Osman Çaklı
UŞAK – Son yıllarda sinema alanında, bilhassa Türkiye’deki kısırlaşmanın üzerine dijital platformların yaygınlaşmaya başlamasıyla bu yıl milletlerarası çapta 7’ncisi düzenlenen Uşak Milletlerarası Sinema Şenliği’nin akabinde, şenliğin direktörü Onur Keşaplı ile sinemanın giderek globalleşmesi ve dijital platformların ana akıma dönüşmesinin tesirleri ve şenliğin sinema dünyasında hangi rolü üstlendiğiyle ilgili konuştuk.
Globalleşme dalgası her şeyde olduğu üzere sinemada da tesirli. Günümüz sinemasının tanınan kültürün reklama ve tanıtıma indirgenmiş bakışından soyutlanabileceğini düşünüyor musunuz?
Global kapitalizmin pastel albenisi, sanatı para kazanılabilecek bir zanaat olmaktan öte bir zenginlik aracı haline taşıyarak herkesin bir modülünden tutmak/koparmak istediği bir itibara indirgedi. Sanatkara atfedilen “haleler” ortasına Dolar/Euro sembollerinin de dahil olması sorduğunuz soruyu direkt ideolojik bir yere taşıyor. Günümüz sineması ve dahası sinema sanatının kendisi, keşfini takip eden yıllarda hızla ticari bir hüviyete büründü. Batıda bu tek gerçek halindeyken, eski Doğu Bloğu ülkeleri ve bir nebze kıta Avrupası ve Üçüncü Dünya’da sinemanın öteki olasılıkları tartışıldı, açıldı. Lakin günümüzde globalleşmiş Batının basıncı karşısında yedinci sanatın bağımsız ve özerk olma kabiliyetini yitirdiğini kabul etmemiz gerekiyor. Sosyalist olma tezindeki bir direktör olarak Ken Loach’un, yönettiği her sinemanın, Bergman’ın tabiriyle “et pazarı”ndan hallice, Cannes Sinema Festivali’nde banko yarışır olduğu bir “şimdiki zamanda”, sinemada bağımsızlık, muhaliflik, özerklik, özgürlük üzere ön kabule tabi nitelemeleri gözden geçirmemiz gerekiyor. Aksi halde tanıtımlar ve beğeniler döngüsünde nefessiz kalacağız, kalıyoruz da.
‘KISA SİNEMASI DE KAPİTALİZME KAPTIRIRSAK SİNEMANIN BİR SANAT OLUP OLMADIĞINI TARTIŞMAMIZI GEREKTİRECEK BİR MEVZİ YİTİRMİŞ OLACAĞIZ’
Şenlikten devam edecek olursak yönetmeliğini üstlendiğiniz Uşak Sinema Şenliği’nin bu yıl 7’ncisi organize edildi. Şenliği takip eden biri olarak her yıl genişlediğini ve tesir alanını büyüttüğünü söyleyebilirim. Bu manada birinci sorudaki eleştirilerinizden yola çıkacak olursanız, şenliğin sinema kültüründe değiştirmeye çalıştığı veyahut “olması gereken bu” dediği bir savı var mı?
Şenliğimizin kısa metraja öncelik vermesi, kısa sinemanın bir bütün olarak sinema sanatında, hala bağımsız ve özerk olabilme umudu taşıyan yegane biçim olmasından kaynaklanıyor. Kısa sineması de kapitalizme kaptırırsak – ki kaptırmak üzereyiz – sinemanın bir sanat olup olmadığını tartışmamızı gerektirecek bir halde mevzi yitirmiş olacağız. Genel çerçevede şenliğimizin sıkıntısı bu. Ülkemiz özelinde ise kısa sinemaların gösterimlerine 2016’dan beri telif öder, 2017’den bu yana ödüllendirmede “Birincilik, İkincilik, Üçüncülük” tembelliği yerine sinemanın tüm bileşenlerini içerecek formda davranır olmamız bu sanatın başlı başına bir meslek olarak algılanmasına yönelik tercihlerdir. Kısa sinemada manzara direktörünün, sanat direktörünün, makyaj, görsel efekt uzmanlarının, ses tasarımcılarının da hak ettikleri pahası görmelerini sağlamaya çalışıyoruz.
Şenliğimize göre çok daha nüfuzlu ve esaslı şenliklerin bizim yaptıklarımızı hala yapamıyor oluşlarının sorgulanması gerektiğini düşünüyoruz. Böylesine can alıcı detayları kaçırmaları yahut o detaylardan kaçınmaları, Uşak Sinema Festivali’ni daha değerli bir hale getiriyor ancak bizim gayemiz “önemli” olmaktan öte bu sanatın ve işçilerinin rahatça üretebilir hale gelmeleri.
