Komplo teorileri ve yanlış bilgiler bir virüs üzere yayılarak bir öteki salgına, infodemiye yol açıyor. Pekala yanlış bilgi salgını olarak tanımlanan infodemi korona virüsüyle çabayı nasıl etkiliyor? Bu soruya cevap arayan İstanbul Bilgi Üniversitesi Memleketler arası Bağlar Kısmı, infodeminin tesirlerine dair kapsamlı bir araştırma gerçekleştirdi. “İnfodemi ile Faal Uğraş İçin Bireylerin Yanlış Bilgi Karşısındaki Tavırlarının ve Bu Tavırların Belirleyicilerinin Araştırılması: COVID-19 Örneği” başlıklı araştırma, bireylerin bilgi arama süreçlerini ve yanlış bilgi karşısındaki davranışlarını anlamayı amaçlıyor.
Araştırmaya nazaran infodemiye yol açan faktörlerin başında, insanların gelecekleri hakkında kaygılanmaları ve paniğe yol açan pandemi psikolojisi geliyor. Ayrıyeten, bilgi kaynaklarının siyasi taraflara nazaran tasnif edildiği siyasal kutuplaşma ortamları ve salgını bir dış siyaset aracı olarak kullanan devletlerin neden olduğu bilgi kirliliği de infodemiye yol açıyor.
BİLİMSEL BİLGİ AZALDIKÇA KOMPLO TEORİLERİNİN TESİRİ ARTIYOR
Kasım-Aralık 2020 tarihleri ortasında, Türkiye 18 yaş üstü nüfusunu temsil eden bin 629 şahısla, 29 ilin kentsel ve kırsal bölgelerinde yüz yüze görüşmelerle gerçekleştirilen araştırmaya nazaran bilimsel bilgi azaldıkça komplo teorilerinin tesiri artıyor. Araştırmada en fazla rastlanan yanlış bilgi cinsinin ülkeye ve bölgeye mahsus savlar olduğuna dikkat çekiliyor.
Bireyler, “sevdiklerini bir tehlikeden koruma” motivasyonuyla bilgi paylaşımı yapıyor. Fakat bu paylaşımların birçok, bilgiyi doğrulamadan yapılıyor. Araştırma kapsamında yapılan derinlemesine görüşmelere katılan bir kişi, “Tamamen insani hisler, benim bildiğim bilgilerin öbür bireyler tarafından bilinmesi… Bir tehlikenin varlığının da bilmelerini haberdar olmaları niyetiyle paylaşırım” diyor.
Dr. Gizem Türkarslan’a nazaran çok sayıda kişi hakikat ya da yanlış bilgi ayrımı yapamıyor. Bunun en kıymetli nedeninin bilgi kaynaklarına karşı güvensizlik olduğunu belirten Türkaslan, şöyle devam ediyor: “Kişiler bilgi ekosistemine dair ağır bir güvensizlik duyuyor. Bu güvensizlik hükümet, siyasetçiler, üst seviye bürokratlar; DSÖ üzere milletlerarası ve Bilim Şurası, Sıhhat Bakanlığı, mahallî idareler üzere ulusal kurumların yanı sıra çeşitli medya araçlarına karşı da ağır bir formda öne çıkıyor.”
Öte yandan araştırmaya katılanların büyük bir kısmı doğrulama kuruluşlarından haberdar değil. Gençler, yüksek eğitimliler ve interneti bilgi kaynağı olarak kullananlar doğrulama kuruluşları hakkında daha fazla bilgi sahibi. Evrim Ağacı, Teyit.org ve Doğruluk Hissesi üzere bilgi kaynaklarını duyanların oranı ise epey düşük. İştirakçilerin en çok duyduğu bilgi kaynağı, yüzde 69.8 ile Sıhhat Bakanlığı.
İŞTİRAKÇİLERİN YÜZDE 77’Sİ: BİLMEDİĞİMİZ ÇOK DEĞERLİ ŞEYLER OLUYOR
Araştırmaya nazaran Türkiye’de komplo teorilerine olan inanç yüksek. Eğitim düzeyi ortaöğretim olanlar, emekliler ve işsizler; öbür bireylere nazaran komplo teorilerine daha fazla inanıyor. En çok inanılan komplo teorisi ise virüsün ABD ya da Çin üzere büyük güçlerin geliştirdiği bir biyolojik silah olduğu. İştirakçilerin yüzde 55’i bu önermeye inanıyor. Virüsün, yaşlı nüfustan kurtulabilmek için çıkarıldığı ya da Covid-19’un ucuz bir tedavisi olduğu lakin bu tedavinin gizlendiği, inanılan başka komplo teorileri ortasında. İştirakçilerin yüzde 77’si dünyada halkın hiç haberdar olmadığı çok kıymetli şeyler olduğuna inanıyor, yüzde 62’si ise siyasetçiler kararlarının gerisindeki gerçek nedenleri bize söylemiyor diye düşünüyor. Bununla bir arada iştirakçilerin yüzde 51’i birbiriyle bağlantısız gözüken olayların çoğunlukla zımnî hareketlerin sonucu olduğuna, yüzde 45’i ise hükümetlerin bütün vatandaşları yakından gözetlediğine inanıyor.
Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Emre Erdoğan; yanlış bilgilere inanma eğiliminin kurumlara ne kadar güvenildiğiyle bağlantılı olduğunu belirtiyor ve “Siyasal kurumlara daha az güvenen beşerler, yanlış bilgi yaymaya daha fazla eğilimli oluyorlar” diyor. Araştırmaya nazaran şahıslar en çok üniversitelere güveniyor. Sıhhat Bakanlığı en çok güvenilen kurumlar ortasında ikinci sırayı alırken basın kuruluşlarına olan inanç ise yüzde 27’de kalıyor.
İNFODEMİ İKİNCİ DALGADA YAVAŞLADI
10 Mart-5 Haziran ortasındaki haber ve köşe yazıları incelendiğinde yanlış bilgi ile müsabaka oranı yüzde 5,7 iken bu oran Ağustos’ta yüzde 2,7, Eylül’de yüzde 3,2, Ekim’de yüzde 3,3’e geriledi. Kasım ayında yaşanan ikinci dalganın tesiriyle ise yine yükselerek yüzde 4,9 oldu. Araştırma grubundan Cankut Kuzlukluoğlu, “Bu bilgilerden hareketle bilimsel bilgi birikiminin ve Dünya Sıhhat Örgütü’nün de dahil olduğu birçok aktörün tesiriyle infodeminin yavaşladığını söyleyebiliriz” diyor.
‘ÇİN VE RUSYA’DAN GELEN AŞIYI YAPTIRMAM’
Komplo teorileri ve kurumlara güvensizlik aşı aksiliğini da artırıyor. Bilhassa aşının geldiği ülkeye ya da ülkelere dair sirkülasyonda olan yanlış bilgiler infodeminin tırmanmasına yol açıyor. Araştırmanın sonuçları da bu durumun bir tezahürü. Almanya’nın geliştirdiği aşıyı yaptırma eğilimi çok yüksekken iştirakçiler, Çin ve Rusya’dan gelen aşıları tercih etmeyeceklerini belirtiyor. Prof. Dr. Emre Erdoğan, devlet kurumlarına ve bilim kurumlarına inanç arttıkça hangi ülkeden olursa olsun aşı yaptırma eğiliminin arttığını belirtiyor.
KELLE PAÇA VE SIVI GÜMÜŞÜN VİRÜSTEN KORUYACAĞINA İNANILIYOR
Araştırmada pandeminin başından bu yana dolanımda olan yanlış bilgiler şöyle aktarılıyor. İştirakçilerin yüzde 49,5’i “İşkembe kelle paça çorbası üzere besinler bağışıklık sistemini güçlendirir korona virüsüne yakalanmamızı engeller” diye düşünüyor. Salgının başladığı mart ayında sıkça duyduğumuz “Korona virüsü büyük bir ihtimalle yarasa çorbası yiyenlerden insanlara bulaştı” önermesi ise hâlâ geçerliliğini koruyor. Bilimsel bir temeli olmayan bu önermeye inananların oranı yüzde 29.2. Öte yandan sıvı gümüş içerek virüsten korunabileceği düşünenlerin oranı ise yüzde 8.2.
İştirakçilerin yüzde 68’i Covid-19’la ilgili en muteber bilgi kaynağı kim sorusuna “ailem” diye cevap veriyor. Yüzde 57.3 ile ikinci sırada “arkadaşlarım” karşılığı geliyor. Sıhhat Bakanlığı’nın açıklamaları ise yüzde 50.3 ile üçüncü sırada.
PAYLAŞMADAN EVVEL DOĞRULA
Yanlış bilginin yayılmasını engellemek için bir bilgiyi paylaşmadan evvel doğrulamak infodemiyle çabada faal bir araç olarak öne çıkıyor. Üzerinde durulan bir öbür dinamik ise; doğrulama kurumlarının daha çok tanınması için çalışmalar yapılması.
Gazete Duvar
