Esra Açıkgöz
Mor Çatı Bayan Sığınağı Vakfı, Türkiye’nin bayana yönelik şiddetle uğraş konusundaki en esaslı bayan örgütlerinden biri. 1990’dan beri yüzlerce bayanın hayatına dokundu, dokunuyor. Bu dokunuşlarda, vakfın 2002’den beri istekli toplumsal çalışmacısı; yani şiddete uğrayan bayanların birinci bağlantı kurduğu kişi olan Gülsün Kanat’ın da hissesi var. Gerçi ona nazaran, asıl vakfa başvuran bayanlar onun hayatında bir fark yaratıyor. Onlar sayesinde kendi gücünü keşfediyor mesela. Biz de Gülsün Kanat’la bayanların Mor Çatı’ya başvurma sürecini, bedenlerinde kalıcı izler kalan bayanların neler talep ettiğini, erkeklerin bu teknikleri neden seçtiğini ve bayan örgütlerinin taleplerini konuştuk…
Mor Çatı ile ilişkiniz ne vakit, nasıl kuruldu?
Çok genç yaşta feminist olduğuma karar verdim. Kendimle ilgili düşündüğümde, dünyadaki ve kasabamdaki ayrımcılığı fark ettiğimde, bunun içerisinde yaşamak istemediğimi anladım. Ablam feminist olunca hangi yaklaşımla bu mevzuda çaba verileceğini görmüş oldum. O sırada zati bayanlar şiddete karşı çabaya başlamıştı, işte 84, 85’ler…
Tam da bayanların, Türkiye’de erkek şiddetine yönelik çaba fitilini ateşlediği dönemler…
Çankırı’daki hâkimin, “Kadının sırtından sopasını karnından sıpasını eksik etmeyeceksin” lafıyla İstanbul’daki büyük yürüyüşün hazırlanmasını heyecanla izledik. Adana’da feminist aktivizmin var olması için çalıştık. O hoş devirlerde bir hissemin olması; kendim, kızım ve bayanlar için bu çabayı verebilmek bana iyi hissettiriyor… Üniversite eğitimi için yurtdışına gidince evvel “Oyun İşçiliği/Play Work”, sonra da Social Work eğitimi aldım. Türkçe’ye toplumsal hizmetler uzmanlığı diye çevrilse de toplumsal çalışmacı olarak tanım edeceğim işimi. Türkiye’ye döner dönmez Mor Çatı’yla tekrar irtibata geçtim. Mart 2002’den beri de şiddet yaşayan bayanlarla birebir dayanışmayı kurmak için istekli çalışıyorum. Her şeyden evvel bu süreç beni çok güçlendirdi. Bize şiddet için başvuran bayanlarla çok şey öğrendim. Şiddet yaşayan bayanın aslında zayıf, güçsüz olmadığını gördüm ve onlarla birlikte kendi gücümü keşfettim.
GAYEMİZ BAYANLARA KENDİ GÜÇLERİNİ GÖSTERMEK
Erkek şiddetine uğramış ve bundan kurtulmaya çalışan bayanların birinci bağlantı kurduğu kişi sizsiniz. Bayanların gelmeye karar verme süreçleri, şiddetin onlarda bıraktığı yük ve ondan kurtulma hali nasıl oluyor?
Hepimizin bayan olarak, bu şiddeti yaşama mümkünlüğü var. Bayanlara kendimizi eşitleyerek yaklaşıyoruz. Ben de geçmişimde bayan olarak davranışlarımın nasıl baskı altına alındığını, şiddet kullanılarak denetim edildiğini deneyimlemiş birisi olduğum için bayanlarla bu yan yanalığı, takviyesi, dayanışmayı kurmak, kendime bakarken daha kolay oluyor. Bayanlar bize telefonla, maille başvurabiliyor ya da çat kapı gelebiliyor. Bazen şiddetin oluşmasında kendisini sorumlu görebiliyor. Yani terliği buraya koysaydım yapmazdı üzere. Bunun patriarkal sistemden değil de, ekseriyetle bir krizden, kocasının hasta olmasından, öfke denetiminin olmayışından kaynaklandığını düşünebiliyor. Utanç, yetersizlik hissi duyabiliyor. Değişecek hissine düşebiliyor. “Son nokta”, her bayana nazaran değişiyor. Biz öncelikle gelen bayanları dinliyoruz. “Nasıl geldi, o yükleri nasıl yaşıyor ve tahlil için ne istiyor?” diye kendisine soruyoruz. Kendi tahlillerimizi dayatmıyoruz. Sonuçta herkes kendi hayatını yaşayacak. Neyle ne kadar baş edebileceğine bayan daha iyi karar veriyor. Benim üzere arkadaşların rolü, bayanın kişiliğinden, yaşantısından yanlışsız geliştirdiği güçleri görebilmek ve bunları ona gösterebilmek. Zira bizi güçsüzleştiren bir sistemde yaşıyoruz.
