Çağlayan Çevik
“La laa la lala.” Tribündeler… Tuttukları grup maç öncesi ısınma egzersizi yapıyor. On binlerce insan maçın başlamasını bekliyorlar. “La laa la lala.” Stat hoparlörlerinden bir müzik yayını var. Kadro müzik eşliğinde antrenman yaparken futbolculardan bir tanesi, daha kramponlarının bağcığını bile tam bağlamadan topla birlikte dans figürleri sergiliyor. “La laa la lala.” Düz koşu yapanlar, baldırlarını gerenler, antrenörün söylediği hareketleri harfiyen uygulayanlar. “La laa la lala.” Kameranın yakın plan çektiği adam, topu sektirmeye başlıyor. Yani aslında ‘genel’ bir top sektiriyor… Yoksa düpedüz dans ediyor! Herkes farkında. “La laa la lala.” Ritmi hissediyor on binlerce taraftar. Yakın plan gösterilen adam, topu uzun müddet sol dizinde, sonra omzunda sonra bir sağ bir sol ayağında sonra tekrar omuzlarında yeniden dizlerinde ve başında sektirmeye devam ediyor. Daha doğrusu dansına devam ediyor. On binleri umursamadan. “La laa la lala.” Grubun öteki kısmı da umurunda değil. Güya hayatının en memnun anlarından birini yaşıyor. “Live is life!” Yıllar sonra halefi olarak isimlendirilecek bir diğer futbolcuyu övenlere yanıt verir üzere (kaderin bir cilvesi) üzerindeki montta yer alan marka, “Mars”! Güya ‘başka dünyadan gelen’ asıl futbolcuyu işaret ediyor… “La laa la lala.”
‘EĞER MARADONA OLSAYDIM ONUN ÜZERE YAŞARDIM’
Bu türlü diyor Manu Chao, Maradona’ya hitaben yazdığı (biraz özgür olsa da “Hayat Bir Şanstopu” diye çevirebileceğimiz) “La Vida Tombola” isimli müziğinde… Kelamlar Diego Armando Maradona’nın hayatının birer satırla özeti. Lakin daha kelamın başında açıkça şunu söylüyor: Lakin onun üzere yaşayınca Maradona olunabilir. Birebir maç içinde ve birkaç dakika ortayla futbol tarihinin en “etik dışı” gollerinden birini ve futbol tarihinin en hoş gollerinden birini atarak Maradona olunabilir. Birkaç gün evvel uyuşturucu partisinde terlerken, hafta sonu çıktığın maçta mükemmeller yaratarak… Manu Chao da farkında bunun. Maradona da… Zira lakin bu kadar kusur yapıp bu kadar ‘sıyrılabilecek’ maharetiniz olduğu vakit ‘tanrı’ olarak adlandırılabilirsiniz!
Diego Armando Maradona’nın vefat haberi tüm “haber mecralarından” son dakika/flash olarak duyurulduğunda, milyonlarca beşerle birebir anda birebir şaşkınlık, keder, şok (artık ismi her neyse onu) yaşarken göz yaşları içinde bu vefatın ne manaya geldiğini algılamaya çalışıyordum. O denli ya, birçok uzak akrabanızın vefat haberini alırsınız, aileye küsmüş bir dayı, yalnızca ismini bildiğiniz bir amca, bir gün trafik kazasında veya kalp krizinden ölür ve ailenin büyükleri bu haberi size ilettiğinde, biraz üzülürsünüz, rahmet diler mevzuyu kapatırsınız. Lakin Maradona’nın vefat haberi birçok insan üzere bende de ölen uzak akrabadan çok daha farklı bir tesir yarattı. Şahsen kendisiyle dolaylı yoldan da olsa en “yakın” olabileceğimiz an, bir vakit Türkiye’ye gelip periyodun TV programına Türkçe “Maraba” demesiydi. Bunun haricinde şu dünyada birebir sonlar içinde bile bulunmadığımız bir futbolcunun vefat haberi niçin bu kadar tesir ediyordu pekala? Problem yine onun tüm insanlara ispatladığı şeyde ortaya çıkıyor. Kusurlu yaradılışın samimi simgesi olmasında…
