Aytaç Demirci
“Boğaziçi Üniversitesi misyoner okulu mu?” “Boğaziçi Üniversitesi toprağı Amerikalılara mı ilişkin?” “Boğaziçi Üniversitesi’nin altında zımnî dehlizler mi var?” Türkiye’nin en saygın eğitim kurumlarından birini doruktan tırnağa değiştirecek nitelikte kararlar alınırken bu kurumda yıllarca misyon yapmış, Türkiye ve dünyadaki eğitim tartışmalarını takip eden, yükseköğretimin gereksinimlerine vakıf yüzlerce biliminsanının bir tekine bile danışılmadı. Üniversite topluluğunun bu keyfiyete gösterdiği reaksiyona kulak verilmediği üzere ortalığa atılan ipe sapa gelmez tezlerle ağır bir bilgi kirliliği yaratıldı. Saçmalığın kurdelesini kesmek için safrayı savdan ayırmak gerekiyor. Boğaziçi Üniversitesi rektörleriyle yaptığımız söyleşilerle hazırladığımız bu dizi, Boğaziçi Üniversitesi’nin kuruluş öyküsüne, üzerine inşa edildiği kıymetlere ve bu pahaların Türkiye için değerine odaklanıyor.
‘ROBERT KOLEJ’İ NE SATABİLİRLER NE DİĞERİNE DEVREDEBİLİRLERDİ’
Semih Beyefendi siz altı yıl öğretim vazifelisi olarak bulunduğunuz British Columbia Üniversitesi’nden 1966 yılında Türkiye’ye döndünüz ve Robert Kolej’de ders vermeye başladınız. Birkaç yıl sonra da Robert Kolej Yüksekokulu’nun Boğaziçi Üniversitesi’ne dönüşmesi sürecini yaşadınız…
1971’e kadar Robert Kolej şapkası altında hizmet verdim. Fakat 1970’e gelindiğinde Amerikalılar, Robert Kolej Vakfı’nın parasıyla artık Kolej’in muhtaçlıklarını karşılayamaz olmuşlardı. Yılda 2,5 milyon dolar para sarf ediyorlardı. Hangi vakıf bunu daima, her sene verebilir? Onun da kaynakları hudutlu. Robert Kolej’i ne satabilirler, ne de diğerine devredebilirlerdi. Lozan’a nazaran lakin Türk hükümetine, Ulusal Eğitim Bakanlığı’na devretmek zorunda idiler.
Üniversite kurulmasını Amerikalılar mı istediler?
Esasen, Robert Kolej’in Boğaziçi Üniversitesi olması fikrinin mimarı devrin Ulusal Eğitim Bakanı Şinasi Orel’di. Şinasi Orel olmasaydı biz ya TÜBİTAK’ın Marmara’daki araştırma ünitesine bağlanacak ve bir araştırma kurumu olacaktık ya da Orta Doğu Teknik Üniversitesi’ne bağlanacaktık. ODTÜ bir Amerikan üniversitesi tarafından kurulmuştur. Münasebetiyle, “Robert Kolej’in en natürel geleceği ODTÜ’nün İstanbul’da bir yerleşkesi olarak devam etmesidir” deniliyordu. Robert Kolej bir yerleşke olarak tümü ile Orta Doğu’ya devredilecekti. Berbatın en iyisi diye herkes bu fikri benimsedi. Daha sonra Teknik Üniversite’ye bağlanması için çok efor sarf edildi. Bütün bu gayretler yaklaşık altı ay kadar sürdü. Robert Kolej’in devredilmesine karar verildiği günden, Boğaziçi Üniversitesi’nin kurulduğu 1971 Temmuz ayına kadar bütün akademik bir yıl boyunca bu tartışmalar sürdü gitti. Hiç kimse ne olacağını bilemiyordu.
‘APTULLAH KURAN ‘DAHA UYGUNUNU YAPARIZ’ DEMİŞTİ’
Boğaziçi Köprüsü açılışı öncesi inceleme. Proje yöneticisi Semih S. Tezcan, BÜ rektör yardımcısı Hikmet Sebüktekin ve rektör Aptullah Kuran. Ulusal Eğitim Bakanı Şinasi Orel’in bu dönüşümde rolü nedir?
