Carl Ratti, Richard Florida
Paris’in merkezinden geçen bir bulvar olan Rue de Rivoli, dura kalka inşa edilmişti. Napolyon Bonapart, yıllar boyunca süren planlama ve tartışmaların akabinde, 1802 yılında inşaatı başlattı; ancak imparatorun 1814’te tahttan çekilmesinin akabinde çalışmalar durdu. Bulvar, 1850’lerde öbür bir askeri diktatör olan III. Napolyon projeyi tamamlayana dek belirsizlik içinde kaldı. Sonraki yüzyılda inşaata tekrar başlandı lakin bu sefer otomobillerin geçişine uygun olması için tasarlandı. Bununla birlikte, Rue de Rivoli geçtiğimiz baharda şimdiye kadarki en süratli dönüşümünü yaşadı.
TÜM DÜNYA İÇİN BİR ÖRNEK
Belediye Lideri Anne Hidalgo, Covid-19 karantinası sırasında Paris trafiğinin azalmasıyla, 30 Nisan’da yayalara ve bisikletlilere daha fazla alan yaratmak için yaklaşık üç buçuk kilometre uzunluğundaki yolu otomobillere kapatmaya karar verdi. Personeller yolu tekrar boyadılar ve dünyaca ünlü Louvre Müzesi’ne konut sahipliği yapan Paris’in merkezindeki bu ana yolu neredeyse bir gecede dönüştürdüler.
Aslında, dönüştürülen yalnızca Rue de Rivoli değildi. Salgının birinci aylarında, Paris yollarının yaklaşık 160 kilometrelik kısmı sırf boya ve işaretleyiciler kullanılarak süreksiz biçimde bisikletçilere tahsis edildi; bu, kentsel yine programlamada bir ihtilaldi. Daha sonra, bu değişikliklerin kalıcı hale geldiği duyuruldu.
Paris örneği, salgının, kentsel yenilenmenin suratını ne ölçüde artırdığını ve yıllar alabilecek ilerlemeleri aylar, hatta haftalar içine sıkıştırdığını gözler önüne seriyor. Salgın öncesi kentsel sistemlerdeki -yüksek kirlilik düzeyleri gibi- problemleri vurgulamanın ötesinde, kent yöneticilerinin ağır işleyen bürokrasiyi bir kenara bırakmalarına ve insanların ve işletmelerin ihtiyaçlarına çok daha verimli biçimde karşılık vermelerine imkan sağladı.
DÜNYA DEĞİŞİRKEN KENTLER DE DEĞİŞİYOR
Bu ihtiyaçlar hızla değişiyor. En fazla tartışılan değişikliklerden biri, konut ve iş ayrımıyla ilgili olandı. Kentleşmenin birinci yıllarında, beşerler işe yürüyerek gitmekteydi. Daha sonraları toplu taşıma araçlarına binmeye başladılar. İkinci Dünya Savaşı’ndan ve banliyöleşmenin yükselişinden sonra, beşerler konutlarından dev fabrika alanlarına ve ofis gökdelenlerine otomobilleriyle gitmeye başladılar.
Salgın esnasında, uzaktan çalışma birçok kesimde yerleşik bir sistem haline geldi ve birçok şirket, en azından büyük oranda bu formda devam etmeyi planlıyor. İş ve konut ortasındaki bu tekrar bütünleşme, ofis çalışanlarını gökdelenlere toplayıp istifleyen iş merkezi bölgeleri üzere Sanayi Çağı’nın geriye kalan son belirteçlerinden birini de tehdit ediyor.
Birçok personelin işyerindeki odalarına dönme ihtimali düşükken, eski ofis gökdelenleri salgından sonra ziyadesiyle muhtaçlık duyulan düşük fiyatlı konutlara dönüştürülebilir. Tek maksatlı iş bölgeleri ise hayat dolu mahalleler haline getirilebilir.
İş dışı faaliyetlerde de bir dönüşüm yaşanıyor. Yemek, cümbüş ve spor faaliyetleri, gitgide daha fazla açık havaya taşınıyor ve evvelce otomobillere ayrılmış olan alanları işgal ediyor. Münasebetiyle, tıpkı Paris’teki bisiklet yollarında olduğu üzere, salgın, kalıcı biçimde araba çağı sonrası, insan merkezli bir kent için modeller ortaya çıkarıyor. Paris’teki değişiklikler, aslında -çalışma, tahsil ve alışveriş dahil olmak üzere- temel günlük faaliyetlerin konuttan sırf kısa bir yürüyüş yahut bisiklet seyahatiyle gerçekleştirilebileceği “15 dakikalık şehir” (fr. ‘ville du quart d’heure’) yaratma planının bir modülü.
