Akademisyen Mesut Özel, doktora tezinde, kamunun beyaz yakalıları olarak tanımlanabilecek kaymakam, hâkim, savcı, denetmen üzere takımlara atanmalarda kayırmacı ilgileri oluşturan ağ ve süreçlerin araştırdı. Özel, doktora tezi için 29 bireyle odak küme ve derinlemesine görüşme yaptı. Tezde, görüşülen 29 kişinin hâkimlik ve savcılık imtihanları sonrasında yapılan güvenlik soruşturmasına takılmamak ve görüşmede kullanılan tabirler münasebet gösterilerek elenmemesi için isimleri kodlanıyor.
Araştırma bulgularına nazaran bahse mevzu takımlara atama süreçlerinde yaygın kayırmacılık ağları ve alakaları tespit ediliyor. Bu kayırmacılık ağı ve bağları ve bunların işleyişinde; güvenlik soruşturması, mülakat, referans üzere uygulama ve bağ sistemlerinin hayli tesirli olduğu araştırma sonucunda ortaya çıkan bulgulardan biri olarak göze çarpıyor.
‘ATAMALARDA ALAKALAR EPEY ETKİLİ’
Bulgular bahse husus atamalarda yasal düzenlemeler ve/veya bu düzenlemelerde yer alan boşluk ve muğlaklıkların bu cins ilgilerin yaygınlaşmasında hayli tesirli olduğunu gösteriyor. Tekrar araştırmadan elde edilen bulgulara nazaran, Türkiye toplumunda, toplumsal, kültürel, siyasal manada muhakkak algı, anlayış ve “şefaat” gibisi inanışların kayırmacı münasebetleri beslediği ve sürdürülmesini sağladığı tespit ediliyor.
Hazırlanan tezde, toplumsal rövanşist bir kutuplaşma döngüsü, bireylerin birbirlerine ve kurumlara güvensizliği, kamusal siyasal işleyişte aksaklıklar üzere kıymetli sonuçları olan kayırmacı bağlantıların, etno-dinsel, cinsiyetçi, sınıfsal, ideolojik birçok tahakkümün süregitmesine yol açtığı görülüyor. Buna nazaran liyakat temelli tahlillerin tam manasıyla bir (pür) adaleti sağlamasa da kısa vadede en kıymetli ve tesirli tahlil olacağı ve bu dolayımla Türkiye toplumsal/siyasal alanındaki birçok sorunu önleyeceği üzere sonuçlara ulaşıyor.
Bu çalışmada, bilhassa kamuda işe alınmada, tayin ve terfide liyakat ve hakkaniyet yerine öne çıkan; kayırmacılık, klientalizm, favoritizm, partizanlık, patronaj, bossing, kronizm, nepotizm, tribalizm üzere farklı kavramlarla tanımlanabilen toplumsal alaka modeli sosyolojik bir bakış açısıyla irdeleniyor.
Çalışmaya katılan iştirakçilerden kimileri kaymakamlık, hâkim-savcılık takımlara başvurup mülakat imtihanlarında elenenler ve atamaların adaletsiz kriterlerle yapıldığına inandığı için eleneceğini düşünerek bu üzere takımlara hiç müracaat yapmayıp mesleklerini kamuda farklı takımlarda yahut özel bölümde sürdürüyor.
15 TEMMUZ SONRASINDA YAŞANANLARIN TESİRİ
Öte yandan araştırma, bilhassa 15 Temmuz 2016 ve sonrası süreçte kamudan ihraç edilen on binlerce kamu çalışanının, kamuya bahse bahis kayırmacı bağların farklı bir formuyla/formlarıyla yerleştirildiği ya da en azından bu atamalarda liyakat anlayışının dikkate alınmadığı, artık ülkedeki tüm kısımlar ve kurumlarca kabul edilen bir gerçeklik olduğuna dikkat çekiyor.
Görüşmeciler ortasında kayırmacı bağları meşrulaştırmada bir formül olarak kullanılan, geçmişte-n yaratılan/icat edilen mağduriyetler ve bunun sonucunda oluşturulan, elinden alınanın yahut hak edilenin geri alınması halinde bir yaklaşım/inanışla ortaya çıkan ‘enaniyet’ anlayışı ve bu bağlamda bir rövanş alma ‘hakkı’ görüşmecilerde ve toplumda gözlemleniyor.
