ANKARA – Covid-19 salgını tüm dünyada tesirini sürdürürken, dünya çapındaki ilaç firmaları ve araştırma laboratuvarlarının korona virüsüne karşı tedavi ve aşı çalışmalarında sona gelindi. Olağan kaidelerde yıllar süren çalışmalar sonucu geliştirilen aşılar, korona virüsü salgınında rekor bir süratle ortaya çıkmaya başladı.
DÜNYADA ÖNE ÇIKAN 4 AŞI ADAYI
Laboratuvar ortamında başlayan, hayvan ve insan denemeleri yapılarak üç basamakta ilerleyen aşı sürecinde faz 3 evresine gelen 11 aşıdan 4 tanesi yüksek oranda muvaffakiyet sağladı. ABD’li ilaç firması Pfizer ile Alman biyoteknoloji şirketi BioNTech (yüzde 95), Gamaleya Enstitüsü Sputnik V (yüzde 92), Amerikan Moderna (yüzde 95) ve Oxford AstraZeneca (yüzde 70) üçüncü faz çalışmalarında alınan birinci sonuçların tesirli olduğunu duyurdu.
AŞILARIN ÜRETİM TEKNİKLERİNDEKİ FARKLILIKLAR
Dünyada öne çıkan bu 4 aşının ortak özelliği, klasik aşılara oranla yeni teknoloji ile geliştirilmiş olmaları. Bilhassa Pfizer/BioNtech ve Moderna aşılarında daha evvel kullanılmayan mRNA teknolojisi kullanılırken, virüsün genetik kodundan bir kesim alınarak lipozom ismi verilen katmana kaplandıktan sonra bedene enjekte ediliyor. Bedene giren aşı protein üretiyor ve bu da bağışıklık sisteminin antikor üretmesini sağlıyor.
Hacettepe Üniversitesi’nden Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Akova, her iki aşının da ruhsat alması durumunda mRNA teknolojisi kullanılan birinci aşılar olacağını kaydetti.
Öte yandan Sputnik V ve Oxford AstraZeneca aşıları da yeniden yeni teknoloji kullanılarak geliştirildi; lakin öbür iki aşıdan tek farkı aşıların viral vektör tabanlı olması. Viral vektör tabanlı aşılarda da tekrar gen teknolojisi kullanılarak, virüsün taşıdığı genetik gerecin bir kesimi, öteki bir virüs içine yerleştirilerek bedene enjekte ediliyor.
AŞILARDA DEPOLAMA VE DAĞITIM FARKLILIKLARI
Bu aşılarla ilgili kıymetli farklılıklardan biri de depolama ve dağıtım sırasında gereksinim duyulan soğutma ihtiyacı. RNA’nın yapısındaki değişken nedeniyle Moderna ve Pfizer aşıları eksi 20-70 santigrat derecede koruma edilmesi gerekiyor. Bu da aşının nakliye, saklanma ve daima ısı takibi açısından özel lojistik plan ve program gerektiriyor.
Prof. Dr. Murat Akova, dünyada dağıtımı sırasında “soğuk zincirin” sıkıntısız bir biçimde işletilmesi için altyapı çalışmalarının sürdüğünü belirterek, “Bu aşılar makul düşük ısıda ve özel taşıma kaplarında koruma edebilir. Eksi 70’ten çıkartır bir kere çözdürürseniz 5 gün buzdolabında saklayabiliyorsunuz, sonra kullanamıyorsunuz. Firma özel kaplar oluşturarak ilaç nakliyatının altyapını oluşturuyor” diyor. Öte yandan ülkeler ortasında kelam konusu iki aşının iklimi çok sıcak ülkelere dağıtımın zorlaşacağı kaygısı hâkim.
Viral vektör aşıları ise, olağan saklama şartlarında uzun mühlet bozulmadan dayanabiliyor. Bu Sputnik V ve Oxford AstraZeneca aşılarının dağıtımında bir sorunun olmadığını gösteriyor.
COVİD-19 AŞILARININ DOZ FİYATLARI
Kelam konusu aşıların maliyetleri de tartışılıyor. Oxford ve Astrazeneca tarafından geliştirilen aşı doz başına en ucuz fiyatlandırmayı yaparak 3-4 $ olarak belirledi. Öteki aşı adaylarının doz başına fiyatlandırmaları Pfizer-BioNTech 19.5 $, Moderna 25-37 $, Sputnik V 9-10 $ halinde.
ÇİN AŞISI: AŞI GÜVENLİĞİYLE İLGİLİ ÇEKİNCE YOK
Öte yandan bu 4 aşının dışında üçüncü faz denemeleri Türkiye’de devam eden Çin menşeli CoronaVac aşısının aktifliği ve güvenilirliği tartışılıyor. Başka aşıların tersine klâsik aşı sistemi ile geliştirilen CoronaVac aşısında enfeksiyona sebep olan virüsler zararsız hale getirilerek bedene enjekte ediliyor. Böylece beden, kendisine ziyan veremeyecek hale gelen virüse karşı bağışıklık kazanmayı öğreniyor.
Memleketler arası tıp mecmualarında birinci denemelerin ön sonuçlarının muteber olduğu söz edilen aşıya ait Endonezya ve Bangladeş’te beşerler üzerinde üçüncü evre denemelerine ek olarak Brezilya’da da üçüncü evre denemeleri yapıldı. Brezilya’da 13 bin istekli üzerinde denenen aşı adayının deneyleri, beklenmedik bir yan tesir nedeniyle 10 Kasım’da durdurulmuş ve 12 Kasım’da tekrar başlatılmıştı.
