Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 4 yılı aşkın müddettir cezaevinde tutulan HDP’nin eski Eş Genel Lideri Selahattin Demirtaş için verdiği ihlal kararı Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan tarafından reaksiyonla karşılandı. Kararın uygulanmaması durumunda Türkiye için hukuksal yaptırımlara neden olacağını belirten hukukçular Demirtaş’ın derhal tahliye edilmesi gerektiğinin altını çiziyor. Pekala karar uygulanmazsa ne olur?
‘KONSEY ÜYELİĞİ ASKIYA ALINABİLİR’
İstanbul Barosu’nun eski liderlerinden Turgut Kazan, kararın acil bir halde uygulanması gerektiğinin altını çizerken şunları söyledi: “Bizim lisanımıza çevirirsek bu karar büyük konsey kararıdır. Burada daire kararından farklı bir durum kelam konusu. Daire kararına ilgili devletin itiraz hakkı vardır, o yüzden daire kararını uygulamak farklı bir değerlendirmeyi gerektirir. İlgili ülke daire kararına itiraz edecekse kararı uygulamak zorunda değildir. İtirazın sürecini beklemek gerekir. Şayet hukuka bağlı bir devlet olsa, daire kararına itiraz etse bile kelam konusu kişiyi bırakır sonra itirazını yapar. Alışılmış Türkiye üzere bir ülkeden bunu beklemek mümkün değildir. Büyük şura kararı ise katidir, mutlak uygulanması gerekir. Türkiye o denli bir süreç yaşıyor ki hukukun zerresi kalmamıştır. Hal bu türlü olunca hukukçuların durumu daha da zorlaşıyor. Zira hukukçu, hukukî bir kıymetlendirme yapacak. Hukukî değerlendirmenin ismi mutlak uygulama olacak. Hukukun zerresinin kalmadığı bir ülkede hukuk mutlak uygulanacaktır demenin ne manası var? Bugün de sayın cumhurbaşkanı mevzuyla ilgili görüşünü açıkladı. Halbuki kendisi 3 sefer Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurdu. Sizin haksızlık saydığınız bir uygulamaya karşı yargı yeri sayarak başvurduğunuz bir yeri nasıl olur da bu kadar kolay değerlendirebiliyorsunuz? Yetkiler elimize geçti, ben ne desem o olur demekle olmaz. Burası bir hukuk devleti. Hukuk ne derse o olur.”
Kazan şöyle devam etti: “Sonrası Türkiye için çok sıkıntı bir soru. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi büyük şurası karar verdiği için artık mahkemenin yapacağı bir şey kalmamıştır. Zira mahkeme yapacağını yapmıştır. Bundan sonrası Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin yetki alanına girer. Bakanlar komitesi mahkeme üzere hareket edemez. Türkiye bunu uygulasın diye biraz bekleyecektir. Kurallara nazaran Türkiye’nin evvel Avrupa Kurulu üyeliği askıya alınır. Sonra da ihraçla karşı karşıya kalır. Bunun süreci ne kadar olur aşikâr değil ancak Türkiye için güzel olmayan bir süreç başlar. Ben bir hukukçu olarak büyük bir mahcubiyet duyuyorum. Sayın cumhurbaşkanın Avrupa ile bağlantıları sıcak tutma yolunda açıklamalar yaparken Avrupa Kurulu’ndan dışlanmakla karşı karşıya kalınması da önemli bir meseledir. Bunu daha evvel Azerbaycan yaşamıştır. Türkiye’nin bunu yaşaması Azerbaycan’ın yaşamasından çok farklı olacak.”
AZERBAYCAN ÖRNEĞİ…
Kazan’ın verdiği Azerbaycan örneği ise şöyle:
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) 2019’da tarihi bir karara imza atarak, kendisi tarafından alınan kararı uygulamayan Azerbaycan’ı Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’ni (AİHS) ihlal ettiğine hükmetti. Azerbaycan’da rejime muhalif yazılarıyla tanınan Ilgar Mammadov Şubat 2013’te gözaltına alınmış ve “kamu nizamına muhalif davrandığı” gerekçesiyle Mart 2014’te 7 yıl kapalı mahpus cezasına mahkum edilmişti. Mammadov hakkındaki yargı süreci 2013’te AİHM gündemine taşındı. AİHM, 22 Mayıs 2014’te açıkladığı kararında, Mammadov’un özgürlük, emniyet ve adil yargılanma haklarının ihlal edildiği sonucuna vardı. Fakat daha da değerlisi Mammadov’a yönelik yargı sürecinin “siyasi nedenlerden kaynaklandığına” hükmetti. Mahekeme, “Mammadov’un susturulmak için yahut hükümeti eleştirdiği için cezalandırıldığını” söyledi.
Lakin Azerbaycan, AİHM’in bu kararını uygulamadı. AİHM kararlarının uygulanışını denetleyen Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi, Mammadov evrakını Aralık 2014’ten itibaren incelemeye aldı. Karara uyması için Bakü’ye tekraren davette bulundu, orta kararlar verdi. AİHM kararı gereği Mammadov’un şartsız hür bırakılmasını istedi. Bakü idaresinin bu davet ve kararlara kayıtsız kalması üzerine Ekim 2017’de bir prensip imza attı ve Mammadov kararındaki kararları yerine getirmediği için Azerbaycan’ı AİHM’e şikayet etti.
Böylelikle Bakanlar Komitesi, AİHS’de 2010 yılında yapılan değişiklik ile AİHM kararlarını yerine getirmemekte ısrar eden bir devleti birinci defa AİHM’ye şikayet etti. Bakanlar Komitesi’nin bu baskısı üzerine Mammadov Ağustos 2018’de kurallı salıverilmiş, Azerbaycan Yüksek Mahkemesi de Mart 2019’da Mammadov’un cezasında indirim yaparak büsbütün özgür kalmasını sağlamıştı. AİHM ise Mammadov’un AİHM kararının nihaileşmesinin akabinde 4 yıl boyunca mahpusta kaldığına işaret edip, Azerbaycan’ın AİHM kararının sonuçları ve ruhuyla uyumlu biçimde ve iyi niyetli davranmadığı tespitini yapmıştı. AİHM, Bakü’nün, AİHS’nin “Kararların Bağlayıcılığı ve İnfazı” başlıklı unsurunun birinci bendine karşıt davrandığına hükmetti.
Böylelikle Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin aldığı karar sonrası Azerbaycan’ın kuruldaki varlığı tartışma konusu oldu. İzlemeye alınan Azerbaycan her ne kadar muhalif şahıslara ve Mammadov’a hür bırakarak tazminat ödese de kararı geç aldığı için Azerbayca’ın Avrupa’daki sicili sekteye uğradı. Hukukçular de Demirtaş kararının uygulanmaması durumunda Türkiye’nin Avrupa ile bağlarının bozulabileceğini, Avrupa Kurulu’ndan çıkarılabileceğinin altını çiziyor.
Gazete Duvar