TOPLUM İÇSELLEŞTİRMİŞ
Dünya pahalar araştırması datalarına de atıf yapılan çalışmada Türkiye’de inanç probleminin açık bir biçimde görüldüğüne vurgu yapılıyor. Bu datadan hareketle Türkiye toplumunun çabucak her alanına yayılmış kayırmacı alaka modelinin toplumsal alakalarda içselleştirilmesi ve sıradan/olağan bir durum halini almış olmasının ülkedeki itimat sıkıntısıyla paradoksal ilgisi, ‘sosyal sermaye’ bağlamında incelenmeye ve anlaşılmaya çalışılıyor.
GÜVENLİK SORUŞTURMASI: NESNELLİKTEN UZAK, ÖZNEL YARGILARA DAYALI
Doktora tezinin ‘Bir Kayırmacılık Aracı (Enstrümanı) Olarak: Güvenlik Soruşturması İle İlgili Mevzuat’ başlıklı 4’üncü kısmında, güvenlik soruşturması uygulamasının ne manaya geldiği, nasıl uygulandığı, ne üzere değişikliklere uğradığının tespit edilmesi; bu uygulamanın gayesi, fonksiyonelliği, kullanım biçimi ve sonuçlarını anlamak açısından epeyce kıymetli ipuçları sunacağına işaret ediyor.
Gerek güvenlik soruşturmasında mahallinde yapılan araştırma gerekse bu araştırma sonucunda elde edilen dataların kıymetlendirilmesi süreci, bu araştırmayı ve sonrasında araştırma sonucunda elde edilen bilgileri kıymetlendirecek kişi yahut şahısların sübjektif görüşlerine, eğilimlerine, ahlak anlayışlarına nazaran değişebilecek mahiyette olması nedeniyle türel boyutu ve objektifliğinin tartışılması gerektiğinin altı çiziliyor. Üstelik kişinin kayıtlı ikamet adresi ile fiilen ikamet ettiği adresinde yapılan araştırmanın çoğunlukla o kişinin yakınları, komşusu, köylüsü, muhtarı üzere bireylerden -ki alandan edinilen bulgular, bunun son yıllarda yalnızca referanslara sorulması biçiminde gerçekleştiği yönündedir- alınan duyumlar ve tabirlerin raporlaştırılmasından oluşacağı da göz önünde bulundurulduğunda, güvenlik soruşturmasının nesnellikten uzak, öznel yargılara dayalı olmasının kaçınılmaz olacağına işaret ediyor.
GÜVENLİK SORUŞTURMASININ BELİRSİZLİĞİ/HAYALETİ
Yapılan görüşmeler ışığında bu metodun (güvenlik soruşturması) yaratılan kaygı iklimi üzerinde ne kadar tesirli olduğunu göstermesi açısından epeyce değerli olduğunu gösteriyor. Hatta güvenlik soruşturması birtakım iştirakçiler tarafından ‘hayalet’ olarak tanımlanıyor.
KİMSENİN GÖREMEDİĞİ BİR ‘MUAMMA’
Alanda olan durum yahut güvenlik soruşturmasına ait algının; meçhullükten kaynaklı bir ‘muamma’ durumu olduğu, kimsenin görmediği, şahit olmadığı ‘mistik’, rivayete dayalı bir durum halini aldığına dikkat çekilen bu çalışmada, birtakım iştirakçilerin güvenlik soruşturmasında yaşadıklarını şöyle anlatıyor:
Tezde ‘G10’ olarak kodlanan bir görüşmeci, Güvenlik Soruşturmasına ait şunları söylüyor: “Şimdi hocam bunu (güvenlik soruşturması) olağanda kimse bilmiyor, yani bu hayalet. Yani hayalet olarak, benim güvenlik soruşturması deyince daima o canlanır. Nitekim de öyledir yani insanın aklına güvenlik soruşturması deyince ne gelir işte adil sicil kaydı şudur budur değil mi? GBT sorgusu yani, resmi kayıtlar. Aslında bu türlü bir şey değil yani ne bu güvenlik soruşturması, işin enteresan yanı da şu güvenlik soruşturmasından geçemediğiniz anda sizin niçin güvenlik soruşturmasından geçemediğinizi de açıklamıyorlar. İşte o anda insan ya bu hayalet kim diyor. Ne bu diyor yani bu güvenlik soruşturması nasıl bir şey? Nedir bu güvenlik soruşturması bilemedik.”
-‘G11’li görüşmeci ise şöyle tanım ediyor: “Onun [güvenlik soruşturması] ne olduğunu kimse bilmiyor yani. Büsbütün insanları elemek için uydurdukları bir şey. Yani kimse gelip benim komşularıma bu kişi nasıldır diye sormadı. Yok diyorlar otel kayıtları yok bilmem ne, her şeyi kaydediyorlarmış işte ne bileyim.”
‘FACEBOOK’TA EŞİNİN ŞORTLU FOTOĞRAFINI KALDIRMIŞ’
‘Güvenlik Soruşturması Aracılığıyla Yaratılan Korku/Endişe; Tahakküm ve Kabulleniş’ başlıklı kısımda ise görüşmecilerin bu çalışmada yer almasından duydukları çekince ve hissettikleri dehşetler şöyle yer alıyor:
-‘OD’ olarak kodlanan bir görüşmeci: “Hocam, kusura bakmayın (…) Fakat ben geleceğimi düşünmek zorundayım, teknoloji artık çok gelişti sesten kimlik tespit ediliyor hem konuşamam hem de kendime ait bilgileri veremem [görüşme sırasında istenen demografik bilgilerden bahsediyor]”
-“Şu anki konut arkadaşım var E. 6.seferdir hâkimliğe [mülakat]giriyor ancak o bu çeşit şeylerden korkar biraz. Sıkıntı yani ben, benim üzere açık olmaz [konuşmaz]…çok anlattım ikna edeyim diye ancak konuşmayacağını söyledi bana.”(G5)
-“Benim bir akrabam 60 küsur puanla atandı ancak abim 90’a yakın puanla atanamıyor yıllardır. Ancak ben de konuşmam zira geleceğimi düşünmek zorundayım, açıkçası bir şeylerin değişeceğini de düşünmüyorum. Geçen gün bir protesto vardı dershanenin önünde yapılan hiç kimse katılmadı.”(OD 1/D)
-“Yani benim arkadaşlarım var bu yola baş koyup da mutlaka Facebook ta eşinin yani şortlu fotoğrafı varsa bunları kaldırmış yani beşerler. Bundan ötürü beni elerler diye. Kendi hesaplarını [sosyal medya] eşlerinin hesaplarını kapatan arkadaşlarım var yani. Sonra kazananlara bakıyoruz biz işte kümelerde falan yazıyorlar ben kazandım falan diye. Baya araştırdık işte hepsinin Facebook’ta işte profil fotoğrafları bayraklı, işte Ak Parti’nin önünde, yok bir vekille, anlatabildim mi? Bu türlü şeyler yani.” (G11)
TAHAKKÜM VE VAZGEÇİŞ: CEHENNEM SİSTEMİ VE BUDALA SENDROMU
Çalışmanın ‘Güvenlik Soruşturması Aracılığıyla Yaratılan Korku/Endişe; Tahakküm ve Vazgeçiş’ kısmında kaymakamlık, hâkimlik, savcılık üzere takımlara aday olabilecek okulların ilgili kısımlarından mezun olan bilhassa genç kimselerin birçoğunda görülen, öncelikle referans ve onunla irtibatlı olarak güvenlik soruşturması ve mülakat imtihanı üzere uygulamalardan kaynaklanan; çaresizlik, güvensizlik ve ümitsizlik hasebiyle, aslında okula başlarken hayalleri olan fakat son sınıfa hakikat yahut mezuniyet sonrasında vazgeçmeleridir.