Bu yüzden salgın, kimilerinin evvelden kestirim ettiği üzere, kentleri işe yaramaz hale getirmek şöyle dursun, ekonomist Joseph Schumpeter’in meşhur kelamlarıyla kentsel ölçekte bir ‘yaratıcı yıkım’ olarak isimlendirdiği rönesans doğrultusunda daha geniş bir potansiyeli ortaya çıkardı. Kriz, hükümetlere süratli tempolu bir deneme-yanılma yaklaşımını benimsemekten öteki yol bırakmadı. Ortaya çıkan yayalaştırma, uygun fiyatlı konut ve dinamik bölgesel planlamadaki harika yenilikler, olumlu geri bildirim döngülerinin gücünü vurguluyor.
ÖDENEN BEDEL ADİL BİÇİMDE PAYLAŞILMALI
Bununla birlikte, Schumpeter’in yaklaşımı temelde deneyseldir ve en iyi tasarlanmış deneyler bile kimi vakit başarısızlığa uğrayabilir. Ayrıyeten, bu başarısızlıkların maliyetleri eşit biçimde ödenmiyor: En az tesire sahip olan beşerler en çok ziyan görme ihtimaliyle karşı karşıyalar. Örneğin, Covid-19 salgını fakirleri ve savunmasızları orantısız biçimde etkiledi.
Bu yeni kentsel yenileşme çağında, önderler, dezavantajlı ve savunmasız kümelere yönelik riskleri en aza indirmek ve maliyetlerin karşılanmasını tekrar düzenlemek için büyük uğraş harcamalılar. Bu, her şeyden evvel, o insanları dinlemek manasına geliyor. ABD’deki ‘Black Lives Matter’ (Siyahların Hayatı Değerlidir/ç.n.) hareketi, duyulmayı talep eden dezavantajlı kümelere dair güçlü bir örnek. Dünyanın dört bir yanındaki başkanlar dikkatli olmalı ve ırksal ve sınıfsal ayrışmalar üzerine baş yormalı. Kentsel tasarım da işte bu türlü bir stratejinin merkezinde yer almalı.
Önderler, bu süreci desteklemek ve salgın sonrası kentsel yenileşmede esneklik ve suratın korunmasına yardımcı olmak üzere kent sakinlerinin ihtiyaçlarını resmi mercilere duyurmalarını sağlamak için iştirakçi dijital platformlar oluşturmayı düşünmeli. Bu yaklaşım, git gide artan kirlilik ve soylulaştırma/mutenalaştırma* üzere problemli eğilimleri durdurmak da dahil olmak üzere, kentlerde -özellikle de dezavantajlı mahallelerde- ömür kalitesini artıran siyasetleri teşvik edebilir. Bizler, lakin süratli ve kapsayıcı bir yaklaşımla, yüzyılda bir karşımıza çıkan bu fırsatı kıymetlendirebilir ya da daha doğrusu ‘daha iyiyi inşa etmek’ doğrultusundaki acil yükümlülüğümüzü yerine getirebiliriz.
Bugün, Rue de Rivoli boyunca yapacağımız bir yürüyüşte, salgın esnasında kent sokaklarında görmeyi beklediğimiz ıssızlık ve donukluğa şahit olmuyoruz. Tarihi bulvar, bundan fazla, maskeli Parislilerle dolup taşıyor; beşerler bisikletlerle, scooterlarla, elektrikli bisikletlerle ve patenlerle geziyor ya da kafe ve restoranlarda kahve molası veriyorlar. Salgın yüzünden ölen bir cadde artık tekrar canlandırıldı. Hassasiyet içeren bir planlama, cesurca teşebbüsler ve bahtın yardımıyla, böylesi dönüşümler dünyanın her yerindeki kentler için yeni bir başlangıç olabilir.
*Soylulaştırma/mutenalaştırma (ing. gentrification), bir kentin ekseriyetle merkezi bölgelerinde bulunan eski ve fakirleşmiş alanlarının bölge sakinlerinden arındırılıp yenilenerek zenginlerin kullanımına açılması siyasetine verilen isimdir. Bunun birkaç örneği İstanbul’daki Tarlabaşı, Sulukule ve Galata semtlerinde, Ankara’daki Çinçin ve Ulus bölgelerinde uygulanmaktadır. (ç.n.)
Yazının yepyenisi Project Syndicate sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
