Nesrine Malik
Geçen yılın başlarında Covid-19 hadiselerinin sayısı Avrupa ve ABD’de beklenmedik bir halde artarken, global güneyde garip bir şeyler oluyor üzere görünüyordu. Güney Afrika’nın toplam meyyit sayısı 100’den azdı ve birebir günlerde Britanya’da günde binden fazla can kaybı yaşanıyordu. Hindistan’ın bu vakit zarfında mevt oranı o kadar düşüktü ki, bunun bir ‘gizem’ olduğu söyleniyordu. Afrika’nın mukadderatıyla ilgili daha kesin sonuçlar çıkarıldı; bazıları, global salgında erken ve kararlı adımlar attığı için Covid-19’un en makus darbesinden kurtulduğunu düşünürken, başkaları kıtanın sıcak iklimi, yaşlı nüfusundaki düşük oran ve ‘iyi işleyen toplum sıhhati sistemleri’ ile korunduğunu lisana getirdi. Madagaskar devlet liderinin Covid-19’a karşı bir tedavi olduğunu sav ettiği bir bitki olan ve meskende yetiştirilen peygamber süpürgesi iyileştirici potansiyeli hakkında kısa bir heyecan dalgası bile yaşandı.
RÜZGÂR BİLAKİS DÖNDÜ
Bu muhakemenin büyük kısmı teyide muhtaçtı. Bununla birlikte, 2020 yazının sonlarına yaklaşırken, iki açık eğilim ortaya çıkıyordu. Batı Avrupa’nın birtakım bölgeleri şiddetli bir birinci Covid-19 dalgasına maruz kalırken, Afrika ve Güney Asya, ağır ilerleyen, kimi vakit yavaşlayan bir enfeksiyon oranı ve nispeten düşük bir mevt oranı yaşıyordu. Şimdiyse bu eğilimler aksine dönüyor.
Aşılama programlarının kuzey yarıkürede sürat kazanmasıyla birlikte, Batı ülkelerinde yaşanan salgın da nihayet yavaşlamaya başladı. Fakir ülkelerdeyse bunun tam aksisi görülüyor. Büyük kısmı, yakın gelecekte aşı teknolojisine ya da bağışlara ulaşımın mümkün olmayacağını düşünüyor. Sıhhat tesisleri kaldırabileceğinden çok daha fazla yük taşıyor, kaynakları yetersiz ve toplanan datalar hudutlu; bu durumsa vefat oranlarını gösteren istatistiklerin güvenilmez olduğu manasına geliyor. Varlıklı ülkeler dışında kalan dünya nüfusunun büyük kısmı, genişleyen bir Covid kriziyle karşı karşıya. İşin gerçeği, pek çok ülke için salgının ne vakit biteceğini öngörmenin bir yolu yok. Uzaklarda görünen şey, toplumlar bu virüsle bir ortada yaşamaya çalışır ve kaçınılmaz biçimde başarısızlığa uğrarken, sonu görünmeyen bir muammadan ibaret.
Global salgının başlangıcında Afrika ve Güney Asya’yı iyi bir pozisyona getiren her bir tedbire karşılık, onu baltalayan diğer bir tedbir var. Ebola krizinin mirası olarak, Batı Afrika’nın birtakım bölgelerinde hakikaten de güçlü toplum sıhhati sistemleri mevcut. Bu ağlar farkındalığı artırabilir fakat Covid-19’u test etme marifetinden mahrumken, enfeksiyon oranlarıyla ilgili kesin bir fikre ulaşamazlar. Birebir sorun mevt sayıları konusunda da geçerli. Kırsal bölgelerde pek çok insanın büyük hastanelere ulaşma bahtı yok ve ölümlerin bir kısmı resmi olarak kaydedilmiyor. Bir Covid-19 teşhisinin yaratabileceği toplumsal damgalanma korkusu, kimi insanların teşhis konmadan ya da aile ve toplumsal etraflarını uyarmadan ölen akrabalarını ivedilikle defnetmesi manasına geliyor.
MUTEBER BİLGİLER OLMADAN MÜCAEDELE EDİLEMEZ
Düşük gelirli ülkelerde ailesi ve arkadaşları olan bizler, muteber datalar yerine resmi hesaplarla birbirini tutmayan anekdot niteliğindeki delillerin üzerini örtüyoruz. İşittiklerimizin bir kaydını tutarak dalgaların büyüklüğünü ölçüyoruz; işaretleri tanımayı öğreniyoruz. Akrabalarımız bize hızla ilerleyen bir hastalık ya da örtbas edilmiş bir vefattan bahsettiğinde, hayatını kaybeden kişi, Covid-19 olaylarını içeren gayri resmi zihinsel listemize ekleniyor.
