Michelle Starr
Şayet Güneş Sistemi’nin karanlık çeperlerinde saklanan büyük ve gizemli bir gezegen olan dokuzuncu gezegen orada bir yerdeyse bile, düşündüğümüz yerde olmayabilir. Bu varsayımsal cismi arayan gökbilimcilerin aktardığı kadarıyla, üzerinde yoğunlaşılan yeni bilgiler, gezegenin yörüngesinin en son öngörülenden büyük ölçüde daha eliptik olduğu manasına gelebilir.
Varsayımsal dokuzuncu gezegen, 2016 yılında Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü’nden (Caltech) gökbilimciler Konstantin Batygin ve Michael Brown’ın The Astronomical Journal Letter mecmuasında bir makale yayınlamasıyla birlikte büyük yankı uyandırdı. Makalede, bilim insanları, Güneş Sistemi’nin dış bölümlerinde şimdi keşfedilmemiş bir gezegen hakkındaki savlarını ortaya koydular. İspatların, Neptün’ün yörüngesinin çok uzağında diğer objelerin de bulunduğunu gösterdiğini söylediler.
DEVASA YÖRÜNGESİ BULUNMAYI ZORLAŞTIRIYOR
Bu objelere ‘aşırı trans-Neptün nesneleri’ (ETNO’lar) ismi veriliyor. Devasa eliptik yörüngelere sahipler; Güneş’e, Neptün’ün yörüngesinden 30 astronomik birimden* daha yakın geçmiyorlar ve 150 astronomik üniteden daha uzağa savruluyorlar. Batygin ve Brown, bu yörüngelerin, Güneş’e en yakın nokta olan Perihelion’la (Günberi/ç.n.) tıpkı açıya sahip olduğunu keşfetti. Gökbilimciler bir dizi simülasyon çalıştırdı ve büyük bir gezegenin kütle çekimsel tesirinin yörüngeleri bu biçimde kümelendirebileceğini gördüler.
Bu makale yayınlandığından bu yana, teori ziyadesiyle tartışmalı bir hale geldi ve pek çok gökbilimci, dokuzuncu gezegenin varlığını beklenen bulmuyor; ayrıyeten, şimdiye dek o denli ya da bu türlü kesin bir ispata da ulaşamadık. Tartışmanın bir sonuca ulaştırılmasının en kesin yolu, bu ele geçmez şeyi bulmamız ve Batygin ve Brown’ın yayınladığı yeni bir güncellemenin bunu denememize yardımcı olması.
BİRİNCİ ARAŞTIRMA YETERSİZ BİLGİYLE YAPILMIŞTI
2016 yılında mümkün bir dokuzuncu gezegen hakkındaki birinci tespit sırf altı ETNO baz alınarak yapıldı; sonuçta bu cisimler çok küçük ve bulunmaları çok sıkıntı. Vakit geçtikçe daha fazla ETNO keşfedildi -bugün 19’u hakkında bilgi sahibiyiz – ve bu durum, gezegenin özelliklerini hesaplamak için incelememiz gereken daha fazla dataya sahip olduğumuz manasına geliyor.
2019 yılında, gökbilimciler eldeki bilgileri gözden geçirdiler ve birkaç şeyi biraz yanlış anladıkları sonucuna ulaştılar. Güncelleme makalesinde aktardıkları kadarıyla, gezegenin kütlesi, başlangıçta hesapladıkları 10 kat yerine Dünya’nın kütlesinin sırf beş katıydı ve eksantrikliği -ne kadar eliptik olduğu- daha düşüktü. Ve artık bu hesaplamaları tekrar güncellediler.
Bununla birlikte, ‘Find Planet Nine’ (Dokuzuncu Gezegeni Bulmak/ç.n.) isimli blogda yayınlanan bir makalede şunları aktardılar: “Küresel salgının doruğundayken kendimize sorduğumuz, farklı bir soru: Simülasyonlarımızda eksik olan şey temel fizik mi? Modeli daima ve kesintisiz biçimde inceleyerek, bu sorunun cevabının ‘evet’ olduğunu fark ettik.”
Gerçekleştirdikleri simülasyonların, Güneş’ten 10 bin astronomik ünitenin ötesine geçen rastgele bir cismin uzayda kaybolduğunu varsaydığını belirttiler. Hesaba katmadıkları şey, Güneş’in tek başına olmadığı, bilakis, büyük olasılıkla öbür bebek yıldızlarla birlikte büyük, ağır bir yıldız oluşum bulutunda doğmuş olduğuydu.
