Arif Koşar
Türkiye vatandaşları için aslında epey problemli olan sıhhat hizmetlerine erişim, mülteci ve göçmenler için çok daha güç. Korona virüsü salgını bu zorlukları daha da arttırdı.
Sıhhat, kağıt üstünde temel bir insan hakkı olarak kabul edilmesine karşın, ekseriyetle vatandaşlık hukuku ile hudutlu. Sıhhatte özelleştirme, katkı hissesi, kapsam dışı kalan hizmetler göz önünde bulundurulduğunda vatandaşların çoğunluğunu oluşturan fakirler için de bu hak kullanılamaz halde. Lakin kelam konusu olan kayıtsız göçmenler olunca sıhhat hizmetlerine erişim neredeyse imkansız. Bir yanda hudut dışı edilme derdi başka yanda hastalıklar.
SENETLE SIHHAT
34 yaşındaki Faslı N. A. iki yıl evvel Türkiye’ye geldi ve evlendi. Dini nikahlı eşinden şiddet gördü. 6284 sayılı Kanun ve İstanbul Kontratı uyarınca eşi hakkında derhal uzaklaştırma kararı verildi. Eşinden ayrıldı. Artık tek başına yaşıyor. 5 aylık gebe ve KOAH hastası. Hem tertipli tıbbi denetime hem de tedaviye gereksinimi var. Buna karşın devlet hastanesine gittiğinde apayrı bir tablo ile karşı karşıya kaldı: “Dil sorunum var. Türkçeyi çok az anlıyorum. 12 gün boyunca hastanede iğne oldum, tedavi aldım. Hastaneden çıkarken kız kardeşim de yanımdaydı. Bana bir fatura getirdiler ve 5 bin lira ödemem gerektiğini söylediler. Söylediklerinden hiçbir şey anlamadım fakat imzaladım. Bu borcu ödeyene kadar benim ve kardeşimin Türkiye’den çıkamayacağını söylediler.”
Röportaj sırasında sık sık ve uzun öksürük nöbetlerine tutuluyor. Nefes alamıyor, orta veriyoruz. Sonra devam ediyoruz. Ve tekrar orta. Gün içinde dört saatte bir teneffüs aygıtına bağlanmak zorunda. N.A. ne gebelik denetimi ne de KOAH tedavisi için devlet hastanesine gidebiliyor. Zira devlete borçlu. Borcunu ödemeden tedavi olamayacağı söylenmiş. Onun ne borcunu ödeyecek ne de her gün kullandığı ilaçları alabilecek parası var.
YOKSULLUKLA BİRLEŞİNCE…
Gebe olduğu için aşeriyor. “Yolda canımın çektiği bir yiyecek, meyve ya da öbür bir şey gördüğüm vakit başımı başka tarafa çeviriyorum. Bazen canım çok çekiyor ancak kendi kendime ‘paran yok, almamalısın, almayacaksın’ diyorum. Öylece geçip gidiyorum. Umarım bu, bebeğime ziyan vermez.”
KOAH hastası olduğu için ferah ve havadar bir hayat alanına gereksinimi var. Ancak bodrum katta yaşıyor. Yakın vakte kadar konutta eşyası yoktu. Birkaç sandalyeden birisine oturmamız için ısrarcı oldu. Buzdolabı, ocak, çamaşır makinesi ve öbür birtakım eşyalar HDK Göç ve Mülteciler Meclisi’nin dayanışmasıyla sağlandı. Lakin onun da imkanları daima değil. Bu şartlarda özel hastaneye gitmek zorunda.
Borcu nedeniyle devlet hastanesine, parasızlık nedeniyle özel hastaneye gidemiyor. Senet imzaladığı için ülkesine dönmesi de yasak. Ne yapacağını bilmiyor. Bu sıkışmışlık ağır bir depresyona yol açıyor. Kendisi ve bebeği için dertli. “Her şeyi düşünüyorum, vefatı bile düşündüm” diyor. Hastalığı nedeniyle bebeğinin alınmasından telaş ediyor. “24 saat bunu düşünüyorum. Lakin bu durumdan nasıl kurtulacağımı bilmiyorum ve daima ağlıyorum.” Sesi inceliyor, ağlıyor.
HUDUT DIŞI EDİLME TELAŞI
Sıhhat hizmetine erişim konusunda N.A. maalesef yalnız değil. Gambiya’dan siyasi mülteci olarak Türkiye’ye gelen Yakuba S. 17 göçmenle birebir meskeni paylaşıyor. Salgın nedeniyle işsiz kaldı. O da hastanelerin sıhhat hizmeti için astronomik sayılar istediğini söylüyor: “Hastane bir ameliyat için bizden 5 bin 650 dolar istedi. Biz Gambiyalıyız, alışılmış ki tek seferde verecek 5 bin dolarımız yok. Hiç kolay değil.” Yakuba tıpkı vakitte kayıtsız. Bu nedenle hastaneye gitmesi gerektiği vakit, hudut dışı edilme riski nedeniyle gitmemeyi tercih ediyor.
Younes A. (Fotoğraflar: Vedat Yalvaç)
Faslı Younes A. da kanserli annesine yardım için Türkiye’ye çalışmaya geldi. İşsiz ve en büyük talebi bir işte çalışabilmek. O da parası olmadığı için hastane kapısından geri çevrilenlerden biri. Hastaneye gidemeyen, hudut dışı edilme derdiyle da gitmemeyi tercih eden Younes, “Biz Mağrip’teyken başımız ağrıdığında bir limon alıyorduk. Onu ikiye bölüp başımızın iki yanına koyup Allah’a tevekkül edip bekliyorduk. Burada da bu türlü yapıyoruz” diyor.