-“Bir de daima duyuyorsunuz işte KPSS’ye gireceksin aslında yani okuldaki etkinliklere hiç girmemeniz gerekiyor yoksa sicil taraması yapılıyor. Yani daima bir manipüle ediliyorsunuz. Başarılı olsanız bile onlara daima maruz kalıyorsunuz hem aile tarafından hem işte arkadaşlar tarafından, e bir müddet sonra o şey de oluyor, ben bu kadar taviz verdim ders çalıştım, gezmedim, arkadaşlarımla görüşmedim lakin mülakatta eleneceksem ben niçin bu kadar çalıştım. Orda bir adalet olmadığı inancı var.”(G8)
– “Herkes üzere yani okula başladığımda herkes üzere kamuyu düşünüyordum. Daha sonrasında bilhassa bu son sınıftan itibaren bu türlü değişik hisler oluşmaya başladı kamuyla ilgili hani KPSS’nin sonuçsuz bir olay olduğu hani malumunuz… Yani genel olarak sisteme olan bir güvensizlik. Ben KPSS diyeyim de siz genel olarak tüm imtihanları [Kaymakam, Hâkim, Savcı v.d.] içine katın. Bizim ülkemizdeki işte bu sistem ben bunu cehennem olarak isimlendiriyorum, bizleri de köreltiyor.” (G9)
“Ben hoş güzel insanların nasıl telef olduğunu, nasıl dinlenmediğini, hoş fikirli görüşlerinin nasıl elinin zıddıyla itildiğini vesaire gördükçe, kimi şeylere de haliyle şahit epeyce, ben şunu düşündüm, dedim ki, birileri birilerine hizmet ediyor, yalnızca bir çark var ortada ve bu zincire bir halka istiyorlar, halka olmanı istiyorlar aslında o çark devlet çarkı değil birilerinin çarkı”.(G7)
Çalışmada, aslında bilişsel ve akademik olarak kâfi olduklarını düşünen ve bunu yazılı imtihanla kanıtlayan bireylerin bahse mevzu takımlara atanabilmek için kayırmacı uygulamaların ve bu formda oluşturulan ağların içine tabiri caizse zorla itilmesi sonucu içinde bulundukları ruh hali, Dostoyevski’nin “Budala” romanından esinlenerek “Budala Sendromu” olarak isimlendiriliyor.
-“Sen de torpil aramak zorunda kalıyorsun zira adalet duygusu kalmıyor. Kendine sadakatin kalmıyor…” (G5)
GÜVENLİK SORUŞTURMASI SORUSU: BİZDEN Mİ?
Tezin çarpıcı kısımlarından olan ‘Güvenlik Soruşturmasının Güvenilmezliği ve Referans-lar-la İlişkisi’ kısmında, görüşmecilerin ‘bizden mi’ üzere sorularla karşılaştıklarını tabir ediyor.
Türkiye’de Hâkim/Savcı üzere takımlara atamalarda bilhassa 15 Temmuz süreci sonrası ‘güvenlik soruşturmaları’ hayli farklı bir hal aldığını, yapılan görüşmelerde bu soruşturmalarda izlenen formülün aslında hukuk devletiyle uyuşmayan tabiri caizse dedikodular üzerinden formlandığı tespit edildiğini, ‘Güvenilir’ şahıslara sormak halinde yürütülen güvenlik soruşturmalarında -güvenilir kişi olarak- ‘referans’ların en belirleyici öge oldukları saha araştırmalarında ortaya çıkan en kıymetli bulgulardan biri olduğuna vurgu yapılan tezde, bu referansların ise makul bir ideolojik/siyasi kimlik üzerinden şekillendiği/görünür olduğuna yer veriyor.
-“Sınavı kazandığım ortaya çıktığı vakit bizim baro lideriyle görüşmüştüm. “Mutlaka sizi de bize soracaklar natürel ki” dedi. Buradan ne anlıyoruz bir baro liderine soruluyor mesela. Her Baro Liderine değil doğal ki. Bizim baro Liderimiz AKP’li hatta ortağı AKP milletvekili olan bir kişi. “Benim sizin hakkınızda berbat bir şey demem asla mümkün değil” dedi bana. Hatta çok iyi şeyler söyleyeceğimden emin olabilirsiniz dedi. Fakat bizden mi diye sorulursa bu soruya, bizden diyemem dedi bana. Yani kimlere soracaklarını pek iyi biliyorlar aslında. Bu türlü bir ağları var diye düşünüyorum”. (G17)
GÜVENLİK SORUŞTURMASI AK PARTİ VİLAYET LİDERLERİNE SORULARAK YAPILIYOR
15 Temmuz sonrasında 2016’da gerçekleştirilen tıpkı alıma işaret eden iştirakçiler, ‘referanslar’ın mülakatlara nasıl tesir ettiğine yönelik çarpıcı sözler kullanıyor:
-“Benim girdiğim imtihanda Afyon’dan, 70’in üzerinde alan yalnızca bir kişi mülakatı geçti. Geriye kalan yani geçen altı bireyden biri yalnızca 70’i geçmişti öbür beşi, 70’in altı hatta nasıl söyleyelim; 52, 43 falan o denli yani nasıl diyeyim 67, 68 falan değil baya önemli altta olan bireylerdi. Ve şöyle enteresan bir şey de söyleyeceğim. Bu altı bireyden beşi MHP torpili ile girdiler”. (G17)
-“Ben birinci mülakata girdiğimde hakikaten iyi referanslarım yoktu, acemiydik yani genciz bilmiyoruz işlerin nasıl yürüdüğünü ve o periyot 2007’de sanırım, şimdi bir kümenin tam hâkimiyeti yoktu. Yani konseyde ülkücü de cemaatçi de Atatürkçü de vardı. Onun için her biri için başka ayrı referans bulmak gerekiyormuş. Bana bu mülakatta hukukla ilgili sorular sordular, çok gergin bir ortam vardı haliyle zira herkes kendi listesindeki bireyleri geçirmeye çalışıyordu ve güç iki soru sordular cevapladım fakat ortamdaki gerginlikten ötürü ben de gergindim ve geçemedim. Lakin sonra öğrendim ki değerli olan yanlışsız, güçlü referansmış ve hakikat referansı bulduktan sonra, mülakatta bana nereli olduğumu sordular, Samsunluyum dedikten sonra, iyi Samsun pidesi nerede yenir diye sordu biri, başkası pirinç nereden alınır, başkası beni bir defa Samsun’da kandırıp Rus pirinci sattılar dedi falan. Çok rahat bir ortamda geçti mülakat ve o mülakatta epey yüksek bir puan aldım geçtim mülakatı”. (G4)
-“Ben Hukuk Fakültesini birincilikle bitirdim ve benim istemememe ve inanmamama karşın hocalarım hâkimlik için referans gerektiğini ve benim için referans bulacaklarını bana söylediler. Yani onların da mezun ettikleri ve hâkim savcı olan birçok öğrencileri var sonuçta. Ankara’da gittiğim bir hâkim bana güvenlik soruşturmasının parti vilayet [Ak Partiyi kastediyor] liderlerine sorularak yapıldığını söyledi. Yani mülakata alınacaklar mülakat öncesi doldurdukları güvenlik soruşturma formuyla kendi vilayetlerindeki parti teşkilatlarına soruluyormuş. Şahsen bana söyledi, bana referans olacak hâkim”. (G15)
-“İkinci girdiğim mülakat imtihanında 7 kişilik heyetin karşısına geçtim oturdum. Üyelerden yalnızca birisi bana soru sordu. Başka üyelerden ikisi art çaprazımda bir yere dikkatlice bakıyorlardı. İmtihanların kamera kaydına alınmadığını biliyordum lakin sanki kayıt mı yapılıyor diye düşündüm. 2-3 dakika süren mülakat imtihanım boyunca dönüp oraya bakamadım. Çıkarken baktığımda sesi kısılmış bir televizyon olduğunu ve o sırada reklamların oynadığını gördüm. [gülüyor]. Bari keşke bir flaş haber olsaydı da onu izliyor olsalardı diye düşündüm”. (G3)
‘MÜLAKAT BÜSBÜTÜN BİR KILIF’
-“Ben bir örnek vereyim, ben duruşmadayım artık, daha ben de mülakat [sonucumu] bekliyorum, daha sonucu açıklanmamıştı. Ben sıradayım, bir avukat beyefendi de işte duruşması görülüyor. Hâkime hanım duruşma tarihi verecek [Avukat bey] dedi ki: ‘işte o tarihe vermeyin lütfen, ben işi bırakıyorum, avukatlığı’. Ben de Allah Allah dedim herhalde büsbütün bırakıyor, ‘Hâkim olacağım da’ dedi. Yani garanti kesin mülakatlar daha açıklanmamış, adam işi bırakmayı düşünüyor. Ben de dedim ki: ‘Avukat beyefendi mülakat sonuçları mı açıklandı?’ Yok dedi açıklanacak, işte şu kadar müddet sonra açıklanacakmış, şöyle bu türlü… Ben ondan öğreniyorum, o esasen garanti görüyor ki işi bırakıyor”. (OD 2/İ)
-“Mülakat şu an büsbütün yargıya alınmak istenen şahısları nasıl alabiliriz ismi altında bir kılıf üzere kullanılıyor. Ya da almak istemediğimizi nasıl almayız”. (G8)
-“Referans günümüzün Türkçesi en kibar haliyle torpil. Yani bu torpil daha çok akraba, nepotizm, hemşericilik yahut rastgele bir siyasi dernek, vakıf aracılığıyla aşikâr bireylerin belirli nüfuzlarını kullanarak birilerini devlet kademesine getirmek (…) Evvelden hak eden bir ya da iki üç denemeden [mülakat] sonra alınıyordu. Fakat bu 2005’ten sonra yahut şöyle söyleyeyim 2007’den sonra büsbütün değişti. 2007’den sonra katiyen ve mutlaka devlet dairelerine mülakatlı çok daha ağırlaştı, çok çok daha farklı oldu…2007’den sonra bütün gençlerde her hususta yani mahallî idareler olsun merkezi idare olsun, KİT’ler olsun hangi kurum olursa olsun yani özel şirketler dahi artık belli bir siyasi parti güdümünde. (G5)
İDEOLOJİLER DEĞİŞSE DE DEĞİŞMEYEN BİR OLGU OLARAK KAYIRMACILIK
Mülakat imtihanlarına ait CHP’li bir belediyede çalışan ve kurum içinde yükselme imtihanında da mülakat tecrübesi olan G5’in tecrübesi mülakatların ve münasebetiyle kayırmacılık konusunun, siyasi anlayış/yönetim değişse de değişmediğini ve mülakatın özü itibariyle neyi söz ettiğini göstermesi açısından epeyce değerlidir.