Kimyasal akına uğramış bayanların ruhsal olarak neye muhtaçlığı var?
Bu bahisle ilgili tehdit alan çok bayan var. Daha geçenlerde bir müracaat daha geldi. Lakin kimyasal unsurla bedenine çok ziyan verilen bir bayanla destek-dayanışma sürecini deneyimlemedim. Kimyasal içirilen bir bayanla tecrübemiz oldu. Bayanların beden yahut yüzlerinde kalıcı hasarlar bırakılmasına çok sık şahit oluyoruz. Dişlerinin sökülmesi, yüzünde yanık izleri oluşturulması, bedensel sakatlıkların bırakılması… Hatta bazen bayanların mesleklerine nazaran de, hani neyle kazanıyorsa onu yok etmek için saldırıyorlar. Ya da oburuyla bir arada olmasın, utanç duysun, toplum içinde yalnızlaşsın, sokağa çıkamasın diye planlı, şuurlu formda ziyan veren adamların davranışlarıyla çok karşılaştık. En son bir müracaatımızda, adam zati yüzünde ve bedeninde izler bıraktığı halde, bir de kezzap atmakla tehdit etmişti.
Bu üslup hücumlarda bir de daima bu izi kendi bedeninde görmek zorunda kalmak farklı bir tartı yaşatıyor. O ana tekrar döndüren de bir şey. Onlara nasıl yaklaşıyorsunuz?
Öncelikle o sırada gereksinimi ne; Güvenlik mi, ameliyat mı, ruhsal dayanak mi? Onu anlamaya çalışıyoruz. İstiyorsa ruhsal takviye sunabiliriz diyoruz. Fizikî olarak besbelli bir yaralanma varsa, üzerindeki tesiri hakkında konuşuyoruz. Bu noktada kendi hissimizi karşı tarafa vermiyoruz, o bunu nasıl yaşıyor, hissediyor, onu öğrenip yönlendirme yapıyoruz. Estetik muhtaçlığı duyuyor, yarayla baş etmekte zorluk çektiğini söylüyorsa, imkanları araştırıyoruz. Estetik uzmanı, dişçi, ortopedist üzere gönüllülerimizle dayanak sunmaları, dayanışmaları için irtibata geçiyoruz. Örneğin, bahsettiğim son müracaatta çabucak gündeme dişçi sıkıntısını getirdiği için istekli dişçimizle buluşturduk. Bedensel olarak bırakılan ziyanlardan ötürü bir ortopediste de yönlendireceğiz. Yüzündeki kesikler için de muhtaçlığı varsa, yardımcı olmaya çalışacağız. Gönüllülük kelamı vermiş kimi klinikler var, onlarla görüşüyoruz. Ya da bazen hastaneleri arayıp direkt soruyoruz, takviye olmak isterler mi diye.
