Sonia Cihangir Kimya Mühendisliği eğitimi aldı. Polimer Eserleri Mühendisliği kısmında yüksek lisans yaptı. Daha sonra dini eğitim almaya karar verdi. İran’daki Camiatul Mustafa al-Alemiye Memleketler arası Üniversitesinde Temel İslami Bilgiler Fakültesinde okudu. Kur’an İlimleri ve Hadis alanında ilmi araştırmacı olarak mezun oldu.
“Kadın-erkek ve de Müslümanlar ortası kaosun nedeninin kimi ayetlerin yanlış anlaşılmasından kaynaklandığını” söyleyen Cihangir ‘Din, Bayan, Adalet’, ‘Kadın: Hurafeler ve Gerçekler’ kitaplarını yazdı. Kur’an-ı Kerim’in Türkçe meali üzerinde çalışan Cihangir; Goethe Üniversitesi’nde ‘İslam tarihinde bayana bakış açısının evrimi’ bahisli doktora çalışması yapıyor.
“İnsanların sömürmek istedikleri, çıkarları değiştikçe Allah imal ediyorlar” diyen İlahiyatçı müellif Sonia Cihangir’le Kuran-ı Kerim’in erkek ilahiyatçılar tarafından nasıl yorumlandığını, yorumun şahıstan bireye nasıl ve neden değiştiğini konuştuk.
Kimya mühendisliğinden İslami araştırmalara yöneldiniz. Kuran-ı Kerim’in tefsirine kadar ilerlediniz. İlgi alanınız nasıl istikamet değiştirdi?
Mühendis olarak çalıştığım periyotlarda dini hususları merak etmeye başladım. Dinlerin birbirinden farkını düşünmeye başladım. Bütün dinleri öğrenme gayretine girdim ve Kur’an-ı Kerim öteki din kitaplarından farklı geldi. Lakin öbür taraftan bayana bakışı başıma yatmıyordu. Bu yüzden Müslümanlığı kabul etmek istemiyordum. Şahsen öğrenmek istedim. Bu dinin bakış açısı neden bu türlü? O yüzden yeni bir alana yöneldim. İlahiyat dersleri okumaya başladım.
Uzun bir mühlet olmasa bile Kuran-ı Kerim’in bayan yorumuna inandım, yuttum diyeyim. Başımı kapadım. Vakit geçince mühendis tarafım, sayısal kavrayışım nedeniyle sorgulamam baskın gelmeye başladı. ‘Tamam da bu neden bu türlü diye’ sormaya başladım. Şunu fark ettim, bayanın durumu yorumlandığı üzere değil.
Daha öncesinde hangi dine inanıyordunuz?
Benim imamım da peygamberim de Karl Marx’tı. Biz komünist sistemde yaşadık. Ben bir dine mensup birisi değildim. Şu an arzum, Marx’ın büyük yapıtı olan Das Kapital’i Almanca lisanında okumak. Rusçasını okudum.
‘ŞU AN YAŞANILAN İSLAMA GELENEKLER TARAF VERİYOR’
Kuran-ı Kerim’in Türkçe mealini yazdınız. ‘Özgür Dinin Esiri: Kadın’kitabını tıpkı devir yayınladınız. İslamiyet bayanlar için nasıl bir din sizce?
İki çeşit İslam var. Biri yaşanıyor olan, bir de yaşanması gereken İslam. Kuran’da bayana tavsiye edilen şeyler neler? Bayanın konumu nasıl belirlenmiştir? Bu soruları Kuran’a bakarak cevaplarsak şu andaki bayanın durumu Kuran’dan çok uzakta.
Rum müddeti 30. ayette diyorki: “İslam dini fıtrat dinidir.” Yani içine sinen dindir. Hasebiyle siz bir bayan olarak kendinizi özgür hissetmiyorsanız orda bir sorun var. Birinin baskısı altında olmayı kabul ediyorsanız da bu İslam değil.
Sonia Hanım söylediğinizi tam anlayamadım.
Fıtratı şöyle anlatabilirim. Birisi tarafından öğretilmiyor. Fıtri bilgiler birisi tarafından öğretilmez. Yaradılıştan kimi bilgilerimiz var. Küçücük çocuk palavra söylediğinde rahatsız olur. Bu durumları kapsayan bir histir fıtrat. Fıtrat olarak adaleti severiz. Zalim beşerler fıtratının karşıt tarafına gitmiş insanlardır. Şu an yaşanılan İslama gelenekler istikamet veriyor. Yaklaşım şu: “Kadının aklı az, imânı yarı.” Bu türlü bir aşağılama yok! Bir bayanın Allah’la ilgisine bir erkek aracı olamaz. Varlık olarak senin üstünde erkek varsa, bu türlü bir hiyerarşi var deniliyorsa bu İslam’a zıttır. Takvalı yani daha faziletli olanlar Allah’a yakındır. Tek hiyerarşi budur. Senin Rus olman, Alman olman, erkek olman ya da bayan olman kıymetli değil.
‘BAKTILAR ÇOK ELEŞTİRİLİYORUZ, YUMUŞATMAYA ÇALIŞTILAR’
Kimi ayetlerden örnek vererek anlatabilir misiniz? Sizce ne söylüyor ancak nasıl yorumlanıyor? Erkek yorumuyla sizin yorumunuzu karşılaştıracak ayetler var mı?
Her bahiste yorum farkları var. Nisa Süresi’nin “Nisa” olarak isimlendirmesinin sebebi bayanların haklarını savunan bir müddet olarak inmesidir. Nisa Müddetinin birinci ayetinde, “Ey beşerler, size tek bir nefisten yaratan ve her ikisinden birçok bayan, erkek türeten Rabbinize karşı gelmekten sakının. Kendisiyle birbirinizi sorgulayacağınız Allah’tan sakının. Rahim sahiplerine karşı faziletli olun. Elbet Allah üzerinizde gözeticidir” diyor. Bu ayette hepiniz bir nefisten yaratılmışsınız diyor. Lakin kimileriniz bayan olarak kimileriniz erkek olarak… Genelde bu ayet şöyle çevriliyor: “Sizi bir tek nefisten yarattık. Bir erkek yaptık, erkeğin sol kaburgasından bayan yarattık.” Münasebetiyle biz aslında erkeklere borçluyuz. Bir de sol kaburga. Eğri büğrü…. Ne yaparsan yap eğri, kırılgan… Bir ayetteki birinci fark bu. İkinci fark. “Allah’tan sakının, rahim sahiplerine faziletli olun.” Bunu nasıl çeviriyorlar? “Akraba bağlarınızı koruyun” diye.
“Kadınları dövün” diye çevrilen ayet var. Nisa Mühleti 34. Ben kendi çevirimi okuyayım size: “Allah’ın her birine farklı özellikler vermesinden ve mallarına nafaka verdiklerinden erkekler bayanların gözeticileridir. Evlilik için uygun bayanlar aile nizamına uyan ve Allah’ın koruduğu mahremiyeti koruyanlardır.”
“Gözetici” üstünlük olarak yorumlanıyor. Evlilik tertibi için uygun bayanlar, aile nizamına boyun eğen bayanlardır deniyor. Düzgün bayanlar, size boyun eğen bayanlardır diye çevriliyor.
“Bu kanunlara nüfus yapmaları, uymamaları konusunda kaygı edersen onlara nasihatte bulunun, sonra nasihatiniz kâr etmezse yataklarınızı ayırın. Bu da olmazsa kendilerini uzaklaştırın.” Bu da kâr etmezse diyor Kuran, demek yatakları ayırman bile bayanın umrunda değil, bu yüzden bir sonraki adımda “uzaklaştırın” diyor. Yorumda, “uzaklaştırın” geçiyor ancak yatakları ayırın o da kar etmezse ‘dövün’ deniyor. Bu tefsiri yapanlar bakıyorlar ki herkesten tenkit geliyor. Bunu yumuşatmak için parantez açıyorlar, parantez içinde ‘hafifçe, morarmayacak kadar dövün’ diyorlar. Yani artık kıvırmaya başlıyorlar. Lehimize nazaran yorumladık da diyemiyorlar.
Filiz Hanım, ayetler hakikat çevrildiğinde akıcı oluyor. Bu türlü saplantılı olmuyor. 35. ayette diyor ki, şayet ikisinin yani karı kocanın ortasının açılmasından korkarsanız, kaygı ederseniz o vakit erkeğin ailesinden bir hakem ve bayanın ailesinden bir hakem tayin edin.
‘KURAN NORVEÇ’E İNMEDİ, ÇÖL ORTAMINDA ERKEKLERİN DE BAŞI KAPALI’
Doktora bahsiniz ‘İslam tarihinde bayana bakış açısının evrimi.’İslam tarihinin bayana bakışı vakit içinde nasıl, ne tarafta değişti? Konuşmanızın bir yerinde “Kuran inmeden evvel bayanlar zalimlik görüyordu” dediniz. Aksini söyleyenler var.
Hoş soru. İkinci doktora tezimin konusu bu: ‘İslam tarihinde bayana bakış açısının evrimi.’ Bir periyot at pazarında bayan satılıyor üzere bedellendiriliyor. Şu anki İslam fıkıhı Emevi ve Abbasiler periyodunun fıkıhı. Şu an tez edilen bilgiler bile çok sonradan gelen bilgiler. Peygamberin devrindeki bayana bakış açısı ile halifeler devrindeki bayana bakış çok farklı. En berbat bakış açısı 16. yüzyılda ortaya çıkıyor. İbn Teymiyye’den başlayarak İslam fıkıhçıları şu görüşü ileri sürmeye başladı. “Kadınlar bir süstür, bu yüzden büsbütün gizlenmelidirler.” Hatta kimileri Molla Sadra gibiler “Kadın ahirette sorgulanmayacaktır, zira onun sorumluluğu bile yoktur zira o erkek için yaratılmıştır” diyor. Buraya kadar ileri gidildi.
Mesela İslamda tesettür konusunda bayanın saçı ayıptır, avrettir görüşü yoktur. İbn Teymiyye’den sonra bayanların örtünmesi üzerine fetvalar çok değişti. Bayanın yüzü de güzel! Eeee tam kapatsın, yüzü de göstermek caiz değil! Şöyle bir örnek vereyim. El Ezher Üniversitesi, dünyada üç büyük İslam merkezlerinden biridir. 90’lı yılların başlarında Fransız hükümeti, bu üniversitenin ulemasına bir Arap öğrenci başörtüsüz üniversiteye gitmeyeceğini söylediği için başörtüsüyle ilgili soru soruyor. Zira öğrenci başörtüsüz gidersem dinime nazaran sakıncalıdır diyor. Fransız hükümeti baskı yapmak istemiyoruz, fakat sizin görüşünüz bizim için kıymetli diyerek bu üniversiteye soruyor. Şöyle karşılık veriliyor: “Bu İslam geleneğidir. Olmazsa olmaz diye bir şey yok.” Bu yanıtla öğrenci okuluna devam ediyor. Başını açıyor.
Kuran’da ‘başını ört’ diye bir buyruk yok temelinde. Olsaydı ben örtülü olurdum. Zaten görülen kısımlar müstesna, ziyneti açığa vurmasınlar diyor. “Örtülerini yakalarının üzerine koysunlar.” Parıltı mühleti 30. ayeti okuyorum: “Mümin erkeklere söyle, bakışlarını kısıtlasınlar. Irzlarını korusunlar. Bu onlar için daha nezihtir.” Ondan sonraki ayet: “Mümin bayanlara da söyle, bakışlarını kısıtlasınlar.” Erkeğe ne dediyse bayana da söylüyor. Bakışa değer veriyor. Bakışa, yani niyete, nasıl baktığına kıymet veriyor. Örtünmeyle ilgili ayrıntı anlatımlar var. Başınızı örtün demek sıkıntı değil. Olsaydı yazılırdı. Bu türlü bir kural yazmıyor.
Şu an erkekler bile Arap ülkelerinde başörtülü geziyor. Sıcak olduğu için. Kuran, Norveç’e inmedi. Arabistan’a indi. Hatta yüzlerini örterler çöldeki rüzgârda ağza, yüze kumlar geldiği için, bu iklimden kaynaklı dinden değil.
’16. YÜZYILDA HER ŞEYE ŞİRK DENMEYE BAŞLANDI’
Bayanların İlah olduğu periyotlar de vardı. Bayana bakış 16. yüzyılda değişiyor dediniz. Ne oluyor 16. yüzyılda?
Tabi matriarkal (anaerkillik) devrimiz vardı ancak bayana bakış açısı ihtilal değil evrimdir. Evrile evrile buralara gelindi. Hani karanlıkta yürürsün, gitgide karanlığa girersin ve bakarsın gözün alışmış artık. Fark edersin burada şu var, şurada şu var lakin ışık geldiğinde aa ben karanlıktaymışım dersin. Bayanlarda da yavaş yavaş bu oldu. Bir tuğla, bir tuğla daha. Bir duvar ördüler. 16. yüzyılda her şeye şirk denilmeye başlandı. Her konuda! Bayan konusu da elbette en başta geliyor.
Günümüzde İslam ümmeti diye bir şey yok. Günümüzde İslami kümeler var ve bunların birbirine olan nefreti öbür dinde olana duyduğundan daha çok.
İlahiyatçı, ulemadan bayanlar niye faal olamadı? Tarihin aksi istikamette ilerlemesi nasıl sağlanamadı?
Bundan birkaç yıl Türkiye’de bir canlı yayına çıkmıştım. Oradaki erkeklerle tartışırken bayanlardan ses çıkmamıştı. İki bayan da vardı. Ben Türk değilim, tabi akıcı konuşamıyorum. Lakin susmadım. Reklam ortasında bayanlar bana helâl olsun dedi. Size katılıyorum dediler. Madem katılıyorsunuz, niçin söylemediniz? Dayanak vermediniz? Suça ortak oluyorsunuz, bu türlü olduğunuz için böyledir dedim. Anlatabiliyor muyum?
Erkekler konuşmadığından, ‘Erkek sünneti zulmün ta kendisidir’ dedim. Neler neler duymadım. “Sizin erkek organından öteki derdiniz yok mu?” bile denildi. Bayanın kaşını cımbızlaması günah onlara nazaran. Niçin? Allah seni bu türlü yaratmış, değiştiremezsin! Bugün aldım, yarın çıkıyor. Pekala, bu kadar akıllısınız… Utanmadan Allah’ın yarattığı organı kesiyorsunuz. Tahminen o çocuk Müslüman olmak istemiyor. Hristiyan olmak istiyor ya da komünist olmak isteyecek. Kuran buna şeytan ameli diyor. Bu işi yapmayın, diyor. Nisa 119’a bakın. Buna karşın tüm İslam âleminde kesiliyor. Bir de herkese ilan ediyorlar. Amcana göster falan… Çok saçma bir durum.
‘EN HOŞ YILLARIMDA BAŞIM KAPALIYDI’
Türkiye’deki feminist Müslümanlarla temasınız oldu mu?
Açıkça söyleyeyim. Türkiye’de inanılmaz hayal kırıklığı yaşadım. Bayan örgütlerinden, derneklerinden takviye bekledim. Beni çağırsınlar istedim. Çalıştığım şeyleri anlatmak, paylaşmak istedim. Bayan şuurlu olursa kimse sömürü yapamaz. Pirler, hocalar, sakallı amcalar… Feminist bayanlardan tek ses gelmedi. En azından benim deneyimim bu. 2018’de Almanya’ya geldim. Burada ilmi çalışmalarımı yapıyorum.
Neden sizce ilgi görmediniz?
Siyasi şeylerden uzak duruyorum. Hangi parti olursa olsun…
Yani taraf olmak zorundaydınız. Bundan ötürü mı olduğunu düşünüyorsunuz?
Mutlaka. İki mani vardı. Birisi benim tarafsız olmam. İki ben Türk değilim. Türk olmayınca daima şeyin ithamı altında bırakıldım. İşte bu nerenin casusu sanki? Putin’in casusu mı, Amerika’nın casusu mı? Bir örnek anlatayım size. Bana demişlerdi ki siz başınızı örtün. O vakit ilgi görürsünüz. Ben de dedim ki ben nasıl düşünüyorsam o denli görünüyorum. İnanmadığım şeyi yapmam. Ben tam bilakis başım kapalıyken, başörtüsü yasaktı.
Kaç yıl kapalıydınız? (Bu sorumu Rusça sesli düşündü) Rusça düşünüyorsunuz.
Anadilim Rusça. (Gülüyor) 15 seneye yakın kapalıydım. Nahoş değil hoş bir kızdım. En hoş dönemimde kapalıydım. (Gülüyoruz)
“Eyvahlar olsun” mu diyorsunuz?
Natürel ki. Güneş görmediğim için hastalandım da. Oruç da hakikat anlatılmıyor. Tarlada çalışan, emziren bir bayan nasıl oruç tutabilir? Allah da zalim değil. Namaz müddeti olarak hangi süreyi biliyorsunuz? İşte diyelim İhlas mühleti: “De ki: “O, Allah’tır, bir tektir. Her şey O’na muhtaçtır, o, hiçbir şeye muhtaç değildir.” Tamam da arkadaş, namaz için Allah’ın karşına geldin. Namaz kılmanın gayesi Allah’tan bir şey istemektir. Ukalalık yapmak değil, Allah’ı övmek de değil. Övmemize muhtaç değil. Hiçbir ayette beni övün demiyor. Bu mevzuda Kur’andaki Namaz kitabımı okumanızı öneririm.