-“Mülakat demek büsbütün adam kayırma, açık söylüyorum. Hiçbir farkı yok [farklı partilerden bahsediyor]. Bana mülakatta [belediye’de kurum içi yükselme hedefiyle yapılan bir mülakat] Atatürk’le ilgili sorular sordular, Atatürkçü bir beşerim ben yani… En son … Belediyesine zabıta alımı oldu. Hepsinin içeride tanıdığı vardı ve partiden siyasi ilişkisi vardı [CHP’yi kastediyor]. Yapılan zabıta imtihanında yoksulun çocuğu daha yüksek puan aldığı halde, CHP’li olduğu halde alınmadı lakin durumu çok iyi güçlü CHP’li meclis üyesi ya da milletvekili kendi yeğenini zabıta yapıyor… CHP’nin genel lideri çıkıyor küme toplantısında, liyakat liyakat liyakat diyor. Lakin sıradan küçük bir ilçe, belde belediye lideri kendi akrabalarını alıyor, bir milletvekilinin bir şeyini alıyor… Burada maddi güç ve pozisyon yani gerisindeki nüfuzunu çok kullanıyor. Parti fark etmiyor. Yoksul ardı olmayan giremiyor… Evvelce nasıl saltanat Padişahın çocuğu ise bugünde siyasini çocuğu motamot o denli devam ediyor”. (G5)
BAYANLARIN YAŞADIKLARI
Çalışmada, mülakat konusunda görüşülen bayanların gerek 28 Şubat ve sonrası süreçte gerekse günümüzde yaşadıkları tecrübelerine ait anlattıkları, makbul olanın her periyotta erkek gözünden/bakışından tespit edildiğini göstermesi açısından epey çarpıcıdır:
– Artık aslında kayırmacılığın öteki bir tipi mü diyeyim ne olarak tabir edilir, başörtülü aslında kaymakam olamıyordunuz, o denli bir şey düşünme imkânınız yoktu, hâkim savcılıkları biz düşünemiyorduk ki başörtüsüyle, yasaktı. Bizim önümüzde tek yapabileceğimiz şey avukatlıktı… Başörtülü olmayan, namaz kılmayan, dindar olmayanlar avantajlıydı… Biz başörtüsüyle açık öğretim imtihanlarına bile alınmıyorduk eskiden”. (G2)
-“4 kere Ankara’da mülakata katıldım hiçbir bayan kurul üyesi görmedim… Her mülakat öncesi mülakata uygun kıyafet, diz altında ve dar olmayacak etek alırdım. Alırken de geri getirdiğimde birkaç gün sonra daraltır yahut biraz kısaltır mısınız diye sorardım yani… Yasal olarak pantolon da giyebilirsiniz hani lakin çok az giyen gördüm onlarda uzun bluz yahut gömleklerle ancak”. (Kadın, G3)
-“Gitmeden evvel hem referansın hem de herkes söylüyor yani, eteğin kısa olmasın, diz altında olsun kesinlikle, gömleğin kapalı olsun hâkim yaka olsun, stiletto topuk olmasın, mümkünse topuklu olmasın, yürürken ses çıkarmasın, takı takma en fazla inci küpe tak falan”. (Kadın, G15)
Çalışma bu bağlamda bayanların kayırmacılık konusunda iki defa kaybettiklerine vurgu yapıyor.
Gazete Duvar
