İZMİR – Çizgelikedi Fotoğrafta Şahsî Lisan Geliştirme Programı kapsamında Aslı Öktener’in birinci ferdî standı olan “Misafir Odası”nın açılışı Çizgelikedi YouTube kanalında gerçekleşti. “Misafir Odası”, bu yıl 15. yaşını kutlayan Çizgelikedi Görsel Kültür Merkezi için de, birinci sefer büsbütün sanal ortamda gerçekleştirilen bir stant olma özelliğini taşıyor.
Öktener’in birinci adımlarını yıllar evvel atıp 2019’da tekrar odaklandığı bu çalışma, salgınla birlikte meskenlere kapanılan, ‘misafir’ olmanın tehlikeli olduğu bir vakitte sonuçlandı. Sergiyi fizikî galeri yerinde açmaya hazırlanırken Covid-19 tedbirleri çerçevesinde aktifliklerine orta veren Çizgelikedi Görsel Kültür Merkezi, “Misafir Odası”nı internet ortamına taşıyarak stant açılışında çevrimiçi yayınlanan canlı bir söyleşiye de yer verdi.
Aslı Öktener ‘BİZİM JENERASYONDA ARTIK KONUK ODASI YOK’
Aktiflikte birinci olarak kelam alan Aslı Öktener, fotoğraf çalışmalarında başlangıç olarak kendi otoportrelerini çekmeye başladığını söyledi. Can Dündar’ın konuk odalarıyla ilgili bir yazısını okuduktan sonra projeye karar verdiğini aktaran Öktener, standın hazırlık sürecini şöyle anlattı:
“Bizim nesilde artık konuk odası kalmadı. Yani o denli bir oda yok. Konuk odalarını bulmak da o denli kolay değil. Bu yüzden çalışma boyunca İstanbul’da yaşayan bir komşumdan dayanak aldım. Sonrasında pek çok vilayette gezdim. Mesken ev dolaşmaya başladım. Yalnızca insanların konutlarını fotoğraflamadım, anılarını da dinledim. Aslında çekimleri yaptıkça ben de geçmişe gerçek bir seyahat yapmış oldum. Benim açımdan da duygusal bir çalışma oldu.”
‘MİSAFİR ODALARININ SINIFSAL BİR ART PLANI VAR’
Aktiflikte konuşan Toplumsal Psikolog Prof. Dr. Melek Göregenli, “Benim hiçbir vakit bu türlü bir odam olmadı fakat benim büyüdüğüm konutta de bu türlü bir konuk odası vardı” dedi. “Sergideki fotoğraflara bakarken sanıyorum pek çok insan da tıpkı duyguyu yaşayacaktır, bir manada kendi hayatımızın da içinden geçiyor duygusu yaşıyoruz” diyen Göregenli, konuk odalarını, “Mekânlar hayatlarımızın izini bıraktığımız şeyler. Bazen yalnızca hayatımızın dekoru üzere algılıyoruz fakat aslında hayatımızın çok etkin özneleri. Nasıl bir yerde yaşadığımız, nasıl bir hayat yaşadığımızı da gösteriyor. Yani pasif nesneler değiller hiçbir vakit. Tıpkı vakitte yaşadığımız konuk odaları, tarihin muhakkak bir periyoduna işaret ediyor. Bunlar, kentli orta sınıf konutların konuk odaları, yani sınıfsal bir art planı var. Konutun kamusal alanları, bir manada. Bir tıp kent meydanı gibi… Nasıl her meydan, bize o kentle ilgili ipuçları verirse, kentte bırakılan izlerin toplamıysa, konuk odaları da konutun kamusal alanı üzere. Meskenin diğerlerine göstermek istediğimiz yanı…” kelamlarıyla yorumladı.
‘EV ASLINDA BAYANIN MEKANIDIR’
Konutun bütün yerlerine aksilikler, diyalektikler içinde bakmamızın mümkün olduğunu lisana getiren Göregenli, “içerisi-dışarısı, mahrem-kamusal, özel-genel, konutun içinde yaşayanlar- meskenin dışından gelenler üzere, bu zıtlıkların bir ortada bulunduğu bir mekânsal örüntüdür konut. Literatürün de söylediği, yerle ilgili ampirik çalışmaların da gösterdiği üzere, mesken aslında bayanın yeridir, hatta hayat üzerinde en fazla denetim sağlayabildiği yerdir mesken. Onaylanan toplumsal cinsiyet sistemi bu türlü tanım ediyor bayanın konumunu… Konut bayanın, kamusal alan da erkeğin üzeredir. Bütün eşitsizlikler de buradan doğuyor zaten” diye konuştu.
