Michelle Starr
Hubble Uzay Teleskobu’nun gerçekleştirdiği yeni müşahedeler, bebek yıldızlardan akan güçlü astrofiziksel jetlerin ve yıldız rüzgârlarının, yıldız büyüme sürecini durdurma noktasında beklenen tesire sahip olmadığını gözler önüne serdi. Bu durum, yıldız oluşum modellerimiz açısından ziyadesiyle büyük bir gizem oluşturuyor.
Bir yıldızın doğuşu, insani vakit ölçeklerinde çok uzun bir süreçtir. Öylece oturup bir bebek yıldızın oluşumunu izleyemeyiz. Bununla birlikte, yapabileceğimiz şey, oluşum sürecinin farklı evrelerinde olan bir küme yıldız bulmak ve modülleri bir bulmaca üzere bir ortaya getirmek olabilir.
KLASİK ANLAYIŞ NASIL İŞLİYOR?
En yaygın biçimde kabul gören model şöyle işliyor: Öncelikle, serin, yıldızlararası moleküler bir gaz bulutunda kümelenmiş hakikaten ağır bir husus yığını ile başlamanız gerekir. Kâfi yoğunluğa ulaştığında, husus yığını kendi kütle çekiminin tesiriyle içe çöker ve bir önyıldız (ing. protostar) oluşturur ve akabinde dönmeye başlar. Bu dönüş, etrafında bulunan buluttaki unsurların bir disk oluşturmasına yol açar; bu ise büyüyen yıldıza bir drenajdan aşağı akan su üzere birikim sağlar ve hususlar, kaçınılmaz bir formda güçlenen kütle çekim kuvveti tarafından çekilir.
Bununla birlikte, birinci bulut kütlesinin yalnızca yüzde 30’unun sonu bir yıldızda biter. Şu ana dek, aslında bunun nedeni hakkında gereğince iyi bir açıklamamız mevcuttu: Yıldız büyüdükçe, güçlü bir yıldız rüzgârı üretmeye başlar. Buna ek olarak, yıldıza çekilen unsurlar, yıldızın manyetik alanlarıyla etkileşime girmeye başlar; akabinde, manyetik alan çizgileri boyunca kutuplara akar ve burada güçlü plazma jetleri biçiminde uzaya püskürtülür.
‘Yıldız geri bildirimi’ diye bilinen bu iki kuvvetin birleşik biçimde dışa gerçek uyguladığı itiş, yıldızın etrafındaki moleküler bulutun içinde git gide daha büyük bir boşluk açar, en nihayetinde daha fazla büyüme için gereken hususlardan yoksun bırakır ve yıldızın en son kütlesini belirler. Ya da biz bu türlü olduğunu düşünüyorduk.
Görsel: R. B. Andreo/DeepSkyColors. com, NASA, ESA, Stscı, N. Habel ve S. T. Megeath / Toledo Üniversitesi. MUHALİF MÜŞAHEDELER, ANLAYIŞIMIZI BOŞA ÇIKARDI
Gökbilimciler, üstteki fotoğrafta sarı renkle vurgulanan Orion Kompleksi’nin yıldız oluşum bölgesindeki 304 önyıldız üzerinde gerçekleştirdikleri bir araştırmada, yıldız süratle büyürken akış boşluklarının istikrarlı bir biçimde büyüdüğüne ait hiçbir delile ulaşamadılar.
Toledo Üniversitesi’nden gökbilimci Nolan Habel, “Bir yıldız oluşum modelinde, küçük bir boşlukla başlarsanız, önyıldız süratle gelişirken, dışarı hakikat gerçekleşen akış, etraftaki gaz en nihayetinde uçup gidinceye kadar daha büyük bir boşluk yaratır ve geride tek başına bir yıldız bırakır” diyor: “Yaptığımız müşahedeler, bulabilecek kademeli bir büyüme olmadığını ortaya koyuyor; bu nedenle, boşluklar buluttaki tüm kütleyi dışarı itene dek büyümüyor. Hâl böyleyken, yıldızın, içindeki bitmeyen gazdan kurtulduğu ve devam eden öteki bir süreç olmalı.”
Araştırma, bir küme uzay teleskobundan bilgiler sağlanmasını gerektiriyordu. Herschel Uzay Gözlemevi ve Spitzer Uzay Teleskobu, yüzlerce önyıldızdan oluşan bir katalog oluşturmak için Orion Kompleksi’nde incelemelerde bulundu. Araştırma boyunca gözlemlenen bu yıldızların ışığından yola çıkan Habel ve grubu, önyıldızları yaşlarına nazaran sıraladı.
Daha sonrasında, Hubble’ı kullanarak etraftaki bulut bölgesinin yakın kızılötesi müşahedelerini aldılar (bunlardan kimileri aşağıda görülebilir). Optik ışık önyıldızla ilişkili bir buluta nüfuz edemese bile, kızılötesi dalga uzunlukları bunu yapabilir ve kızılötesi müşahedeler, ağır bulutlu bölgeleri gözlemlemek için kusursuz bir araçtır. Bu durumda, oluşum evresindeki yıldızın ışığı, gökbilimcilerin boyutunu haritalamalarını sağlayacak biçimde boşluğun hudutlarını yansıtır.
Görsel: NASA, ESA, Stscı, N. Habel ve S. T. Megeath / Toledo Üniversitesi. YENİ BİR YAKLAŞIMA GEREKSİNİM VAR
Bu titiz çalışma, yaşa nazaran sıralanmış önyıldızları ve boşluklarını içeren bir katalogla sonuçlandı… Ve eski önyıldızların daha büyük boşluklara sahip olmadıkları görüldü.
Toledo Üniversitesi’nde misyonlu gökbilimci Tom Megeath, “Gazın büyük kısmının etraftaki buluttan yıldıza çekildiği önyıldız evresinin sonucunda, bir küme genç yıldızın hâlâ ziyadesiyle dar boşluklara sahip olduğunu görüyoruz” diyor: “Şu halde, bir yıldızın kütlesini belirleyen ve gazın akışını durduran şeyin hâlâ yaygın biçimde tutulduğu üstteki manzaralar, bu büyüyen akış boşluğunun tüm gazı topladığını gösteriyor. Bu durum, yıldız oluşumunun nasıl ilerlediğine ait algımız açısından bir temel oluşturuyordu; buna rağmen, eldeki bilgilere uymuyor üzere görünüyor.”
Araştırmacılar, rüzgârların ve jetlerin yıldız oluşumunda bir rol oynaması hâlâ mümkün olsa bile, bu rolün düşündüğümüz kadar da değerli görünmediğini tabir ediyorlar. Daha yavaş, daha yüksek yoğunluklu akışların sorumlu olması da olası -benzer bir düzenek olsa da boşluğu temizlemek daha uzun vakit alır-; ama daha detaylı müşahedeler olmadan, bunu söylemek imkânsız.
Yani, bu, sonraki adımlardan biri olacak. Kuşku yok ki gökbilimciler de yıldız geri bildirimlerinden çok daha küçük bir katkı ile büyümeyi durdurabilecek öteki düzenekleri test etmek ve tanımlamak hedefiyle yıldız oluşumunu modellemek ve laboratuvar ortamında taklit etmek isteyecekler. Bu alana dikkat kesilecekler.
Yazının yepyenisi Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