SONLARI TESPİT ETMEK KOLAY DEĞİL
Bu kurallar altında, bebek Güneş Sistemi, Güneş’ten yaklaşık 2 bin ilâ 100 bin astronomik ünite ortasındaki bir uzaklıkta, neredeyse kesin olarak, Güneş Sistemi’ni sarmalayan buzlu cisimlerin oluşturduğu bir kabuk olan Oort Bulutu’nun bir iç kısmını oluşturacaktı. Satürn ve Jüpiter gibisi dev gezegenlerin oluşumu, kalıntıları yıldızlararası uzay istikametinde, dışarı hakikat savuracaktı; ne var ki geçen yıldızların kütle çekimsel saptırmaları, onları Güneş’in kütle çekimsel tesirine geri itecek ve bu sayede iç Oort Bulutu’nu oluşturacaklardı.
Oort Bulutu’nun bir nevi asılı halde kalması nedeniyle, onun sahiden de hareketsiz olduğunu düşünme eğilimindeyiz; buna rağmen Batygin ve Brown bu fizikî şartları da göz önünde bulundurarak bir sürü yeni simülasyon gerçekleştirdiklerinde, Oort Bulutu’nun iç bölgesindeki objelerin nitekim de biraz hareket edebildiğini gördüler. Araştırmacılar, “Ancak dokuzuncu gezegen, bu resmi niteliksel seviyede değiştiriyor” diyorlar.
“Dokuzuncu gezegenin yörüngesinin uzun müddetli çekim gücü sebebiyle, iç Oort Bulutu cisimleri milyarca yıllık vakit ölçeklerinde evrimleşerek yavaş yavaş dış Güneş Sistemi’ne yine püskürtülüyorlar. Pekala onlara ne olacak? Bu süreci simüle ettik; kanonik (kurallara uygun/ç.n.) dev gezegenlerden, dokuzuncu gezegenden, yakınımızdan geçen yıldızlardan ve galaktik gelgitten kaynaklanan karmaşaları hesaba kattık ve bu yine püskürtülen iç Oort Bulutu cisimlerinin, uzak Kuiper Nesli cisimleriyle ilgili sınıflandırmaya çarçabuk karışabileceğini ve hatta yörüngesel kümelenme sergileyebileceğini keşfettik.”
BULGULAR FARKLI KEŞİFLERİN DE ÖNÜNÜ AÇIYOR
Bu, bulduğumuz çok trans-Neptün objelerinden bir kısmının aslında Oort Bulutu’ndan kaynaklanmış olabileceği manasına geliyor ve bu hakikaten mükemmel. Bununla birlikte, takımın gerçekleştirdiği simülasyonlar, Oort Bulutu cisimlerinin kümelenmesinin Kuiper Kuşağı’ndan gelen nesnelerinkinden daha zayıf olacağını da ortaya koydu. Bu bulgu, dokuzuncu gezegen için daha eksantrik bir yörüngenin, eldeki bilgileri araştırmacıların 2019 makalesinde aktardığı yörüngeden daha yanlışsız açıklayacağını gösteriyor.
Kümelenmiş objeler üzerinde daha fazla çalışma yapılıncaya dek, hangisinin iç Oort Bulutu’ndan kaynaklandığını belirlemek için bu yörüngenin tam olarak ne kadar eksantrik olabileceğini bilemeyiz; buna rağmen, dış Güneş Sistemi gözlemlerimizle dengeli olmadan evvel yörüngenin ne kadar eksantrik olabileceğinin de bir sonu var.
Bu varsayımsal gezegen çok uzakta ve çok sönük olduğundan, onu saptama talihimiz nitekim düşük ve bu yüzden umarım bu bilgi eldeki modelleri iyileştirmek ve olmadık yerlerde aramayı kesmek emeliyle kullanılarak bu bulunması sıkıntı canavarın saptanmasına yardımcı olabilir. Onu asla bulamasak dahi, önünü açtığı keşifler süper oldu. Yeni keşfedilen birçok Jüpiter uydusu ve muhteşem uzak potansiyel cüce gezegen, yabana atılacak şeyler değil.
*Astronomik ünite (au yahut AU), yaklaşık olarak Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığını gösteren bir uzunluk ünitesi. Dünya’nın Güneş’e olan tam uzaklığı yörünge boyunca değişmekle birlikte, ‘au’ 2012 yılından beri tam olarak 149.597.870.700 metre (149 bin 597 milyon kilometre) olarak tanımlanmakta.
Yazının yepyenisi Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar