İZMİR – Vicdani Ret Derneği, Dr. Mine Yıldırım ve Avukat Hülya Üçpınar tarafından hazırlanan, ‘Türkiye’de Askerlik Hizmetine Karşı Vicdani Ret Raporu’nu yayınladı. Avrupa Kurulu ülkeleri ortasında vicdani reddin bir hak olarak tanınmadığı tek ülke olan Türkiye’de, 18 vicdani retçiyle ve alanda çalışan avukatlarla görüşülerek hazırlanan raporda, 85 vicdani retçinin evrakı incelendi.
Raporda ‘Uluslararası İnsan Hakları Hukuku Kapsamında Askerlik Hizmetine Karşı Vicdani Ret Hakkı’, ‘Türkiye’nin Memleketler arası İnsan Hakları Yükümlülükleri’, ‘Vicdani Ret Konusunda Ulusal Politika’, ‘Ulusal Mevzuat ve Uygulama’, ‘Örnek Hikâyeler’, ‘Sonuç Tespitleri’ ve ‘Tavsiyeler’ başlıklarına yer verildi.
Bugüne kadar vicdani retçilerin Anayasa Mahkemesi’ne 45 başka müracaat yaptığı belirtilen raporda, incelenen belgeler kapsamında vicdani retçilere toplam 575 bin 517 TL para cezası kesildiği belirtildi. Ayrıyeten raporda, antimilitarist, Yehova Şahidi ve İslami inanca sahip vicdani retçilerin bilgileri ve hikayeleri de yer aldı.
TÜRKİYE’DEKİ UYGULAMALAR ‘SİVİL MEVT’E YOL AÇIYOR
Askerlik hizmetine karşı vicdani ret hakkı, ‘düşünce, vicdan ve din özgürlüğü’ kapsamında korunmasına karşın Türkiye’deki uygulamasıyla, ‘sivil mevt’e yol açtığı belirtilen raporda, şu sözlere yer verildi:
“Bu durum temel hak ve özgürlükler altında yer alan seçme ve seçilme hakkı, seyahat özgürlüğü, eğitim hakkı, çalışma özgürlüğü ile kamu haklarından yasaklanma ve ağırlaştırılmış infazı da içermektedir. Türkiye’nin temel memleketler arası ve bölgesel insan hakları mukaveleleri kapsamındaki insan hakları taahhütleri ışığında, askerlik hizmetine karşı vicdani ret hakkını müdafaa yükümlülüğü altında bulunması hem Anayasa’nın 24. unsuru kapsamında din ve vicdan özgürlüğüne sağlanan muhafaza hem de Anayasa’nın 90. hususu uyarınca milletlerarası insan hakları kontratları kararlarına tanınan üstünlük, vicdani ret hakkına ait yükümlülükler yaratması ile Türkiye’nin memleketler arası ve ulusal açıdan bu asıllı yükümlülüklerine karşın, şimdi vicdani ret hakkını tanımamıştır. Askerlik hizmeti 20-41 yaşları ortasındaki erkekler için mecburî olmayı sürdürmektedir.”
‘BİRÇOK İNSAN HAKKI KISITLANIYOR’
Vicdani retçilerin ‘düşünce, vicdan ve din’ özgürlüklerine yönelik müdahalenin yanı sıra ayrıca insan haklarının da kısıtlandığı söz edilen raporda, bir vicdani retçi yoklama yaptırmadığında, bakaya kaldığında yahut ordudan firar ettiğinde, resmi makamların kendisini yoklama kaçağı, bakaya yahut firari olarak tanımladığı belirtildi. Bu statünün kimlik numaralarına bağlı bilgilerin bir modülü haline geldiğine dikkat çekilen raporda, “Ülke/Türkiye davasında AİHM ‘başvurucunun gizlenerek yaşamak, hatta ‘sivil ölüm’ olarak tabir edilebilecek bir yaşantı sürmek zorunda bırakılması, demokratik bir toplumdaki ceza rejimiyle bağdaşmaz’ tabirlerini kullanmıştır. Bu durum GBT denetimleri, para cezaları, ceza kovuşturmaları ve birçok insan hakkının kısıtlanmasına neden olan sonu gelmez bir döngünün sonucu olarak vicdani retçiler açısından bir gerçeklik olmayı sürdürmektedir” denildi.
‘BEDELLİ ASKERLİK VİCDANİ RETÇİLERİN UĞRADIĞI HAK İHLALLERİNE TAHLİL DEĞİL’
Bedelli askerliğin vicdani retçiler açısından uygun bir seçenek olmadığı ve tüm vicdani retçilere açık olmadığı da vurgulanan raporda, bu durumun vicdani retçilerin uğradığı insan hakları ihlallerine tahlil olmadığı da tabir edildi.
Raporda bedelli askerlik ile ilgili ise şu sözlere yer verildi: “Birincisi, bedelli askerlik seçeneği alternatif hizmet oluşturmadığı için, AİHM’nin alternatif hizmet imkânının bulunmayışı sebebiyle saptadığı 9. unsur ihlallerine karşılık oluşturmamaktadır. İkincisi, bu imkandan yararlanılabilmesi için yaklaşık 4400 euro ödenmesi gerekmektedir; bu sayı net taban fiyatın (2825 TL, yaklaşık 250 Euro) neredeyse 17 katı olduğundan, kolaylıkla elde edilebilir bir meblağ değildir. İnsanların gereken bedeli karşılayabilmek için bankadan kredi çekmek zorunda kaldığı örnekler yaygındır. Üçüncüsü, bedelli askerlikten yararlanmak isteyen herkes bir aylık temel askerlik eğitimini yerine getirmek zorundadır. Bu eğitim üniforma giymeyi, buyruklara itaat etmeyi ve olağan askerlik hizmetinin tüm rutin kaidelerini içermektedir. Askerliği ve üniforma giymeyi mutlak bir formda reddeden bireyler açısından bu kaideler kabul edilebilir değildir. Son olarak, Askeralma Kanunu’nun 9(6). hususu uyarınca, halihazırda askerlik hizmetine başlamış olanlar ile yoklama kaçağı, bakaya ve gizli olanlar bu imkandan yararlanamamaktadır”
TAHLİL YOLLARI İÇİN TAVSİYELERE DE YER VERİLDİ
Hem BM İHK, hem de AK AİHM’nin, Türkiye’nin askerlik hizmetine karşı vicdani ret hakkını tanımayarak niyet, vicdan ve din özgürlüğünü ihlal ettiği tarafında tespitlerde bulunduğu da vurgulanan raporda, Türkiye makamlarının bu tıp ihlallerin meydana gelmesini engellemek için tesirli önlemler almadığı da söz edildi.
Raporda ayrıyeten, vicdani retçi bireylerin yaşadığı ‘sivil ölüm’ süreçleri ile dava süreçlerini kapsayan ve temel insan hakları ihlalleri ele alınırken, tahlil yolları için tavsiyelere de yer verildi. Bu çerçevede, vicdani ret hakkındaki mevzuatın başka yasal düzenlemelerle çatışmamasını, yürütme ve yargı organlarının kısıtlayıcı olması beklenen yorumlarına maruz bırakılmamasını sağlamak için askerlik hizmetine karşı vicdani reddin derhal anayasal bir hak olarak tanınması gerektiği tabir edildi. Askerlik hizmetine karşı vicdani ret hakkındaki mevzuatın Birleşmiş Milletler, Avrupa Kurulu ve Avrupa Birliği insan hakları dokümanlarında korunan haliyle milletlerarası insan hakları hukukuna uygun formda düzenlenmesi gerektiği de vurgulanan raporda, milletlerarası insan hakları hukuku standartlarına uygun olarak bağımsız ve tarafsız bir karar organı tesis edilmesi gerektiği belirtildi.
‘YÜRÜTÜLEN CEZA DAVALARI SONA ERDİRİLMELİ’
Tekrar raporda yer alan tavsiyelerde, mevzuatın temel ögeleri ortasında, vicdani retçi statüsünün belirlenmesine ait sistemin yapılandırılması ve vicdani retçilere alternatif hizmet olarak önerilebilecek her türlü hizmetin sivil nitelik taşıması ve uygulamada caydırıcı yahut ayrımcı olmaması gerektiği de söylenirken, vicdani retçilere yönelik olarak yürütülen tüm ceza davalarının sona erdirilmesi talep edildi.
Bu gaye doğrultusunda, Askere Alma Kanunu, Askeri Ceza Kanunu, Devlet Memurları Kanunu, Ceza Kanunu başta olmak üzere ulusal kanunların, vicdani retçilere seçme ve seçilme hakkı, eğitim hakkı, çalışma özgürlüğü ve seyahat özgürlüğünün kullanımı bakımından getirilen tüm sınırlamalar kaldırılacak biçimde gözden geçirilmesi gerektiği söz edilen raporda, şu tavsiyeler de sunuldu:
“Anayasa Mahkemesi’nin, askerlik hizmetine karşı vicdani ret hakkını temel bir insan hakkı olarak tanıyan AİHM içtihadına uyarak, bu hususta verilmiş AİHM kararlarını dikkate alması ve AYM önünde derdest olan çok sayıdaki ferdi müracaat hakkında gecikmeksizin karara varması ile ihtiyati önlem taleplerini detaylı olarak incelemesi ve bu bahse vicdani retçilerin daha fazla ziyana uğramasını engelleyecek biçimde yaklaşması; hakim ve savcılara askerlik hizmetine karşı vicdani ret hakkına ait milletlerarası insan hakları yükümlülükleri hakkında sistemli eğitimler sunularak, ulusal yargılamaların geçerli memleketler arası insan hakları standartlarına uygun halde yürütülmesini sağlamaya yardımcı olunması; başta GBT ve çevirme denetimlerinde vazife yapan memurlar olmak üzere, İçişleri Bakanlığı’nın ilgili mercilerine sistemli eğitimler sunulması”
KONTROL SİSTEMLERİNE TAVSİYELER
Raporda son olarak, memleketler arası insan hakları uygunluk noktasında kontrol düzeneklerine yönelik tavsiyeler ise şöyle özetlendi:
“Askerlik hizmetine karşı vicdani ret hakkına uygunluk konusunda kontrolü AK Bakanlar Komitesi, BM İnsan Hakları Komitesi, BM Özel Prosedürleri ve EPİ de dahil olmak üzere gündemde tutmak; BM İHK’nin Atasoy ve Sarkut/Türkiye müracaatında verdiği görüşün ve EPİ tavsiyelerinin uygulamaya geçirilmesini takip etmek; AK Bakanlar Komitesi’nde ülke kümesi davaları nitelikli izleme prosedürü kapsamında tutmayı sürdürmek, Türkiye makamlarından Anayasa Mahkemesi ferdî müracaat sisteminin askerlik hizmetine karşı vicdani ret konusunda müdafaa sağlamak bakımından aktifliğine dair bildirimde bulunmalarını talep etmek; Türkiye makamlarından vicdani retçilerin eğitim, kişi güvenliği, mülkiyetin korunması, oy kullanma hakları ve çalışma özgürlüğünün bakaya/yoklama kaçağı statüsünden ne halde ve ne ölçüde etkilendiği hakkında bilgi sunmalarını talep etmek; Türkiye makamlarından vicdani retçiler hakkında istatistiksel bilgi talep etmek…” (DUVAR)
Gazete Duvar