Sonunda bahis Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne taşındığında Şinasi Orel dört satırlık bir yasa teklifi verdi. Bu teklif Meclis’ten alkışlarla geçti. Aslında Meclis’te karşı teklifler de yok değildi. İsmi konusunda hayli tereddüt oldu. “Hisar Üniversitesi ismini verelim” diyenler oldu. “Fatih Üniversitesi” denmesini isteyenlerde oldu. Lakin genel pozisyonu nedeniyle ve Şinasi Orel’in ısrarıyla Boğaziçi ismi galip geldi. Böylelikle, bir buçuk sayfalık bir kuruluş yasası kabul edildi. Geçiş periyodunu tanım eden, İngilizce eğitime devam edilmesini doğal gören bir yasa idi. Eğitimin İngilizce devam etmesi büyük bir talih oldu bizim için. Zira eğitim sistemini aksatmadan, Amerikalı hocaları göndermeden (onlar Türkçe ders veremezlerdi) Robert Kolej motamot devam eder oldu. Bunu da kuruluş maddesine ve Şinasi Orel’e borçluyuz.
Yani okulun yalnızca ismi mi değişti? Burası bir Amerikan üniversitesi mi oldu?
İlgisi yok! Amerikalılar bir hafta içinde taşındılar. Ve giderken de sökebildikleri kadar eşyayı, lavaboyu, masayı, çitleri söküp götürdüler. Kurucu rektörümüz, merhum Aptullah Kuran’ın müsamahasıyla, yüksek alicenaplığı ile, tahminen biraz da Ulusal Eğitim bakanımız Şinasi Orel’in müsamahasıyla Amerikalıların sabit yahut hareketli eşya taşımasına hiçbir formda mani olunmadı. Ben bir yerden sonra dayanamadım ve gittim dedim ki, “Sayın Rektör! Bunlar hudut tanımıyorlar. Parmaklıkları söküp götürdüler. Parmaklık sökülür mü? Tel örgüleri, çitleri, muslukları ve lavaboları söküp götürdüler!” Bana ne dedi biliyor musun? “Semih Hocam hiç üzülme, biz bunların hepsini tekrar yaparız.” Amerikalılar, götürdükleri ne varsa onları götürmekle kaldılar. Boğaziçi Üniversitesi’nde ise binalarımız yenilendi ve içleri dekore edildi. Mühendislik binasında olduğu üzere birtakım binalara kat eklendi, konferans salonları yapıldı. Temel Bilimler binasında en üst katlara çatı ortasına yeni yeni çalışma odaları açıldı hocalar için. Yatakhaneler, yemekhaneler geliştirildi. Tarihi binaların içleri restore ve renove edildi. Lojmanlar boyandı, tamir edildi. Yerleşke birden yenilendi. Merhum Aptullah Kuran söylediğini yaptı. “Bırak götürsünler. Biz daha iyisini yaparız!” demişti.
Aptullah Kuran’ın rektörlüğe atanması nasıl oldu?
Ulusal Eğitim Bakanı Şinasi Orel, 1971 Temmuz’unda Boğaziçi Üniversitesi’ne birinci rektör olarak Kolej’in Türk müdür yardımcısı Aptullah Kuran’ı atadı. Zira Aptullah Kuran eski bir Kolejli idi. Robert Kolej’i iyi tanıyordu. Çok yumuşak tabiatlı, bir Amerikan üniversitesinin karakterini çok iyi bilen, tıpkı vakitte bir Türk üniversitesine dönüşmemiz gerektiğinin şuurunda, yapan ve demokrat ruhlu, münasebetiyle Boğaziçi Üniversitesi’ni çok seven, Üniversite’nin Robert Kolej’den miras alınan özelliklerini korumakta kararlı, sevecen ve saygın bir rektördü. Kendisi de değerli bir mimar olduğu için, Robert Kolej’i çağdaş bir üniversite hâline getirecek orijinal binaların planlarını hazırlattı. İnşaatlarına başlattı ve onları çoğunlukla bitirip vazifeden o denli ayrıldı. Kurucu Rektör olarak, Aptullah Kuran, Robert Kolej’den devralınan eğitim ideolojisini motamot devam ettirmekte çok kararlı idi. Bunda isabetli ve başarılı oldu. Robert Kolej’in fiziki imkanlarını, devlet bütçesinden aldığı kısıtlı imkânlarla, fakat büyük gayretler sarf ederek, çok kıymetli bir halde geliştirdi.