Başarılı bir halde virüsün üstesinden gelmek, sağlam sayılara ve bir data tablosuna sahip olmayı gerektiriyor. Memleketler arası Kurtarma Komitesi Acil Sıhhat Yöneticisi Michelle Gayer’in geçtiğimiz günlerde Quartz isimli iş ömrü mecmuasına verdiği demeçte belirttiği üzere, bilim insanları bu hastalığa karşı karanlıkta savaşıyorlar. Bir virüsün sessizce yayılmasına göz yumulduğunda ve bilim insanları gidişatı haritalandıracak datalara sahip olmadığında, vefat oranlarında görülen travmatik bir artış olay sayısını ortaya çıkarana dek gerçekte neler olup bittiğini söylemek güçtür. Hindistan’da şu an yaşanan gerçek bu ve kıyamet tellallığı yapmak istemesem de, yakında öbür ülkelerde de durum buna benzeyecek üzere görünüyor.
Nüfus bazında en büyük Afrika ülkelerinden birkaçı hakkında yapılacak küçük bir araştırma, durumun hâlâ ne kadar istikrarsız olduğunu gözler önüne serebilir. Güney Afrika ve Etiyopya, İngiltere’nin kırmızı listesinde kalmaya devam ediyor ve hükümetleri aşı programlarını hazırlarken farklı karantina evrelerinden geçiyorlar. Kenya, yeni bir karantinada kurtuldu fakat sert bir sokağa çıkma yasağı devam ediyor ve kırmızı listede kalmayı sürdürüyor. Mısır tahsil periyodunu kısalttı ve üçüncü dalganın tepe noktasına yanlışsız ilerliyor üzere görünüyor. Bu ülkeler için var olan temel çaba stratejileri, sistematik biçimde karantinaya girme ve tekrar gevşeme döngülerinden ibaret. Bunlar hükümetlere vakit kazandırıyor ve hudutlu sıhhat hizmetleri üzerindeki baskıyı azaltıyor; ne var ki bu süreçte ekonomiyi tahrip ediyorlar. Devlet dayanağının kısıtlı olduğu daha fakir ülkelerde, karantinalar şahsen virüs kadar ölümcül olabilirler; çünkü insanların geçimini sağlama kabiliyetini yok ederler.
GLOBAL BİR ÇABAYA GEREKSİNİM VAR
Sonuç, sadece orta sıra alevlenmeler yahut sonlu zahmetler değil, bir virüs tarafından tuzağa düşürülen ve virüsle yaşamaya mahkûm edilen bütün bir toplum. En iyi durum senaryosu, hayatlar ve geçim kaynakları ekonomik kısıtlamalar yüzünden yok olmaktayken, hükümetlerin karantinalar aracılığıyla yüksek ölçüdeki hadiseyi kontrol altına alabilmesi. En makûs senaryo ise, Hindistan’da gördüğümüz tipten bir patlamadır. Kimi gözlemciler, virüsün 2021’de 2020’de olduğundan daha fazla insanın canını alacağını öngörüyorlar.
Ve bu öngörü, bizi neyin yapılabileceği ve yapılması gerektiği problemine getiriyor. Global salgının daha fakir ülkelerde Batı ülkelerinde şahit olunan ölümcül tesire sahip olmaması, bir anda cehenneme dönüşebilecek yavaş ve ölümcül yangınların var olmadığı manasına gelmiyor. Hem yurt içinde hem de yurt dışında Covid-19’a verdiğimiz cevaplarda sabit bir gecikme var. Batılı hükümetlerin birinci dalgadan öğrendiği üzere, ağır meyyit sayısı karşımıza çıktığında, artık çok geç kalmışız demektir. Dünya, Hindistan’daki toplu yakılmaları yansıtan imgeleri gördüğünde, ülke çoktan bir krize girmişti. Bu imajlar Joe Biden’ın halini değiştirmesine ve ‘tam teşekküllü bir dizi yardım’ göndermeye kelam vermesine neden oldu. Bahse girerim ki, dünya diğer ülkelerde yaşanan misal manzaralara maruz kalsaydı, Batı’nın aşı ayrımcılığını sürdürmesi savunulamaz hale gelirdi.
Bununla birlikte, bu çeşit imajların harekete geçilmesini teşvik etmesini beklemek zorunda kalmamalıydık. Asıl gereken, aşı bağışlarından çok daha tezli bir şey. Dünyanın global bir lojistik uygulamaya, finansal dayanak, uzman insan gücü ve tıbbi teknoloji sağlayacak bir cins Marshall Planı’na ihtiyacı var. ABD’de Demokrat senatörler, ilericiler, STK’ler ve 175 eski dünya önderi ile Nobel ödüllü insanların kurduğu bir güç birliği, aşılarla ilgili fikri mülkiyet muhafazasından feragat etmesi hedefiyle Biden’a baskı uygulamak için bir ortaya geldi. Virüs Batı’da tesirini yitirirken, güney yarıküreyi neredeyse kaçınılmaz yazgısından kurtarmaları için önderlere bu cins bir baskı uygulamanın tam vakti. Fakir ülkelerdeki gerçek mevt ve enfeksiyon sayıları netleştiğinde, birçok insan için artık çok geç olacak.
Yazının yepyenisi The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
