DUVAR – Zeynep Dadak, günümüzün çalışkan sinemacılarından… Bir yandan “Ah Gözel İstanbul” isimli belgesel sinemasıyla şenliklerde yarışırken, bir yandan da Gain’e “Terapist” isimli bir dizi çeken Dadak, “Kurmaca ve belgesel hiyerarşisine inanmadığım için, içeriğin çağırdığı biçim ve üretim modunu takip edip, bağımsız kalmaya çalışarak sinema yapmaya devam ediyorum” diyor.
Geçtiğimiz yıllarda “Bu Sahilde” ve “Mavi Dalga” (Merve Kayan’la birlikte) isimli kısa ve uzun iki sinema yapan Dadak, bu sinemalarla ulusal ve memleketler arası şenliklerde yarıştı, mükafatlar aldı. “Aynı vakitte sinema çalışmaları alanında doktoram var; uzun yıllar dünyanın çeşitli ülkelerinde dersler verdim. Son devirde daha çok kendi filmlerime odaklanmış durumdayım” diyen Dadak ile bir ortaya geldik ve belgesel sinema üzerine bir sohbet gerçekleştirdik.
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, öbür sanat kollarına göre gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Zihinden çıkan her anlatı kaçınılmaz olarak esasen kurmacadır. Zati, kurmacanın belgesel lisanına en yaklaştığı ‘gerçekçi sinema’ etrafındaki tartışmalar da bu açının derecesiyle ilgilidir. Sıkıntı bir kısıtlılık değil bir etik problemi. Kadraja almak suretiyle bile olsa gerçekliğe müdahale ettiğinizi kendinizden ve seyircinizden saklamaya çalışacak mısınız? Benim yanıtım hayır. Bu soruyla bağlantınızı belirlediğiniz andan itibaren, belgeselin açtığı hayal imkânı sonsuz.
‘BAZEN ÜVEY EVLAT OLMAK DA BİR ÖZGÜRLÜK YARATIYOR’
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada ıstırap yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Bu ne yazık ki Türkiye’ye ilişkin bir durum da değil sadece. Kaynak süreçlerinden, gösterime her basamakta, tek bir belgesel yapma biçimi varmış üzere davranılıyor. Biraz güya sen de şurada kendi kendine oyna der üzere hatta. Ne yazık ki Türkiye’de de bu türlü. “Ah Gözel İstanbul”da hem üretim tasarımı hem de bahse yaklaşım manasında bir çıtanın üzerine çıkmaya çalıştım. Eremya Çelebi Kömürciyan’ın metni aracılığıyla çıktığım bu yolda Türkiye’den rastgele bir kaynak bulamadım. Yurt dışında da deneysel sinema fonları ve sanat kurumları ilgilendi daha çok. Bazen üvey evlat olmanın ve kategorik olarak tam konumlanmamanın da bir özgürlük yarattığını itiraf etmem gerek. Fakat maddi olarak epeyce kuvvetli bir seyahatti.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihî bağlam içinde, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek içinde nerede görüyorsunuz?
Benim için kurmaca ve belgesel ortasındaki melezlik çok değerli. Sessiz devirde çokça örneğini gördüğümüz kent sinemaları “Ah Gözel İstanbul” için bilhassa ilham vericiydi. Daha genel bağlamda ise, Chris Marker’ın, Agnes Varda’nın, Joris Ivens’in belgesellerinden ziyadesiyle ilham aldım. Öte yandan bilhassa İtalya, Latin Amerika ve Kuzey Afrika sinemalarının içindeki gerçekçilik arayışları daima çok ilgimi çekti.
‘MESAJ VERMEK İÇİN YAPILAN HİÇBİR İŞİN EMELİNE ULAŞAMAYACAĞINI DÜŞÜNÜYORUM’
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki farklı soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Belgesel sinema, toplumsal reklam değildir, olmamalıdır. Lakin elbette belgeseller bir politik kelam söyleme ve hareketlilik aracı da olabilir. Şayet iyi bir sinemaysa, esasen iletisi ve aktivizm potansiyeli otomatik olarak görünür hale gelir. Sıkıntısı üzerine estetik bir sorgulama yaşamayan ve ileti vermek için yapılan hiçbir işin bırakın iyi bir belgesel olmayı, hedefine da ulaşamayacağını düşünenlerdenim.
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt ilgisinden ötürü, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Kesinlikle. Ülkemizde de son devirde sinema alanındaki politik kutuplaşmalar ve kopuşmalar, “Yeryüzü Aşkın Yüzü Oluncaya Dek” ve “Bakur” üzere belgesellerin etrafında yaşandı. Hele ki içinde olduğumuz ‘post-truth’ periyodunda, gerçek/temsil sorununa dair soru sordurmak çok değerli; bir o kadar da tehlikeli. Lakin bu da tartışmalı bir problem. Beşerler her gün telefonlarında fakirliği, savaş ya da katliamları en sansürsüz haliyle izliyor ve bunlara vah vah deyip geçiyor. O yüzden problem ‘gerçeğin’ ne olduğunu göstermek değil, insanlara bunu değiştirebilecek ‘özneler’ olduklarını hatırlatmak. Son periyotta Türkiye’de ve dünyada belgesel sinemanın farklı modlarının bu gücü araştırmasını çok heyecan verici buluyorum. Örneğin “Act of Killing” bu açıdan bence çok kıymetli bir sinema.
‘BU SENE TÜRKİYE’DEN ÜRETİLEN BELGESELLERDE ÇOK ÖNEMLİ BİR ÇEŞİTLİLİK VAR’
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi kesimi için değil, sinema dalı için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından dayanak alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına göre sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Bu sene bilhassa Türkiye’den üretilen ve yayınlanan belgesellerde çok önemli bir çeşitlilik var, bu dijital platformların da ilgisini çekti. Fakat uzun vadede bu ne manaya gelecek bunu söylemek için erken bence.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Bir müddettir Berlin-İstanbul ortasında çalışıyor ve yaşıyorum. En son dijital platform Gain için “Terapist” isimli bir mini-dizi yönettim, bir yandan yeni sinemam “Uyku Kampı”nın finansman süreci devam ediyor, öte yandan da “Ah Gözel İstanbul”un şenlik seyahati. Günlerim çalışarak geçiyor, zati pek çoğumuzun öteki da bir talihi yok. Çalışabildiğim için minnettar hissediyorum çoğunlukla.
Gazete Duvar