‘REKTÖRLERİN SEÇİMLE BAŞA GELMESİNİ SAĞLAYAN APTULLAH KURAN’DIR’
1980 Boğaziçi Üniversitesi diploma merasimi. Ön sırada Erdal İnönü, Vedat Yerlici, Semih S. Tezcan ve Özer Ertuna. Aptullah Beyefendi bütün üniversiteyi tek başına mı yönetiyordu?
Tek başına değil alışılmış. Daima Üniversite İdare Kurulu’ndan geçirerek, orada tartışarak ve heyetin görüşlerini alarak, ortak görüşle yönetmelikler oluşturuldu. O tarihte üniversitemizin bir senatosu yoktu. Üç fakültenin dekanları ve birer de fakülte temsilcisi olmak üzere, rektör ile birlikte yedi kişilik bir İdare Şurası senato üzere çalışıyordu. Bu da Kurucu Rektör Kuran’ın zikredilmesi gereken diğer bir tarafıdır. Bunlar fiziki olarak görünmez, kâğıt üzerinde şeylerdir, fakat sistemin çalışmasını çabuklaştıran, yönetim eden, düzenleyen ve mükemmelleştiren ögelerdir. Rektörlerin, dekanların ve kısım liderlerinin seçimle başa gelmesini sağlayan da kurucu rektörümüz Aptullah Kuran’dır. Kendisi atama ile misyona geldi, ancak fakülte dekanları, kısım liderleri daima seçimle geldi. Hasebiyle üniversitemiz demokratik bir havaya onun sayesinde kavuştu. Bir kolej yapılaşmasından çağdaş bir üniversiteye onunla dönüştük. Bunda çok başarılı oldu. Kuran’ı bu engin, ağır ve isabetli çalışmalarından ötürü ne kadar hürmetle yad etsek hakkını ödeyemeyiz.
Bu her bakımdan başarılı bir dönüşüm üzere görünüyor. Var olan bir şey yıkılıp tarumar edilmiyor da, var olanın iyi özellikleri alınıp onun üzerine yeni bir kimlik inşa ediliyor…
Klasik olarak eski ve esaslı Türk üniversitelerinde ve hatta bu üniversitelerin tesiri altında kurulmuş birçok yeni üniversitemizde takip edilen eğitim ideolojisi, çoklukla Orta Avrupa ülkeleri ile birebirdir. Bu klasik ve skolastik eğitim sisteminde, hiyerarşik bir çalışma nizamı, öğrenci ve hocaların birbirlerinden bir epey kopuk olduğu, nispeten katı kalıplara oturan bir uygulama hâkimdir. Halbuki Boğaziçi Üniversitesi’ne miras kalan çağdaş Amerikan eğitim ideolojisi çok esnek, çok iştirakçi, kişisel gelişmeye ve ferdî tercihlere çok ehemmiyet veren, bir epey demokrat ve sınıf farkları bulunmayan bir yapıya sahiptir. Amerikan eğitim ideolojisi deyince bunda bir Amerikancılık sezilmesin. Farklı bir fikir yapısından bahsetmek için Amerikan ismini getiriyoruz, yoksa Amerikan hayranlığından değil! Başkalarına “skolastik eğitim felsefesi” dememizin nedeni de Türkiye’deki rastgele bir eğitim kurumunu tenkit etmek için değil, kullandıkları sistemlerin farklılığını ortaya koymak içindir. Sanatımız, kılık kıyafetimiz, kültürümüz ve eğitim sistemimiz çok uzun yıllar Fransız ve Alman tesiri altında kalmıştır. Boğaziçi Üniversitesi, klasik Türk üniversitesi zihniyetinden büsbütün farklı, çağdaş bir eğitim ideolojisini ve yesyeni bir zihniyeti miras edinmiştir. Muvaffakiyetinin temelinde de bu çağdaş eğitim ideolojisi vardır.