‘İNSANLAR BİRBİRİYLE BİREBİR İÇERİKLER ORTASINDAN, AÇIK BÜFEYMİŞÇESİNE SEÇİM YAPMAYA ZORLANIYOR’
Tekrar bir izleyici olarak şunu söylemeliyim ki vizyona giren sinemaların çoğunluğu tek bir merkezden çıkıyor üzere, yani sinema temaları 2-3 ana çizginin dışına çıkmıyor. Bilhassa şiddet ve istismarın özendirildiğine dair tenkitler kamuoyunda sıkça tartışma konusu oluyor. Burada talep arzı yönlendiriyor üzere bir durum ortaya çıkıyor. Sinemayı içinden geçtiğimiz vakitten bağımsız ele almıyorum, toplumda ‘var olanın’ izlenme trafiğini artırabileceği görüşüyle içerik üretildiğine katılıyor musunuz?
Beşerler geçersiz bir “bolluk”la doyurulduktan sonra, birbiriyle tıpkı içerikler ortasından, açık büfeymişçesine seçim yapmaya zorlanıyorlar. Bu zorunluluğa istekli iştirakler, üretilen sinema sayısının muazzamlığı karşısında daha evvel görülmemiş bir tek tipleşmeye hakikat yol alıyor. Seçim yaptığını ve kendi isteklerine nazaran yapıtlar izlediğini sanan gururlu bireyin karşısına daha fazla seçenek sunabilmek kural. Bunu biraz “sanat filmi” yahut “bağımsız sinema” kümeleri karşılıyordu; lakin gelinen noktada, bu başlıktaki sinemaların beslendiği/beslenmek zorunda bırakıldığı fonlar, tektip üretimi ana akımın dışına da taşımayı başardı. Alternatif yaratabilecek güçteki şenlik, vakıf, kurum ve kanalların sürüye/akıntıya kapılmaları sonucunda, onların yönlendirmelerine alışmış izleyiciler, seyirci olmaktan çıkıp “içerik tüketicisi”ne dönüşmüş halde. Eskinin estetik açıdan inanç veren kurumları, kitleler üzerinde nüfuzlarıyla seçeneksizliğin kaleleri/fenerleri/rehberleri halini aldılar. Aksi takdirde, kapitalizm aksisi olduğunu argüman ettiği halde Netflix ve türevlerinden çıkan tüm “şeyler”i anında izleyip, eleştirip kitlelerin önüne koyan kalemler, yüzleri kızarmadan yazmaya devam edebilirler miydi?
3. Uşak Kanatlı Denizatı Kısa Sinema Şenliği Şunu anlıyorum, talep arzı yönettiğini düşünüyor. Meğer bütün bir çerçevede ele alırsak izleyici özne olmaktan çıkarıldı. Netflix üzere platformlar Türkiye’de TV’den ve sinemadan daha özgün ve özgür değil mi? Klasik alanın kısır döngüsüne bahsettiğiniz bolluğu getirmiş olması bir albeni mi yarattı yoksa ne dersiniz?
Ülkemizde Netflix ve gibisi platformlarının “özgürlük sunucu” üzere yanılsatıcı bir halde alımlanmasında en büyük hisse sahibi Netflix değil, Netflix’i bedelli kılacak kadar çürümüş yerli televizyonculuğumuzdur. İzleyici, ulusal kanallarımızın şoven bağnazlığı nedeniyle, yılana sarılan suya düşmüşler üzere, geç kapitalizmin görsel fabrikasyonuna iştahla yaklaşacak haldeler. Bu, lokal gündemin ötesinde, Netflix’in “ulusal sinema anlatıları”nı Hollywood estetiğinde soğurduğunu ve sofistike oryantalizm ile Batı merkezciliğini kuvvetlendirdiğini örtüyor. Mesela, “Bir Başkadır” ve “başarısı”na, bir de buradan bakmakta yarar var. Son yıllarda dijitalleşmenin ana akım olmaya başladığını daima birlikte görüyoruz.
Türkiye’de sansür çok tartışılan bir husus, dijitalleşme bu sansür duvarını biraz aşmış duruyor. Online platformların “özgürlükçü” alanını sinema açısından ele alırsak, özgür alan olduğunu bununda bir fırsat olduğunu söyleyebilir misiniz? Dijitalleşmeye yönelik ya da kullanma biçimine yönelik ayrıca tenkitleriniz var mı?
İnternetin ufuk açıcılığı ve fiyatla sunulan pek çok şeyin bedavaya yapılabileceğini kanıtlaması geç kapitalizm için öylesine tehdit oluşturdu ki bu teknolojinin imkanlarını açık ederek paylaşmak isteyenlere, Aaron Swartz’lara yaşatılanlarla da görülebileceği üzere, hegemonya tarafından savaş açıldı. Savaşın sonucunda, internet dünyasında kapitalizmin, ballandıra ballandıra anlatılan liberal çoğulculuk yerine tekelci bir kapitalizm sürümüne döndüğü apaçık ortada. Sansür de buradan başlıyor ve sonlarını kapitalizm belirliyor. Bu noktada yansıların beyhudeliğinden dem vurmalı. Mesela Instagram ve Facebook’un erkek göğsüyle sıkıntısı yokken bayan göğsüyle ne derece terörize olduğu üzerine çok konuşuldu. Pekala, ulusal ya da global olarak bir hesap kapatma, o mecrayı terk etme/boykot etme üzere bir hal alınabildi mi? Kimsenin temelinde hiçbir şeyi umursamazmış davrandığı, “havalılar” çağında tüm sekter yansıların uçucu olması doğal.
Tüketici tarafında bu tutarsızlık, balık baştan kokar dedirtircesine üreticilerin karakteristiği zati. Netflix’in, Sex Education üzere, kimi kısımlara radikal gelebilen içeriklerinden birini, Suudi Arabistan’da gösterime sokabilmek ismine, Suudi rejimini eleştiren bir içeriğini kaldırmayı kabul etmesi üzere bir tutarsızlığın cezalandırılmadığı bir dünyada umudu ya öteki yerde aramalı ya da sıfırdan kurgulamalı. Aksi takdirde LGBTİ dostu Kanada’nın, LGBTİ düşmanı Suudi Arabistan’la müttefik olduğu gerçeğine karşın Kanada’nın imajının olumlanabildiği düzmeceler diyarında umduğumuz manada bir gelecek ütopyadan da uzak kalacak.
5. Memleketler arası Uşak Kısa Sinema Şenliği ’10 GÜNDE ON BİNLERCE İZLEYİCİMİZ OLDU’
Tekrar şenliğe dönerek son iki soru sorarak noktalayalım. Direktörlüğünü yürüttüğünüz şenlik izleyiciye nereden sesleniyor? Genel kanı olarak sinemanın daraldığına ait tenkitlerde oluyor. Yeniden bu noktada bu şenlik ne mana tabir ediyor?
Şenliğimiz 27 ülkeden birbirinden kusursuz 131 sineması izleyiciyle buluşturdu. Bunların 4’ünün Dünya, 10’unun Asya, 30’nun Türkiye prömiyeri www.usakfilmfest.com platformumuzda gerçekleşti. Bu kadar çok sayıda sinemayla dolu, sanatsal ve sinematografik açıdan güçlü bir seçkiyi fiyatsız olarak tüm dünyadaki sinemaseverlerle buluşturmuş olmamız, sanata/sinemaya erişimin imkanlarını açık ediyor. 10 günde on binlerce izleyicimiz oldu ve yeniden onların talepleri doğrultusunda, seçkimizin neredeyse yarısını, 27 Aralık Pazar gecesine kadar gösterimde tutma kararı aldık direktörlerle görüşerek. Şenlik, konserler, söyleşiler, stantlar ve gösterimlerle sinemaseverleri beklemeyi sürdürüyor. Yinelemek değerine altını çizmeliyim ki sinemalar her an ve dilediğiniz kadar izlenebiliyor. İnterneti algıla noksanı dev kurum ve şenliklerin yaptığı üzere seans ve seyirci sınırlamaları yok. Gerçek bir çevrimiçi aktifliğin nasıl olması gerektiğini göstererek sanatseverlerden Uşak Sinema Festivali’nde deneyimlediklerini, öbür etkinliklerden de talep eder hale gelmelerini rica ediyoruz. Mütevazı bir takım ve epey sonlu bir bütçeyle tüm bunları gerçekleştirebilen şenliğimiz, daha büyük değişim ve dönüşümleri gerçekleştirilebilmesi ismine tetikleyici misyonunu gururla taşıyor.
‘SALGIN, PEK ÇOK ŞENLİĞİN, SEMPOZYUMUN VE AKTİFLİĞİN ÇEVRİMİÇİ DE KOTARILABİLECEĞİNİ GÖSTERDİ’
Son olarak online şenlik birinci sefer mı yapıldı? Yakın gelecekte dijitalleşme hayatın her alanında daha büyük yer kaplayacak kuşkusuz. Online tecrübenin artıları ve eksileri ne oldu? Bundan sonra hayat olağan akışına dönerse şenliği hem salonlarda hem de online yürütme fikriniz oluştu mu?
Birinci olmadık. Ama bir çevrimiçi şenliğin nasıl olması gerektiği konusunda öncü olduğumuzu düşünüyoruz. Evvelki soruda küçük dokunuşlarla yarattığımız farktan kelam etmiştim. Daha büyük maksatları kıymetlendirmek gerekirse, gezegenimize karşı sorumluluğumuzu hatırlamak ve hatırlatmak gerekiyor. Salgın bizlere pek çok şenliğin, sempozyumun ve aktifliğin pekala çevrimiçi de kotarılabileceğini gösterdi. Hal böyleyken, çabucak her hareketi ziyadesiyle yapar hale gelmiş bir cins olarak, azalmaya ve seyrelmeye giderek dünyaya nefes aldırmamız gerektiğini düşünüyoruz. Bizce şenlikler bundan bu türlü bir yıl çevrimiçi bir yıl fizikî gerçekleştirilmeliler. Modülü ve en gelişkin taşıyıcıları olmamız gereken tabiata karşı sorumluluğumuz dahilinde, her bir başlıkta küçülmeye gitmemiz gerektiğini düşünüyorum. 2021’le birlikte, Memleketler arası Uşak Sinema Şenliği olarak üzerimize düşeni yapmak istiyoruz.
Gazete Duvar
