermiş olan halkımızın toplumsal ve politik bağlamda kıymetli hassasiyetleri mevcut. Ayrıyeten şenliğin, tanıtım ve yatırım noktasında hak ettiği kıymeti görmeyen Samandağ’ın tanıtımına, turizmine ve iktisadına olan katkısı da sahiplenmeyi pekiştiriyor. Tüm bunları göz önüne aldığımızda Önce Temmuz Festivali’nin, Samandağ halkının kültürel, toplumsal ve politik açıdan var olması ve kendini var kılması için güçlü bir buluşma yeri olduğunu söyleyebiliriz.
Önce Temmuz Arap Aleviliği için kıymetli lakin Türkiye’nin farklı yerlerinden de şenliğe gelen beşerler oluyor. Bu köprü nasıl oluştu?
Önce Temmuz Şenliği, mayasını Arap Alevi halkının var olma, kültürünü ve lisanını yaşatma uğraşından alıyor, doğrudur. Aslında bu uğraşın yolu eşitlikçi, demokratik, özgür bir ülke ve toplum yaratma gayesinden bağımsız olamaz. İşte Önce Temmuz Şenliği tüm bunları gören bir perspektifle kapsamlı ve bütüncül bir yer üzerine kuruluyor. Yani Önce Temmuz Festivali’nin emeli yalnızca ‘finnen’lerin (Halk Ozanı) sahnesi olmak değil, birebir vakitte ‘finnen’lerin, âşıkların ve “dengbej”lerin seslerini, soluklarını bir ortaya getirebilmektir. Önce Temmuz Festivali’ni farklılıkları zenginlik olarak gören, barışı, demokrasiyi ve eşitliği temel alan bir bakış açısıyla gerek biçim gerekse içerik olarak çok istikametli olacak halde organize ediyoruz. Konserlerimizde birçok lisanda müzikler söylüyor, söyleşilerimizde mevzularımızı hem mahallî hem genel bağlamda emekten ekolojiye, bayan uğraşından Ortadoğu’ya kadar geniş bir yelpazede belirliyoruz. Düzenlediğimiz spor karşılaşmaları, stantlar, tiyatrolarla şenliğin içeriğini daha da zenginleştirmeye çalışıyoruz. Tüm bunları bütüncül olarak düşündüğümüzde o köprünün nasıl oluştuğunu daha net bir formda kavrayabiliyoruz.
Korona virüsü salgını, Önce Temmuzu da etkiledi. Geçen sene pandemiden ötürü online oldu. Bu sene hazırlıklar nasıl gidiyor, coşku arttı mı?
Dediğiniz üzere, geçen yıl pandemi sebebiyle şenlik kapsamındaki söyleşilerimizi ve kültür sanat etkinliklerimizi online olarak yapmak durumunda kaldık. Koşullar dahilinde farklı ve hoş bir deneyim yaşamış olduk. Bu yılki çalışmalar pek hoş gidiyor. Tertip komitesindeki arkadaşlarımızın motivasyonu da, halkımızın takviyesi de pek iyi durumda. Yaşadığımız sürecin zorluğu düşünüldüğünde pandemi yasaklarının kalkmasıyla birlikte halkımızın şenliğe daha da ilgi göstereceğini, daha coşkulu bir halde iştirak göstereceğini düşünüyor ve umuyoruz.
Yalnızca cümbüş değil, gündem ve ortadoğu, siyasî tartışmaların olduğu söyleşiler de mevcut. Bu sene Önce Temmuza gelecek olanları nasıl bir program bekliyor?
Bu sene 12, 13 ve 14 Temmuz tarihlerinde konser ve söyleşilerle gerçekleştireceğimiz hoş bir şenlik bizleri bekliyor. Söyleşilerde bayan, emek ve demokrasi çabalarını konuşacak, birbirinden pahalı aydın, siyasetçi, sendikacı ve aktivist konuklarımızı ağırlayacağız. Birebir tarihlerde akşam saatlerinde düzenlenecek konserlerimizde de lokal kümelerin yanı sıra İlkay Akkaya, Nihat Mugil, Cevdet Bağca üzere pahalı sanatkarlarımızı konuk edeceğiz. Her yıl olduğu üzere bu yıl da yanımızda olan halkımıza, şenliğe emek veren dostlarımıza ve şenliği destekleyen sponsorlarımıza teşekkür ediyoruz. Tüm halkımızı şenlik kapsamında düzenlenecek olan konser ve söyleşilere davet ediyoruz.
Gazete Duvar