DEVLETE YAPMADIĞI ŞEYLERİ HATIRLATMAK İSTİYORUZ
Aslında devletin yapması gereken dayanakları siz veriyorsunuz. Zira bu bahiste devletin takviye düzenekleri pek iyi işlemiyor. Hatta kezzaplı ataklardaki ameliyatlar estetik görüldüğü için karşılanmıyor. Meğer bunlar, burnunu beğenmeyen birinin istekleri değil, deforme olmuş bir yüzün tekrar yapılması için gerekli operasyonlar, yeniden de lüksmüş üzere yaklaşılıyor…
Yapmak istediğimiz, devletin yerine kendimizi koymak değil. Bizim siyasetimiz aslında, yapmadıklarını devlete göstermek. Toplumsal hizmet servisi sağlamıyoruz. Bir bayanla dayanışmanın nasıl olması gerektiğini deneyimliyor ve bunu devlete anlatıyoruz. “Senin toplumsal hizmet uzmanın yargılamadan, derinlemesine görüşmeyi bayandan yana bir bakışla yapıp, servisini gereksinimlerine yönelik tasarlamalı” diye söylüyoruz. Birebir halde sıhhat muhtaçlıkları noktasında da aslında devletin yapmadıklarını ortaya çıkarıyoruz. Örneğin, 6284 sayılı kanuna nazaran, devlet şiddet yaşamış bayanın her türlü sıhhat muhtaçlığını karşılamalı. Daha evvel estetik ameliyatlar için yönlendirdiğimiz bayanlar da bu problemleri yaşadı, devlet bunu yapmıyor, estetik, lüks olarak görüyor… Bırakın estetik sıkıntısını, bir müracaatta kemiklerde sakatlanma vardı, devlet hastanesi bu fizik tedaviyi bile yapmadı! Daha buralardayız maalesef… Yapması için natürel ki gayret ediyoruz lakin sonuca varamadığımızda, bayanın o halde hayatını devam ettirirken yaşadığı zorluğu gördüğümüzden adım atıyoruz. Faaliyet raporumuzda bunu belirtiyor ve gerekli yerlere de, bilgi edinme sorularımızla başvuruyoruz. Örneğin, Sıhhat Bakanlığı’na, “Sen 6284 varken bunu nasıl lüks görürsün?” diye soruyoruz. Bunları basın açıklamamız, bildirilerimiz, kampanyalarımızla da dillendiriyoruz.
Pekala bunların değişebilmesi için talepleriniz nedir?
Sıhhat, eğitim ve şiddeti önleme-izleme merkezi ya da toplumsal hizmet merkezlerinin kurduğu müşavere ve takviye programları açılmalı. Devlet, belediyeleri desteklemeli. Onlara yalnızca sığınaklar açacaksın demeyip bunun bütçesini birlikte nasıl yapabiliriz diye düşünmeli. Birebir şey sıhhat için de kelam konusu. Bu hizmeti belediyeler de sunabilir. Örneğin, Kadıköy Belediyesi’nin çok hoş sıhhat dayanakları var. Bunu geliştirebilmeleri için devlet teşviki verilebilir. Her şey bu kadar merkezi olmamalı. Sonuçta ben bir sürü vergi ödüyorum, bunların en çok da bayan olarak yaşadığım ayrımcılık konusunda geri dönmesini istiyorum. Eşitlik üniteleri olmalı.
2012’de İstanbul Sözleşmesi’nin imzalanması ve 6284’ün çıkmasıyla Türkiye hoş bir bakış açısı yakaladı. Lakin uygulamalarda iyiye gidilmeliyken maalesef geriye dönülmeye başlandı. Hasebiyle devletin asıl yapması gereken, bunu ileriye götürmek. Ayrıyeten heyet kararıyla da olsa estetik, ortopedik, ne gerekiyorsa, o ameliyatların yapılması sağlanmalı. Siyasi iradeden talebimiz şu aslında, “Kadınların kendilerini toplum içerisinde iyi hissedeceği ve çalışabileceği, şiddetten uzakta bir yaşantı kurabileceği ortamı, imkanı sağlamak hepimizin görevi” demesi ve buna uygun hareket etmesi.
ÖNÜNDE MANİ GÖRMEDİĞİ İÇİN BAYANA SALDIRIYOR
Biraz da şiddet uygulayan erkekler üzerine konuşalım. Sizce erkeklerin kezzap, asit üzere kimyasalları silah olarak kullanmasının sebebi ne?
Aslında kezzap ve asidin, hortum, balta ya da testere kullanmalarından bir farkı yok bence. Bu stratejileri, metotları kullanmalarının; bayanları ve hayatlarını denetim etmenin, kendilerine bağımlı olmalarını sağlamanın, bu istem ve öfkelerini bayanlar üzerinde gerçekleştirmenin önünde mahzur görmeyip olağan görmelerinden kaynaklı olduğunu düşünüyorum. Kızan ve öfkelenen her erkek, gidip işverenine ya da arkadaşına kezzap, asit atmıyor, baltayla saldırmıyor. Bunu kime yapıyor? En kolay, yapması en “normal” gördüğü için kadına! Bir de mahkemelerde sırtı sıvazlanıyor, “Kravatını taktın, ceketini ilikledin. Al sana daha düşük ceza” deniyor. Münasebetiyle toplumun kendisini nasıl alkışladığını, siyasi iradenin nasıl yaklaştığını görüyor.