‘SEÇMENE GİDEREK SEÇİLDİM’
YÖK’ün kuruluşu ertesinde YÖK Lideri İhsan Doğramacı Boğaziçi Üniversitesi rektörü ve dekanlarını ziyaret ediyor. Soldan Sağa: Orhan Orel, Üstün Ergüder, Cevza Sevgen, Semih S. Tezcan, İhsan Doğramacı, Turan Durgunoğlu, Alpar Sevgen, Erdal İnönü, Akın Tezel ve İtimat Alpay. 3 Eylül 1981. 1976’da birinci kere rektörlük seçimleri yapıldığında Aptullah Beyefendi tekrar rektörlük vazifesine, bu kere seçilerek geldi. Ve 1979’da gerçekleştirilen ikinci seçimde siz seçildiniz.
Ben Rektör olmak istediğim vakit, doğal olarak bir seçim kampanyasının içinde buldum kendimi. Seçime katılacak, benden diğer dört aday daha var. Bunlar kıran kırana yarış ediyorlar birbirleriyle. Erdal İnönü, Vedat Yerlici, Baran Tuncer ve Turhan Esener. Hepsi başlı başına birer büyük isim. Erdal İnönü, Temel Bilimler Fakültesi dekanı, fizik profesörü, Orta Doğu’da rektör vekilliği yapmış, çok sevilen dev bir isim. Tarihi bir kişiliği var. Vedat Yerlici, Mühendislik Fakültesi dekanı, Kolej’in eski ağabeyi, herkesin eski bir hocası. Kolej kökenli ve okulun en eski, en sevilen ve en tanınan hocası olduğu için rektörlüğe en doğal büyük bir namzet. Baran Tuncer Gümrük ve İnhisar bakanlığı yapmış güçlü bir kişi. Turhan Esener, ILO Milletlerarası Personel Sendikası’nın Türkiye temsilcisi. Çalışma ve Toplumsal Güvenlik bakanlığı yapmış, tıpkı vakitte dört lisanda ders verebilen, eşi bulunmayan harika bir hoca; İngilizce deyin İngilizce ders versin, Fransızca deyin Fransızca ders versin, Almanca deyin Almanca ders versin… Bir de Semih Tezcan; hiç tanınmayan, gariban bir İnşaat Mühendisliği hocası. İnşaat Mühendisliği’nde, hem de bodrum katta bir ofisim var. Yağmur yağınca kitaplar ıslanır falan. Küçük sıkışık bir ofisteyim. Eski Robert Kolejli değil, İTÜ kökenliyim.
Pekala seçilmeyi nasıl başardınız?
Seçmene giderek! Üniversitedeki herkesten randevu aldım, herkesle tek tek görüştüm. “Eğer müsaade ederseniz, Üniversite’nin problemleri konusunda sizdeki birikimi öğrenmek, anlamak, bunlardan yararlanmak istiyorum.” O kadar. Katiyen kendimi de tanıtmıyorum. Yalnızca oturup not alıyorum. Böylelikle Üniversite’nin bütün sıkıntıları ortaya çıkıyordu. Evvelden randevuyu alıp, beş dakikalık da buffer zone’lar koyuyordum görüşmeler ortasına, uzarsa ötekine ayıp olmasın diye. Günde en az sekiz, dokuz şahısla görüşüyordum. Bir hafta, on gün kampanya yaptım; doksan kişi ediyor. Bütün seçmen kitlesiyle birebir konuştum. Seçime zati seksen beş kişi katıldı, birden fazla tatile gitmiş. Rey vermeye hakkı olan seçmen sayısı 125’ti. Onun 85’i seçime katıldı. Seçim turlu sistem temeline göreydi. Seçilmek için gerekli oy oranını yüksek tutmuşlardı ki seçilen aday büyük bir dayanakla gelmiş olsun.
