Ruth Ogden
2020, sonsuza dek sürecekmiş üzere mi hissettiriyor? Karantinada vakit ağır ilerliyor ve korona virüsü kısıtlamaları altında yaşamadığınız devri nasıl geçirdiğinizi hatırlayamıyor musunuz? Bunda yalnız değilsiniz. Birçok insan için, 2020, korona virüsü karışıklığı nedeniyle vaktin değişmezliğinin yitirildiği bir yıl oldu.
Objektif olarak, vakit sabit ve doğrusal bir süratte ilerler. Bununla birlikte, öznel olarak, vakit faaliyetlerimiz ve hislerimizle birlikte artar ya da azalır. Kimi vakit uçar, kimi vakit da o kadar yavaş ilerler ki neredeyse hareketsiz kalır.
Bu durum, nisan ayında gerçekleştirdiğim ve korona virüsü salgınının birinci aylarının, insanların vaktin akışıyla ilgili tecrübesini nasıl etkilediğini araştıran araştırmayla da destekleniyor. Bilhassa ilgi cazibeli olan konu, (karantinadan çok daha önceki) ‘normal’ vakit ile karşılaştırıldığında, karantina sırasında ne kadar süratli olduğunu hissettirmesiydi.
Karantina öncesine kıyasla vaktin o gün ve hafta ne kadar süratli geçtiğini hissettikleri hakkında 604 şahısla anket yaptım. Bunun yanı sıra, iştirakçiler, aile hayatı ve farklı beşerler için vaktin hızlanması yahut yavaşlaması hakkında daha mümkün olan etkenler hakkında bir bağlam sunmak için ne kadar meşgul olduklarıyla ilgili soruları da yanıtladılar.
TEMPUS FUGIT (ZAMAN UÇAR MI)?
Ulaştığım sonuçlar, karantina esnasında yaygın bir vakit bozulması yaşandığını ortaya koydu ve insanların yüzde 80’den fazlası, vaktin farklı geçtiğini hissettiğini bildirdi. Tekrar de, karantina, vakti herkes için tıpkı halde bozmadı. Bundan çok, insanların yüzde 40’ına nazaran karantina sırasında vakit hızlandı ve geri kalan yüzde 40’ı için yavaşladı.
Pekala neden bu türlü oldu? Yaptığım tahliller, gün içinde algılanan vakit suratının insanların yaşından, toplumsal etkileşim düzeyinden ne kadar hoşnut olduklarından, ne kadar gerilimli ve ne kadar meşgul olduklarından etkilendiğini gösteriyor. Genel olarak, günler, toplumsal açıdan şad olan, meşgul ve düşük seviyede gerilim yaşayan genç beşerler için daha hızlı geçti. Bunun tersine, bilhassa de toplumsal açıdan tatminsiz, gerilimli ve onları meşgul edecek misyonlardan mahrum olan 60 yaş üstü beşerler için günler daha yavaş geçiyordu.
Haftanın şahsa özel suratı açısından da misal şablonlar ortaya çıktı. Süratli geçen bir hafta, daha genç ve toplumsal açıdan daha şad olmakla ilişkiliyken, yavaş geçen bir hafta daha yaşlı ve toplumsal açıdan daha az şad olmakla ilişkiliydi.
AMAÇSIZLIK VE DEPRESYON VAKTİ YAVAŞLATIYOR
Kasım ayındaki karantina esnasında gerçekleştirdiğim lakin yayınlamadığım ikinci bir çalışma, ankete katılan 851 kişinin yüzde 75’inden fazlasının vakit akışında bir bozulma yaşadığını ve yüzde 55’inin birinci karantinanın başlangıcının, sekiz aydan daha uzun bir mühlet evvel yaşandığını hissettiğini ortaya koydu. Daha kısa süren ikinci karantina ise, korunma, toplumsal etkileşimden duyulan tatminsizlik ve daha fazla depresyon ve can düşüncesiyle alakalıydı.
İngiltere, karantina esnasında yaşanan vakit yitimi sıkıntısında yalnız değildi. Fransa, İtalya ve Arjantin’de gerçekleştirilen araştırmalar da sıkı Covid-19 kısıtlamaları periyotlarında, vaktin akışında yaygın bir bozulma hissi yaşandığını gösteriyor.
İngiltere’den farklı olarak, Fransa ve İtalya’daki karantina, nisan ayında yaptığım araştırmada olduğu üzere, yüzde 40’a 40 ayrışmış olmaktan fazla, birçok insan için olağandan daha yavaş geçmişti. Ancak tıpkı İngiltere’de olduğu üzere, İtalya ve Fransa’da da can düşüncesi vaktin yavaşladığının değerli bir göstergesiydi. Fransa’da, artan ıstırap hissiyle birlikte vakit daha da yavaş akmıştı.
HİSLER VE VAKİT
Pekala, yaşlı, sıkılmış, gerilimli ve toplumsal açıdan tatminsiz hissetmek neden vaktin daha yavaş geçmesine yol açar? Bu soruyu yanıtlamak sıkıntı.
Öteki duyuların tersine, vakti duyumsayan bariz bir organa sahip değiliz. Bunun yerine, vakit, görme ve işitme üzere başka duyusal girdilerin bir kesimi olarak tecrübelenir ve bu durum, beynin nasıl işlediğini tam olarak tanımlamayı güçleştirir.
Olasılıklardan biri, kendimizi sıkılmış ve toplumsal açıdan memnuniyetsiz hissettiğimizde gereğinden fazla fonksiyonsuz kalan bilişsel bir kapasitemiz olması ve daha sonra bu kapasitenin bir kısmını vakti izleme eğilimimize artırmak için kullanıyor olmamızdır. Bu artan izleme davranışı, sonrasında, vaktin olağandan daha yavaş akmasına sebep olur; çünkü olağana kıyasla vaktin daha fazla farkındayızdır. Öbür bir ihtimalse, karantinanın duygusal sonucunun, beynin vakti sürece süreçlerini değiştirmesidir.
Bilhassa de karantina, can meşakkati, ıstırap ve gerilimle irtibatlı olumsuz hisler vaktin yavaşlamasına katkıda bulunmuş olabilirler. Öte yandan, araştırmalar ortasında bulunan depresyon ve anksiyetenin tutarsız tesirleri, hislerin vakit üzerindeki tesirinin karmaşık olduğunu ortaya koyuyor.
2021’DE NE YAPMALIYIZ?
Pekala 2021’de ne olacak? Vakit olağan ritmini geri kazanacak mı? Bunu söylemek şimdilik sıkıntı. Şu anda uygulanmakta olan birinci aşılarla, tahminen de olağanlığın çok yakınımızda olduğuna dair her zamankinden daha fazla umutluyuz. İşin aslı şu ki, olağanlığa daha aylar var.
Ne yaparsak yapalım aşılama programının sonuca ulaşması için gereken fiili süreyi değiştiremesek de, bekleme periyodunu hızlandırmak için yapabileceğimiz kimi şeyler mevcut.
Kendimizi meşgul ederek, mümkün olduğunca yüz yüze ya da çevrimiçi toplumsal etkileşime girerek ve gerilim düzeyimizi azaltarak, olağana dönüş seyahatinin olduğundan daha hızlı geçmesine yardımcı olabiliriz.
Yazının orjinali The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