Bu günlerde ise Esma-ül Hüsna yani Allah’ın isimlerinin bilimsel metotlarla manalarının açıklamalarına dair bir kitap yazıyorum.
‘OKUDUĞU ŞEYİN MANASINI BİLMİYOR LAKİN ONU MÜZİK ÜZERE OKUYOR’
Şuraya kadarki konuşmamızdan anladığım kadarıyla Müslümanların Allah’ı tanımadığını düşünüyorsunuz. O denli mi?
Tanımıyor. Hoş soru, acı karşılık.
Dinler bayanı bu türlü yazmasaydı bayana bakış nasıl olurdu?
Dünyada iki değerli tehlikeli güç var. Biri ırkçılık, biri dincilik. İktidara kim geldiyse bu ikisini kesinlikle kullanır. Şu anki İslam dini, Yahudiliğin bir kopyası. Kuranla uzaktan yakından alakası yok. Bayanın giysisinden sünnete hepsi bozulmuş Yahudiliğin bir kopyasıdır. Sık sık kiliselere gidiyorum. Sohbet ediyorum. Bayana bakışta çok yol alınmış. Hristiyanlar, dinin mantığa uygun olduğu kadarının alınmasına ikna oldular. Akla mantığa uymayan şeyi kabul etmiyorlar. O yüzden bu bahiste kurtuluşa ermişler.
‘İNSANLAR ÇIKARLARI DEĞİŞTİKÇE ALLAH İMAL EDİYORLAR’
Türkiye’deyken tarikatlarla ilginiz oldu mu?
Hiç alakam yok onlarla. Olmadı. Ben aslında Kuran araştırmacısı olarak çalıştım. Beni görseler çuvala sokarlar.
Ortadoğu’da dinin sorgulanmadan yaşanması neden sizce?
Eğitim sistem sorunlu. Tek sorun bu değil lakin çok büyük tesiri var. Kuran’ı hoş okuma müsabakaları yapılıyor. Anlamak değil okumak daha değerli. Mesela ayette diyor ki, “Git aç komşuna yardım et.” O da bunu melodili okuyor. Okuma! Kalk da ver.
Filiz hanımcım, sevgilim bak ben size artık müzik mı söylüyorum? Bu böyledir diye anlatıyorum. Müzik söyleyerek anlatsam size nasıl olur? Siz benim melodime, ahengime bakarsınız. Okuduğu şeyin manasını bilmiyor ancak müzik üzere okuyor. Türkiye’de sorgulama alışkanlığı ne yazık ki yok. Daha çok ezbere kıymet veriliyor.
Din nereye gidiyor? Sorumu yanlış anlamazsanız, yeni bir Allah yaratılabilir mi?
Hayır, rahat olun. Anladım sorunuzu. Yeniden hoş soru. Allah esasen daima yaratılıyor. İki Allah var. Birisi bizi yaratan, oburu insanların yarattığı. İkincisi daima değişiyor. İnsanların sömürmek istedikleri, çıkarları değiştikçe Allah imal ediyorlar.
Nereye gidiyor? Birisi sorgulama yolu. Mantığa zıt yerlerde, nasıl olur diye soruluyor. Az önce bahsettiğim, Batı’da olduğu üzere. Öbür taraftan deistler, dinsizler çoğalıyor. Bu tehlikeli mi? Bence değil. Zira onlar dini bozmuyor. Dini bozanlar dindarım diyenler, “Allah bu türlü diyor” diye kendi fantezilerini ileri sürenler. Hayvanları, insanları seven, iyilik yapan birisi dinsiz olsa ne olur? Onlar dini bizden almıyor; dine hiç karışmıyorlar aslında. Bir insanın başka canlılara nasıl davrandığıyla ilgilenmeliyiz. Değer orada aranmalı. Lakin ben dindarım diye, kendini Allah’ın elçisi üzere görenler, her şeye burnunu sokanlar, “öyle yapma cehennemde yanacaksın, ‘barbekü’ olacaksın!” diye dinden ve Yaratandan uzaklaştıranlar daha tehlikeli.
Gazete Duvar
