2010 yılından itibaren belgesel sinema yapan Sertaç Yıldız, 2012 yılında Çiğdem Mazlum’la birlikte Kıbrıs’ta 1974’teki askeri harekât sonrasında kapatılan, tellerle çevrilip insansızlaştırılan Varosha/Kapalı Maraş’ı terk etmek zorunda kalan, 38 yıldır konutuna dönemeyen Varoshalı dört göçmenin kıssasını anlatan “Asla Hoşçakal Demedik Varosha” belgeselininin direktörlüğünü yapar. 2014 yılında Gökçeada’daki Aya Todori köyünde yaşayan Rumların ana lisanda eğitim öyküsünü dört öğrencili bir ilkokul üzerinden anlatan “Siyah Taşlar” isimli belgeseli de Mazlum’la birlikte yapan Yıldız, bu defa 2016 yılında 21 yıldır cezaevinde olan şair İlhan Çomak’ın öyküsünü anlatan, “Gönderen: İlhan Sami Çomak” belgeselini tamamlar.
Pandemi sürecinde de belgesel üretmeye devam eden Yıldız, bu süreçte çeşitli iştiraklerle “Eve Sığmayan Hayatlar”, “Perde Kapanmasın Diye” ve “Hayatın Sığmadığı Yer” isimli belgeselleri çeker.
Yıldız’la bir ortaya geldik ve belgesel sinema anlayışını konuştuk.
‘BELGESEL SİNEMA KISITLAYICI DEĞİL ÖZGÜRLEŞTİRİCİ BİR ALAN’
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, başka sanat kısımlarına göre gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Aslında belgesel fikri gerçek bir durumdan ortaya çıkıyor. Sinemaya almayı istediğimiz bir gerçeklik. Alışılmış sinemanın ilerleyen kademelerinde, bütünlüklü bir anlatım lisanını oluştururken kurmacayla iç içe geçiyor. Aslında belgesel sinema kısıtlayıcı değil özgürleştirici bir alan. Zira gerçeği tabir etmeye çalışıyorsunuz.
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada eza yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Belgesel sinema, sinemanın içinde bile sayılmıyor aslında. Ancak bu belgesel sinemanın ehemmiyetini ya da gücünü azaltan bir şey değil. Buna çok takılmıyorum. Bir belgesel yaparken yalnızca o hususun gerçekliğiyle kurduğum bağa odaklanıyorum.
‘BELGESEL VE KURMACA BİRBİRİNİ BESLEYEBİLEN İKİ TÜR’
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihî bağlam içinde, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek içinde nerede görüyorsunuz?
Yanıtlaması güç bir soru aslında. Zira belgesel sinema ve kurmaca sinema birbirlerinden daima beslenir. Belgesel gerçekliği ve anlatımı üzerine inşa edilen kurmaca sinemalar olduğu üzere kurmaca sinema teknikleri kullanan çok sayıda belgesel mevcut. Kurmaca ve belgesel iç içe geçebilen ve birbirini besleyebilen iki tıp.
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki başka soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bir husus üzerine yapılmış, kısa haber görüntüleri, röportaj ya da televizyon programlarına belgesel demek üzere bir yanlış bir kullanım var. Evet belgesel bilgi verir ancak yalnızca bilgiden ibaret değildir. Belgesel sinema, bilgi taşımanın yanında, dramatik bir anlatımı ve birden fazla kere ideolojik bakışı barındırır. Bilgi veren, gerçeği aktaran her kayıt pahalıdır ancak belgeselin bir sinema bedeli vardır.
‘BELGESEL SİNEMANIN KIYMETLİ FONKSİYONLARINDAN BİRİ HAKİKATİ ORTAYA KOYMAKTIR’
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt bağından ötürü, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Belgesel sinema tabiatı gereği iktidarı rahatsız eder. Gerçeğin gizlendiği, manipüle edildiği bir periyotta belgesel sinema üzerinde baskı ve sansür olması kaçınılmaz. Alacağınız karşılık ne olursa olsun sorumluluğunuzu yerine getirmeniz gerekiyor. Zira belgesel sinemanın en kıymetli fonksiyonlarından biri hakikati ortaya koymaktır.
‘YENİ MECRALAR, TEKNİK OLARAK BELGESEL ÜRETMEYİ KOLAYLAŞTIRICI BİR TESİRE SAHİP’
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha faal kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi dalı için değil, sinema dalı için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından takviye alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına göre sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Bu yesyeni bir devir natürel. Bu süreçte belgesel sinemanın nasıl bir yerde konumlanacağını kestiremiyorum. Lakin yeni mecralarla birlikte birçok olumlu gelişme olacağına dair umut taşıyorum. Siyasal iklimden ötürü belgesel sinema üretmenin zorluklarını bir kenara bırakırsak yeni mecralar teknik olarak belgesel üretmeyi, yaygınlaştırmayı kolaylaştırıcı bir tesire sahip.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Evet, pandemide sıhhat çalışanlarının yaşadığı hak kayıplarını ele alan “Yaşamın Kıyısında” isimli bir belgesel sinema hazırlığı içindeyiz.
Gazete Duvar