Doğruya gerçek, kendisinin Tanrı’nın yardımıyla attığı golü canlı izleyenlerden değilim. Onu birinci kez 1990 Dünya Kupası’nda (namı öbür İtalya 90) izlemiştim. Turnuvada Batı Almanya küme maçlarında farklı skorlarla galip gelirken, Völler, Möller, Klinsmann… isimleri daha cazip geliyordu. Konuttaki “büyüklerimiz” daima Arjantin’i övüyor ve “en iyi üçüncü” olarak bir üst tipe çıkan gruptan Maradona’yı takip ediyorlardı. 10 yaşın çömezliğinde “galibiyet”, “başarı” daha cazip gelmişti. Sonra finalde Almanya’nın kupayı aldığna ve bizimkilerin övdüğü tıknaz, esmer adamın hüngür hüngür ağladığına şahit oluyordum. Bütün doğallığıyla… Kelam konusu turnuvanın ardından yazgı onun daha çok ağlamasına sebep olacaktı. Çünkü yarı finalde elediği İtalya, Diego Armando Maradona’ya düşman olacak ve arşivde bekletilen evraklar açılmaya başlanacaktı. (Tüm bunları sonra öğrenecektim…)
Bugün apayrı bir futboldan bahsediyoruz. Meğer o gün… Futbolun “endüstri” halini almaya başladığı ve para babalarının borusunun öttüğü geçiş devrinin simgesiydi Diego Armando Maradona. Birkaç yıl evvel değişen futbolun da tesiriyle, Napoli idaresi parayı bastırmış, Barcelona’daki mutsuz yeteneği kadroya katmıştı. Onun öyküsündeki en kıymetli dönemeç de burada başlıyordu aslında. Mesleğinin en başarılı yılları ve özel hayatının en sancılı devri bir ortada… Ligin büyükleri karşısında kimsenin umursamadığı Napoli ile iki lig şampiyonluğu, bir UEFA Kupası şampiyonluğu kazanırken, bir yandan “bağımlısı olduğu beyaz güzel”le tabanda seyreden bir özel hayat! Galibiyet sonrası keyiften, yenilgi sonrası sıkıntıdan tüketilen uyuşturucular, maç gününden birkaç gün evvel sıkı bir antrenman ve karşınızda Maradona!
“Endüstriyel futbol”un figürlerini düşünüyorum:
Erkek hoşu Beckham’ın “sıradan” olduğu soyunma odasında Ferguson’la arbede edip kaşının açılmasıyla ortaya çıkacaktı…
Bugünden bakınca son on beş yılda ismi en çok anılan ve bazılarınca ‘uzaylı’ Messi’nin yorulduğunu simgesi olduğu kulüple ortası bozulduğunda fark edecektik… İstatistiksel olarak kusursuz mesleğine karşın onun da ‘insan’ olduğunu…
Daima Messi ile mukayese edilen, yıllar içinde en azından fizikî olarak kendine Yunan rableri postürünü giydirmiş Ronaldo’nun Covid+ çıkmasıyla anlayacaktık onun da makine olmadığını…
Bu türlü “kusursuzlaştırılmış” figürlerden çok evvel bütün kusurlarıyla karşımızda duruyordu Diego Armando Maradona. En başarılı periyodu ile en problemli periyodu iç içeydi ve toparlamaya çalıştıkça dağılıyordu. Maradona eşittir ilah çıkarımı İngiltere’ye attığı golden sonra kurduğu cümleden geliyordu tahminen. Ancak dikkatli durup baktığımızda fakat en kusursuz üzere görünenin bile o kadar da harika olmadığını, kusurları olduğunu tüm insanlara göstermek lakin onun üzere bir Tanrı’nın yapabileceği bir şeydi. Lakin bu türlü bir ‘Tanrı’ beşerlerle birebir düzlemde ve onlarla birebir kusurluluğa sahip olabilirdi… Ve her anında bunu yapıyordu!