TARLABAŞI DAYANIŞMA
Tarlabaşı Dayanışma Sözcüsü Kadir Bal
Mülteci ve göçmenler ekseriyetle kentin en fakir bölgelerinde ikamet ediyor. Tarlabaşı ve birçok bölgede göçmenlerle dayanışma çalışmalarını sürdüren Tarlabaşı Dayanışma Sözcüsü Kadir Bal kayıtsız göçmenlerin sıhhat hizmetine erişiminde üç temel mani olduğunu söylüyor: “Birincisi ekonomik. Mesela, siz Türkiye vatandaşı olarak gittiğinizde 5 lira, 10 lira ödeyeceğiniz bir hastane fiyatını onlar 50 lira, 100 lira olarak ödeyebiliyor. İkinci sebep; gittiklerinde lisan sorunu, kendilerini söz edememe sorunu var. Üçüncüsü de deport korkusu. Bunlardan ötürü sıhhat burada daima ötelenen, daima ağrı kesicilerle ve buldukları tarihi geçmiş antibiyotiklerle atlatmaya çalıştıkları bir uğraş oluyor.”
PARASIZLIK VE ÇARESİZLİK
Tarlabaşı Dayanışma’dan Mehmet Yeralan
Tarlabaşı Dayanışma’dan Mehmet Yeralan, nam-ı öteki Urfalı Mehmet, göçmenlerin sıhhat hizmetlerine erişimde yaşadığı sorun ve bu durumun yol açtığı yaraların şahidi. Anlattığı örneklerden biri şöyle: “Böbrek hastası bir göçmen geldi bana. Diyaliz hastası. Her diyaliz 400 lira; haftada 3 sefer girmesi lazım. Afrikalıkardeşimiz, haftada 1200 lirayı nasıl verecek? Bir iki sefer arkadaşları ortalarında para toplayıp karşıladı. Ancak her hafta gitmek zorunda. Bir kez de biz gönderdik lakin daha sonra hastane ‘bunu fiyatsız yapamayız’ diyerek bir daha almadı. Bu sefer ne yaptık, çocuğu kan bedeli iyice düşsün diye yanımızda beklettik. Kan pahaları düştü, ambulansı çağırdık. Artık yapacak bir şeyimiz yok yani. Ambulans geldi, kaldırdılar hastaneye, o gün de o formda diyalize soktuk. Parasızlıktan ve çaresizlikten.”
AKTÜKÜN: MERDİVEN ALTI KLİNİKLER
Göçmen Dayanışma Derneği Toplumsal Hizmet Koordinatörü Özgür Aktükün
Göçmen Dayanışma Derneği kayıtlı ve kayıtsız göçmenler için sıhhat hizmetlerine erişim takviyesi veriyor. Derneğin Toplumsal Hizmet Koordinatörü Özgür Aktükün kayıtsız göçmenlerin hem sıhhat hizmetlerine erişim hem de tedavi süreçlerinde çok sayıda hayati meseleyle karşılaştıklarına dikkat çekiyor. Aktükün’e nazaran vatandaşlık, ırk, din, lisan, cinsiyet üzere ayrımlar olmaksızın temel bir insan hakkı olarak tanımlanmış olsa da sıhhat hizmeti “vatandaşlık hukuku” ile sınırlanmış durumda. “Prosedür böyle” denilip geçilecek bir durum değil. “Çünkü şayet siz Ugandalıysanız, memleketler arası rastgele bir müdafaa statüsüne erişememeniz, bir kanser hastası olarak sizin o ülkede ölmeniz manasına geliyor.”
Vatandaşlık bağı, milletlerarası muhafaza yahut süreksiz muhafaza statüsü bilhassa fakirler için sıhhate erişim problemini çözmüyor. Fakat mevzu kayıtsız göçmenler olunca sıkıntılar bir anda birkaç kat artıyor. “Hiç kaydı yoksa kişinin rastgele bir sıhhat hizmetinden fiyatsız faydalanma bahtı yoktur.” Bu nedenle Aktükün’e nazaran, “Evrensel insan hakları hukuku çerçevesiyle devletlerin vatandaşlık hukuku ve yabancılar hukuku ortasındaki tansiyonu tartışmamız gerekiyor. Zira bu tansiyon insanlara, ağır hastalıklar, hatta vefat olarak dönüyor.”
Aktükün’e nazaran kayıtsız göçmenlerin sıhhat hizmeti için istenen bedelin ötesinde öbür meseleleri da var. “Kaydı olmadığı için devlet nezdinde kaçak durumdalar. Fiyat aslında ikinci planda, bir de güvenlik zahmeti var. ‘Kaçak’ bir kişi bir kamu kurumuna başvurduğunda, bu kamu kurumu sıhhat kurumu da olsa, bunu ilgili ünitelere bildirmekle yükümlü. Özel hastaneler de buna dahil. Kayıtsız göçmenler hudut dışı edilme derdi ile buralara gidemiyor. Bu nedenle Türkiye’de şu anda bilhassa kayıtsız göçmenlerle ilgili merdiven altı ve büsbütün denetim dışı birtakım sıhhat merkezleri, sağlıkçılar türemiş durumda.”
Gazete Duvar