Türkiye’de aşılamanın devam eden basamaklarında her 500 gönüllüde orta kıymetlendirme raporları hazırlanıyor. 6 Kasım tarihinde 518 kişi ile ilgili hazırlanan orta güvenlilik raporuna nazaran, aşının kıymetli bir yan tesirinin bulunmadığı tespit edildi. En sık görülen yan tesirler yorgunluk, baş ağrısı, kas ağrısı, ateş ve enjeksiyon yerinde ağrı olarak raporlandı. Bağımsız data izleme komitesi, orta güvenlilik raporunda aşının güvenliliği ile ilgili çekinceleri olmadığını söyledi.
Prof. Dr. Akova da, “Çin aşısı çok uzun vakittir bilinen bir aşı formülüdür. Çocuk felci aşısı da bu sistemle geliştirildi. Antikor oluşturma açısından yüzde 90 tesirli bir aşı” dedi.
ÇİN AŞISI: ENDONEZYA 40 MİLYON, TÜRKİYE 50 MİLYON
Dünya ülkeleri korona virüsüne karşı şu ana kadar öne çıkan 4 aşıdan yüklü ölçülerde siparişler verirken, Çin aşısı ile de ön muahedeler yapılıyor. Gerçekten Türkiye, 50 milyon doz CoronaVac aşısını almak için Çin ile anlaşırken, şu ana kadar Endonezya, Çin ile 40 milyon aşı için anlaştı. Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, Pfizer/BioNtech aşısı için de birinci etapta 1 milyon doz geleceğini, yıl içerisinde ise 25 milyon dozun Türkiye’de olacağını tabir etti.
ÇİN AŞISI VAKTİNDEN EVVEL Mİ GELİŞTİRİLDİ?
Çin aşısına ait bir inanç sorunu olmadığını belirten Türk Tabipleri Birliği Genel Sekreteri Vedat Bulut da klâsik aşı tekniği ile geliştirilen CoronaVac’ın kısa müddette faz3 evresine gelmesini şu formda pahalandı:
“Aşı üretiminde vakitte hızlanmanın temel nedeni informatik çalışmalar ve biyoteknolojideki gelişmeler. Tıpkı vakitte virüsün genomunu da çok erken ortaya çıktı. Çin’de birinci hasta 31 Aralık’ta bildirildiğinde virüsün genomu biliniyordu. Evvelce genomların incelenmesi 6 ay sürerdi; lakin artık 12 günde ortaya çıkıyor. Eski teknoloji ile aşıyı geliştirdiler fakat dokümantasyonlarını, belgelendirmelerini Avrupa’da Avrupa İlaç Ajansı’na (EMA) Amerika’da da Besin ve İlaç Dairesi’nin (FDA) tam olarak veriyorlar. Bizler de bu aşı çalışmalarının oradan takibini yapabiliyoruz. Ancak hangi aşının en erken ruhsat alacağını şimdi bilmiyoruz.”
UZUN VADEDE YAN TESİRİ OLMAZ
Aşıların şahıslarda geleceğe yönelik hematolojik hastalıklar ortaya çıkarması ihtimali ile ilgili de konuşan Bulut, “Bunları şimdiden söylemek çok güç. Şu an teknoloji gelişti ve artık ileride çıkabilecek meseleleri da sistem içinde görebiliyorlar. Bana kalırsa ileriye yönelik bir hastalık çıkmayacak” dedi.
ÜLKELER AŞIYA NASIL ULAŞACAK?
Aşıların bir ülkede bağışıklığı sağlaması için toplumun büyük kısmının aşılanması gerekiyor. Ülkeler bu yüzden aşı çalışmasında ön raporlarda muvaffakiyet sağlayan firmalar ile ön muahedeler yaparken, işi sağlama alıp alacakları aşıların başarısız olma riskine karşı birçok firmayla muahede yaptı.
Türk Tabipleri Birliği Genel Sekreteri Bulut, ön mutabakatların çok bir değeri olmadığını, Dünya Sıhhat Örgütü(DSÖ) başta olmak üzere sıhhat kuruluşlarının aşının her kısma ulaşması için bir dağıtım zinciri oluşturmakta hem fikir olduklarını kaydetti. Türkiye’ye gelecek aşıların vakit kaybetmeden riskli kümelere yapılması gerektiğini belirten Bulut, “Bu öncelikle sıhhat çalışanları, kamu kurum vazifelileri, riskli ve kronik hastalığı olanlar, virüsü bulaştırma riski yüksek olanlar diyerek sıralanmalı” dedi. Bulut, aşıların Aile Sıhhat Merkezleri aracılığıyla şahıslara ulaştırılmasının değerli olduğunu vurguladı.
CORONAVAC FİYATI NE KADAR?
Çinli Sinovac Biotech firmasının Covid-19 için geliştirdiği CoronaVac aşısı mevcutta Çin’de sıhhat çalışanları ve yüksek risk grubundakiler için kullanılıyor. CoronaVac aşısının tek dozu Çin’de 29 $. Aşının fiyatı ülkelere nazaran farklılık gösterirken Bakan Fahrettin Koca, Çin aşısının daha düşük fiyata alacaklarını kaydetti.
Gazete Duvar