Bunlar öfke krizinden kaynaklanmıyor, son derece denetimli, planlı. O asit, kezzap alınırken, getirilirken, atılırken planlar yapılıyor.
Bilhassa bedeni deforme etmeye yönelik taarruzlarda bayan da kendini bir müddet sonra meskene hapsediyor. O izler, bayana yönelik toplumsal kodlarla bir kere daha yaralıyor kadını…
Bakın ben çocukken ayağım ve vajina dudağımın kenarı yandı. Ailemin birinci yansısı ne oldu, biliyor musunuz? Eyvah, konutta kalacak! Üstelik pek çağdaş bir aileydi. Lakin 9 yaşında, kulağıma birinci gelen, meskende kalacak, çabucak tedavi ettirelim, cümleleri oldu. Artık siz bununla büyüyorsunuz. Ufacık bir müsaade meskende kalmanıza, “koca” bulamayacağınıza sebep olabileceği hissiyle yaşıyorsunuz… Yemek pişirmeyi öğreneceksin, eşine bakacaksın, konutu kuracaksın… Bunlar bayanları pasif olmaya ittiği üzere, erkeği de etkin ve şiddet uygulayabilir hale getiriyor. Tekrar kendimden örnek vereceğim lakin ben uzun mühlet ağzımı kapatarak güldüm. Zira ergenken, abim dışarıda güldüğümü görmüş ve simsiyah bir hızla, “Sen bir kız olarak nasıl dışarıda bu türlü gülersin” dedi. Feminist olduktan hayli sonra, bu alışkanlığımdan vazgeçebildim… Erkek kısmına gelince, ağabeyime baktığınızda en büyük rahatsızlığı, benim o kentte nasıl giyindiğim ve davrandığımdı. Oradan ayrıldıktan sonra her şey olağandı lakin. Toplum baskısını aslında o da çok hissediyordu; Bilmem kimin kız kardeşi şunu yapmış, giymiş… Hasebiyle bunların değişebileceğini düşünüyoruz.
* “Boşanma davası açtığı eşi…”, “Eski sevgilisi tarafından…”, “Terk ettiği erkek arkadaşı…” Faillerin isimleri ve yüzleri değişse de amaçları daima aynı… Bayana yönelik erkek şiddetinin vardığı vahşetin sonu yok. O denli ki kezzap, tuz ruhu, asit üzere kimyasallar bile erkeklerin elinde bir silaha dönüşüyor. Bu akının en bilindik ismi ünlü müzikçi Bergen olsa da bu, Türkiye’de yaşayan her bayanın karşı karşıya kalabileceği bir “tehlike”. Hem de yalnızca boşanmak istediği, terk ettiği, bir erkeğin “aşk”ına karşılık vermediği için… Biz de erkeklerin kimyasal saldırısına uğrayan üç bayanla yaşadıklarını, karşılaştıkları zorlukları konuştuk. Ayrıyeten uzmanlardan da bahsin hukukî ve ruhsal tarafıyla ilgili bilgi alırken, talepleri de dinledik… Gördük ki bu yazı dizisi, yalnızca üç bayanın öyküsü değil, çok daha fazlasının geçmişi ve milyonlarca bayanın korkusu, kaygısı… Biz onların sesine ses katmadıkça…
NOT: Bu içerik, Impact Hub Istanbul ve ABD’nin Türkiye Misyonu tarafından desteklenen Project Zoom kapsamında hazırlanmıştır. ABD Hükümeti’nin resmi görüşünü yansıtmamaktadır. Burada paylaşılan bilgi ve görüşlerin sorumluluğu büsbütün eser sahibine aittir.
Beşerler ‘Berfin güçlü, her şeye karşın gülebiliyor’ diyorlar, gelin bir de bana sorun bu gücüBAYAN
Marina Lakvekheliani: Kaçacak olan o, ben hiç değilimBAYAN
İş yeri servisini arattı; ‘Eşi yüzüne kezzap döktü, gelemeyecek’ dedirttiBAYANGazete Duvar
