Ewen Callaway
Bilim insanları, kayıtlara geçmiş en eski Homo sapiens DNA’sını dizilediler ve bu çalışma, Avrupa’daki birinci insanların büyük kısmının soy ağaçlarında Neandertallerin bulunduğunu ortaya çıkardı. Bununla birlikte, Bulgaristan ve Çek Cumhuriyeti’ndeki mağaralardan alınan ve 45 bin yıldan daha eskiye dayanan kalıntılar üzerinde gerçekleştirilen iki genom çalışmasına nazaran bu şahıslar daha sonraki Avrupalılarla akraba değil.
MELEZLENME ARALIKSIZ SÜRDÜ
İsrail’deki Tel Aviv Üniversitesi’nde paleogenetik uzmanı olan Viviane Slon, araştırmanın, çağdaş insanların Neandertaller ve soyu tükenmiş öteki akrabalarla nizamlı biçimde karıştığına ait artan ispatlara katkı sağladığını söz ediyor: “Farklı vakitlerde ve farklı yerlerde tekrar tekrar yaşandı.”
Artık, Avrupa ve Asya’da yaşayan birinci insanların genetik geçmişi bulanık bir hale geldi. Araştırmacılar, Neandertallerden ve soyu tükenmiş öbür insan akrabalarından 430 bin yıl öncesine ilişkin DNA’yı dizilemiş olsalar da, yaklaşık 47 ilâ 40 bin yıl öncesine ilişkin, ‘İlk Üst Palaeolitik’ diye bilinen ve hiç Homo sapiens DNA’sı bulunamayan periyoda ilişkin bir genetik bilgi kıtlığı kelam konusu. Sibirya ve Romanya’dan insanlara ilişkin genomlar, daha sonraki Avrupalı insan dalgalarıyla hiçbir irtibat göstermedi; buna rağmen, Çin’de bulunan 40 bin yaşındaki bir insan kalıntısı, çağdaş Doğu Asya halkının kısmi bir atası üzere görünüyor.
Ataları yalnızca Afrikalılardan oluşmayan günümüz insanları üzere, bu birinci Avrasyalılar da Neandertal DNA’sı taşımaktaydı. Araştırmacılar, bunun muhtemelen 50-60 bin yıl evvel Ortadoğu’daki kümeler ortasındaki karışmadan kaynaklandığını düşünüyorlardı. Ne var ki, 2015 yılında, ‘Peștera cu Oase’ isimli bir hafriyat alanında bulunan 40 bin yaşındaki Romanyalı insanın genomu üzerinde yapılan bir çalışma, beklenmedik bir şeyi ortaya çıkardı: Son dört ilâ altı jenerasyonda bir görülen Neandertal kökeni, insanların Avrupa’daki Neandertallerle de melezlenmiş olduğunu gösteriyor.
Oase beşerinin genomundan, Avrupa’da melezlenmenin yaygın olup olmadığı açık biçimde anlaşılamıyordu. Zati nadir rastlanan Neandertal topluluklarının bölgeden silinmeye başladığı bir devirde yaşamıştı.
GENETİK KARIŞIM
Her ikisi de 7 Nisan günü yayımlanan en yeni genom çalışmaları, Avrupa’nın birinci çağdaş insanları -Homo sapiens- ile Neandertaller ortasındaki bağlantıları açıklığa kavuşturmakla birlikte, kimi yeni soruları da ortaya atıyor. Nature mecmuasında yayımlanan bir araştırma, Bulgaristan’daki Bacho Kiro Mağarası’nda bulunan bir diş ve öbür kesimli kalıntılara dayanıyor; Nature Echology and Evolution mecmuasında yayımlanan başkasıysa, Çek Cumhuriyeti’ndeki Zlatý kůň ismiyle bilinen bir mağarada keşfedilen neredeyse eksiksiz bir kafatasını inceliyor.
Almanya’nın Leipzig kentindeki Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü’nde (MPI-EVA) moleküler biyolog olan Mateja Hajdinjak ve evrimsel genetik uzmanı Svante Pääbo liderliğindeki bir takımın aktardığına nazaran, 45 bin 900 ilâ 42 bin 600 yıl öncesine tarihlenen en eski üç Bacho Kiro beşerinin tamamında en yakın Neandertal cetlerin izleri mevcuttu. Çağdaş Afrikalı olmayanların genomları, çoğunlukla yaklaşık yüzde 2 oranında Neandertal cetlerinin genlerini barındırır; lakin Bacho Kiro insanları yüzde 3.4 ilâ 3.8’den biraz daha fazlasını barındırıyordu ve ardışık jenerasyonlarda kısalan kromozom segmentleri büyük oranda daha uzundu.
Araştırmacılar bu segmentleri ölçerek, Bacho Kiro insanlarının son altı ya da yedi jenerasyon üzere yakın bir vakitte ve muhtemelen Ortadoğu’da değil, Avrupa’da yaşayan Neandertal atalarına sahip olduğunu öngördüler. Şu anda Londra’daki Francis Crick Enstitüsü’nde misyon yapan ve Oase beşerinin genomunda birebir kalıpları tanımlayan grubun bir modülü olan Hajdinjak, “Bu büyük kesimleri gördük. Bu tam manasıyla şaşırtıcıydı” diyor. “Onları tekrar bulma bahtımız nedir sanki?”
MPI-EVA’da bir paleogenetikçi olan Johannes Krause, Zlatý kůň bayanının Neandertal köklerinin 70-80 jenerasyon yahut tahminen de 2 bin – 3 bin yıl kadar geriye uzandığını söz ediyor. Takımı, kontaminasyon (bulaşma/ç.n.) sebebiyle kafatasını yanlışsız biçimde tarihlendiremedi. Buna rağmen, Krause, Neandertal kökenine dayanarak, 45 bin yıldan daha eski ve Bacho Kiro’dan kalan en eski kalıntılarla tıpkı havuzda olduğundan şüpheleniyor. Hajdinjak, “Şu anda tarihteki en eski insan genomlarından kimilerine sahibiz” diye ekliyor.
SOYAĞACI TAKİBİ
Bacho Kiro ve Zlatý kůň bayanının en yaşlı insanları, daha sonraki Avrupalılarla akraba değil; yani eski ya da çağdaş soyları bölgeden kaybolmuş olmalı. Öte yandan, şaşırtan bir formda, Hajdinjak ve meslektaşları, Bacho Kiro halkının çağdaş Doğu Asyalılar ve Yerli Amerikalılarla bir temas paylaştığını keşfettiler. Hajdinjak, Bacho Kiro’nun bir vakitler Avrasya’da yaşayan ancak Avrupa’dan silinen ve Asya’da yaşamaya devam eden bir nüfusu temsil ettiğini savunuyor.
Hollanda’da bulunan Leiden Üniversitesi’nde arkeolog olan ve Avrupa arkeolojisini bu bakış açısından incelemeyi planlayan Marie Soressi, Bacho Kiro’dan birkaç insanın çok yeni Neandertal akrabalara sahip olmasının, kümelerin Avrupa’da rutin olarak karıştığını gösterdiğini söylüyor.
Birinci Üst Palaeolitik Çağ’da yaygın olan ve tipik Neandertal ve daha sonra insan alet ekiplerinden farklı olan taş aletler ve öbür yapıtların, kültürel alışverişlerin ve hatta karışık toplulukların bir eseri olabileceğini söylüyor. “Gerçekten ne olduğunu, tarihi sürecin ne olduğunu ve bu müsabakaların ne kadar barışçıl olduğunu daha iyi anlamak istiyoruz.”
Makalenin özgünü Nature mecmuasında yayımlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