Birçok futbol tutkunu, tevellüdü ucu ucuna tuttuğu halde 1986’daki maçı izlediğini, o golleri hatırladığını söyler. Lakin bu gollerin öncesine ve maçın devamına ait hiçbir kayıt yoktur hafızalarında. Sebebi kolay; yıllarca Dünya Kupasına dair tüm spor programlarında, icat olunduktan sonra internette ve öteki arşivlerde o golleri o kadar çok izlemişlerdir ki, birileri o goller hakkında o kadar çok konuşmuştur ki, 1982 doğumlu olduğu halde 86 turnuvasındaki golleri canlı izlediğini söyleyen 1 milyon kişi bulabiliriz… Bu illüzyonun birçok sebebi olduğu üzere, Maradona’nın tanrısal kudretinin tesiri de yadsınamaz. Haliyle çarçabuk söylenebilir: Tanrı’ya inanmıyorum lakin Maradona diye bir şey var! Kelam konusu maçtaki bu ilahi ayrıntı bile onun hayatındaki ikiliğin özeti üzere değil mi? Tanrı’nın eli marifetiyle atılan golden birkaç dakika sonra tıpkı ‘tanrı’nın ayaklarıyla yaptıkları; iyi ile kötüyü, yasa dışı ile meşru olanı, hoş ile berbatı bir ortada gösteren Diego Armando Maradona’nın en kıymetli mucizelerinden olsa gerek.
Yalnızca çok başarılı Napoli yılları değil tüm hayatı için geçerli bir durum bu: Fidel Castro’ya sarılan, ona bacağındaki dövmeleri gösteren, FIFA’yla karşıt düşen ve Birleşik Arap Emirlikleri’nde teknik yöneticilik yapan adam bize aslında daima birebir iki kişiyi gösteriyordu. Biri Diego Armando, oburu Maradona. İnsan olan Diego Armando’nun yaptıkları ‘Tanrı Maradona’yı yaratmıştı. İlah Maradona’nın zaafları ise herkes tarafından “iman edilen” biri halini almasını sağlamıştı. Bütün insanların kusurlu olabileceğinin samimi bir delili Maradona aslında bir futbolcu değil usta bir dansçıydı bana kalırsa. Gerek ayağında top varken gerek topsuz alanda ve hayatta daima dans ediyordu. Kimi vakit şeytanla, kimi vakit rakibiyle, kimi vakit uyuşturucunun tesiriyle kendi kendine…
Mitolojide Herakles neyse bugünün dünyasında Maradona odur denebilir çarçabuk. Azra Erhat’tan aktarıyorum “…Kendisi trajik bir kişidir. Kahraman olmayı kendi seçmemiştir, ilah vergisi kuvvetinden de zevk duymaz, istemeyerek hata işler ve dengeyi bir türlü bulamayıp kendinden geçer, çıldıracak üzere olur. Herakles’e bütün işleri, kahramanlıkları zorla yaptırılır. Herakles köledir, insafsız bir efendinin buyruğunda ömür uzunluğu çalışmak onun kara mukadderatıdır… Tam işleri bitmişken vahim bir yanlışlık yüzünden cayır cayır yanar ve ölür. Fakat böylelikle tamamıyla arınıp ölümsüzlüğe kavuşur!” Bu özet öyküdeki ismi Diego Armando Maradona olarak değiştirdiğimizde hiçbir boşluk oluşmayacaktır. Daima takıştığı FIFA, bir türlü kurtulamadığı bağımlılığı, para babası kulüp liderleri hatta kimi mafya öyküleri onun trajedisini meydana getirir.
Bu yılın, (sayıyla 2020’nin) can sıkıcı bir yıl olacağının işareti “bir kuşağın” simge isimlerinden Kobe Bryant’ın ölümüydü tahminen de. Sonrası tüm dünyayı vefat sayılarıyla baş başa bırakan bir salgın… Her kentten yüzlerce, toplamda milyonlarca mevt. Ve nihayet ‘tanrı’ da öldü! Üstelik insanlara en yakın ve onları başka bütün rablerden daha fazla memnun eden bir ilah… Öngörülü filozof bir defa daha haklı çıktıysa da ölürse Diego ölür Maradona ölesi değil demek hakkımızdır sanırım. Tahminen de insanlığın bahtı bundan sonra daha kuvvetli bir hal alacak… Yazının başlarında Manu Chao’dan el almıştım, yazıyı onun eski kümesi Mano Negra’nın kelamlarıyla bitirmeli: “Aziz Maradona, bizim için dua et!”
Gazete Duvar