Boğaziçi Üniversitesi’nin tarihçesi
1863 yılında Bebek’te üç katlı bir konakta eğitime başlayan Robert Kolej, ileride Boğaziçi Üniversitesi’ne devredilecek olan Rumeli Hisarı’ndaki yere 1871 yılında taşınmıştı. (1) Hisar surlarına yaslanarak gündoğusu istikametinde Boğaz’a uzanan bu arazi 1862 yılında, Reşat Ekrem Koçu’nun tanımıyla “dil alımı ve edip, san’at hâmisi, Türk tiyatrosunun kurucularından ve Türk tiyatrosu tarihinin yepyeni hüner sahibi Molière mütercimi” (2) Osmanlı devlet adamı ve birinci Meclis-i Mebusan’ın reisi Ahmet Vefik Paşa’dan satın alınmıştı. Bir asra yakın ortaokul ve lise düzeyinde eğitim veren Robert Kolej’in yöneticileri, İkinci Dünya Savaşı ertesinde Türkiye’nin Batı bloğu içinde yer almak tarafındaki iradesinin ve 1950 sonrası girdiği süratli kalkınma sürecinin tesiriyle ve Demokrat Parti hükümetinin teşvikiyle, lisans ve lisansüstü eğitime yönelik yatırım yapmaya başlamış ve nihayet 1959 yılında birinci öğrencilerin kaydolmasıyla Robert Kolej Yüksek Okulu faaliyete geçmişti. (3) Lakin kısa müddette Yüksek Okul’u sürdürmenin maliyeti Kolej Vakfı’nın karşılayamayacağı boyutlara ulaşmış, Kolej idaresi 1968 yılından itibaren kimi okulları kapatarak içinde bulundukları ekonomik darboğazdan çıkmanın yollarını aramaya başlamıştı. (4) 12 Ocak 1971’de Anayasa Mahkemesi’nin özel yüksekokulları Anayasa’ya ters bulan kararıyla Robert Kolej Yüksek Okulu türel tabanını kaybetmişti. (5) Tıpkı yıl, Hisar yerleşkesinde yapılan birinci dersten yüz yıl sonra, Kolej’in lise kısmı Arnavutköy’e taşınacak ve Yüksek Okul Türkiye Cumhuriyeti devletine devredilerek Boğaziçi Üniversitesi kurulacaktı. Dönem teslim merasiminde Robert Kolej Mütevelli Heyeti lideri James F. Lawrence’ın Ulusal Eğitim bakanı Şinasi Orel’e armağan ettiği gümüş çerçeve içindeki yerleşke fotoğrafının altında “Amerikan halkının Türk milletine bir armağanı” yazıyordu. (6)
Semih S. Tezcan kimdir?
Prof. Dr. Semih S. Tezcan, 1954 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi’nden mezun olmuş, 1960’ta İTÜ’de doktora çalışmalarını tamamladıktan sonra 1961’de Vancouver, Kanada’da bulunan British Columbia Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak çalışmaya başlamıştır. 1966 yılında Robert Kolej Yüksek Okulu takımına katılan Prof. Tezcan, 1979’da Boğaziçi Üniversitesi rektörlüğüne seçilmiş, YÖK’ün kurulduğu ve üniversite rektörlerinin cumhurbaşkanı tarafından atandığı 1982 yılına kadar bu misyonunu sürdürmüştür. Sarsıntı Mühendisliği Araştırma Enstitüsü ve Türkiye Sarsıntı Vakfı’nın kurucuları ortasında yer alan Prof. Tezcan, University of California, Berkeley ve University of New York, Bufallo’da konuk profesör olarak ders vermiştir.
(1) John Freely, A Bridge of Culture: How An American College in Istanbul Became A Turkish University (İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2009), 80-81.
(2) Reşad Ekrem Koçu, İstanbul Ansiklopedisi (İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kolektifi, 1958), 477.
(3) John Freely, A Bridge of Culture, 317-324.
(4) John Freely, A Bridge of Culture, 354-355.
(5) Mehmet Altun, Dünden Bugüne Boğaziçi Üniversitesi (İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2013), 49, 80-83.
(6) Aptullah Kuran, Bir Kurucu Rektörün Anıları (İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2002), 43.
Gazete Duvar