. ‘KADININ KÜRATÖR ÜZERE DÜZENLEDİĞİ BİR MEKÂNDIR’
Bayanın meskene kapatılmasının onun politik eşitsizliğinin yerde izlenmesi olduğunu lakin maruz bırakıldığı adaletsizlik sonucunda kendisine öteki bir imkan yarattığını lisana getiren Göregenli, konutun üzerinde mekânsal olarak sağladığı denetimin, bayanın hayat karşısında detayları fark edebilmesini sağladığını söyledi.
“Ev yeri üzerinde sağladığı denetim, bayana başka bir dünyayı inşa etme marifeti kazandırmıştır. O nedenle konuk odası meskenin öteki yerlerinden çok farklıdır, o yüzden girilmez. Bayanın adeta bir küratör üzere düzenleyip, o tertibi meskende yaşayan başka insanlara karşı da cengaverce koruduğu bir şeydir, girseniz de oturmaya korkarsınız. Bayanın kendi ve birebir vakitte meskendeki herkes hakkında, konutun dışındaki insanların izlenimlerini biçimlendirmenin ortacısı olan bir yerdir konuk odası. Bence ailenin bir müzesi adeta… Fonksiyonel değil, daha fazla seyirlik üzeredir. O fotoğrafların hiçbirisi boşuna değildir. Bütün o örtüler, biblolar, bayanın estetik beğenisini, maharetlerini, paklığını, hislerini yansıtan bir yer. Neyin gösterilebilir, neyin gösterilemez olduğuna dair bir karar verdiği, meskenin içindekilere değil, meskene dışarıdan gelecekler için hazırlanan bir yerdir.”
‘GİDEREK, “EVDE MİSAFİRLİK” OLGUSU ORTADAN KALKTI’
Aktarılan eşyalarla birlikte, bir manada hayatın da aktarıldığını tabir eden Göregenli son olarak şunları söyledi:
“Aktarımın çok değerli olduğunu düşünüyorum. Eşya hayatı saklayan bir şeydir. Konuk odası hiç fonksiyonel değildir, stant üzeredir, bakacaksın ve bir izlenime kapılacaksın. Bayanların kendi hakkında ve aile hakkında ‘biz kimiz?’ sorusuna hazırladığı bir karşılık, aileye dair bir kolektif kimlik örüntüsü konuk odası. Konuk odaları artık yok oluyor, zira biz kamusal alanlarımızı konutlarımızda kurmuyoruz. Giderek, ‘evde misafirlik’ olgusu ortadan kalktı. Orta ve orta üst sınıflar, kendimiz ve ailemizle ilgili ‘biz kimiz?’ sorusuna daha çok dijital mecralarda karşılık hazırlıyoruz. Eskisi kadar fotoğraf basmıyoruz. Hayatın yeni örülme biçimi, mesken içi yerlerimizin çehresini de değiştirdi doğal olarak. Kısaca, hayat, yer aracılığıyla sürdürülen bir süreç, bir vakumda yaşamıyoruz.”
. ‘MİSAFİR ODASINA BABAM BİLE GİREMEZDİ’
Belgesel fotoğrafçı Tahir Ün ise konuk odalarının bizim klâsik kültürümüzle ilgili bir bahis olduğundan bahsederek şöyle konuştu:
“Balkanlarda da, Kafkaslarda da var. Çin’in Uygur bölgesinde de konuklar için bu türlü özel odalar var. Stant fotoğraflarını izlediğimde ben de annemi anımsadım. Meskenin en büyük ve en hoş odası konuk odasıydı, kapısı sürekli kapalı olurdu, hatta vakit zaman da kilitlenirdi. Ben daima girmek isterdim, annem de bana daima terlik fırlatırdı. Hakikaten de odada en hoş eşyalar ve en pahalı el işlemesi örtüler, danteller vardı. Girdiğimde de meskenin başka kısımlarından farklı bir kokusu vardı, tertemiz, farklı kokardı. Yurt dışından gelen içkiler, sigaralar varsa, konuklar için sergilenirdi. Çok özel alanlardı, çok pak tutulurdu, erkekle bayan ortasında bir istek ilgisi doğururdu, babam bile giremezdi. Bu sergiyi izlediğimde bunu anımsadım. Şimdilerde kalmadı, kaybolmadan kaydetmek ayrıyeten ehemmiyet taşıyor.”
Stant, cizgelikedi.com adresinden ziyaret edilebilir.
. Gazete Duvar
