Geçtiğimiz günlerde büyük oyunun görüldüğü orijinal bir komplo teorisi tüm dünyada tekrar milyonlarca zihni zehirledi. ABD’de faaliyet gösterilen pazaryeri uygulaması Wayfair’de çocuk kaçakçılığı yapan alıcılar ve satıcıların buluştuğu argüman edildi. Bu teze kanıt olarak gösterilen fiyatlar, isim benzerlikleri ve şirketin mevzuya dair açıklamasını ayrıntılı olarak Teyit’in tahlilinde kaynaklarıyla birlikte görebilirsiniz. Argümanın bir komplo teorisi olduğu kısa vakitte tespit edilmiş olsa da milyonlarca insanın zihninde gerçekmiş üzere kodlandı. Her zamanki üzere dezenformasyon, nitekim daha süratli yayıldı.
Bu komplo teorisinin Türkiye’de yayılması, Trendyol’a sıçraması, toplumsal ağ kullanıcıları ve medyanın rolüne biraz daha yakından bakalım.
KOMPLO TEORİSİ TÜRKİYESİZ OLUR MU HİÇ?
Wayfair savı ışık suratında yayılırken Türkiye’nin bu işin dışında kalması düşünülemezdi. O denli de oldu. Toplumsal medyada, Wayfair’deki insan kaçakçılığı tezgahına benzeri bir bahsin Türkiye’de de Trendyol üzerinden yapıldığı argüman edildi. Ekran manzaraları paylaşıldı, boykot davetleri yapıldı. Binlerce insan bu sefer lokal bir pazaryeri sitesinin de bu küresel yasadışı işlerin kesimi olduğuna dair savlara maruz kaldı. Bu komplo teorisinin açıklanmasından kısa müddet sonra Trendyol, iddiayı yalanlayan bir açıklama yaptıysa da en çok konuşulanlar listesine girmekten kendini kurtaramadı. Argümanların yayılma suratını, kullanıcılar üzerindeki varsayımı tesirini Google Trends üzerinden iki şirketin ismiyle yapılan arama hacmi grafiğinde de görebiliyoruz.
KIVILCIM ALEV TOPUNA DÖNÜŞÜYOR
Wayfair’e dair komplo teorisi şimdi kolay bir kıvılcımken “ABD bu savla sarsılıyor, lütfen yayalım” gibisi tweet’lerle bir anda bu argüman gerçekmişçesine toplumsal ağlarda paylaşılmaya başlandı. Instagram’dan LinkedIn’e kadar birçok platformda birkaç saat içinde etkileşim çılgınlığına dönüştü. Buradaki asıl sorun ise teyit edilmemiş bu tezin iyi niyetle, etrafını bu tip bir durumdan haberdar etme isteğindeki iyi niyetli kullanıcılardı. Genelde olduğu üzere bu örnekte de dezenformasyon yayımında sinema tam olarak burada koptu. Argümana dair kuşku duymayan bir arkadaşınız bu iddiayı paylaşıyor. Siz de şahsen güvendiğiniz bir insanın doğruluğundan emin olmasa bu türlü bir paylaşım yapmayacağını düşünüp küçük bir parmak hareketiyle paylaşıyorsunuz. Tıpkı mantıkla iş ilerliyor ve paylaştığınız içeriğin tesir alanı yalnızca birkaç paylaşımla üstel halde artarak 100 bireyden 700 bin şahsa ulaşıyor. Uygun niyetli olsanız da üzgünüm lakin kıvılcımı alev topuna dönüştürmeye yardım edenlerden oluyorsunuz…
ALEV TOPU YANGINA DÖNÜŞÜYOR
Birçok haber sitesi paylaşım ve arama hacmi artmaya başlayan Wayfair argümanına dair peş peşe SEO içerikleri yayına almaya başladılar. Bu içerikler, şu an güncellenmiş haliyle az çok ayrıntılı bilgiler verse de birinci yayına alındıklarında bahse dair neredeyse hiçbir bilgi vermeyen, daha doğrusu komplo teorisini olduğu üzere “iddia ediliyor” kalıbıyla okurlarına sunan bütünlüksüz metinlerden oluşuyordu. Haber siteleri bu içeriklerini servis ederken ABD’deki doğruluk denetimi merkezleri çoktan bu mevzuyu açıklığa kavuşturmuştu lakin kimin umurunda? Değerli olan paylaşılan içeriğin doğruluğu değil, saman alevi üzere parlayan kullanıcı aramalarına karşılık vererek kendi site trafiklerini artırmak. Böylelikle kâfi ve hakikat bilgi edinebilmek ismine bu teze dair arama yapan kullanıcılar tekrar tıpkı komplo teorisini güvendikleri haber sitelerinden alarak tam manasıyla zehirlenmiş oldular.
Hatta daha sonra en çok izlenen gündüz jenerasyonu programlarının birinde sunucu, ekran başındakileri çocuk kaçakçılığına dair uyarmak/korkutmak emeliyle bu komplo teorisini gerçekliği ispatlanmış bir olay üzere anlatarak internet üzerinden bu argümana bulaşmamış geri kalan birkaç on milyon insanı da yalan-yanlış bir öyküye ulaştırmakta hiçbir beis görmedi.
Medyanın teyit düzeneğini çalıştırmadan kolaylıkla meydana saçtığı bu komplo teorisi sırasında diğer bir husus daha dikkatimi çekti: Kullanılan lisan. Televizyon programında sunucu “çocuk pornosu” söz kümesini kullandı ki bu türlü bir kullanım kelam konusu olamaz. Kast edilen aslında çocukların ağır istismara uğraması olabilir. Haber sitelerinin bu argümana dair hazırladıkları haber gibisi fakat ne olduğu çok da aşikâr olmayan sayfaların başlıkları ise “çocuk ticareti” söz kümesini taşıyor. Elbette çocuk ticareti üzere bir kullanım da kelam konusu olamaz. Kast edilen durum çocuk/insan kaçakçılığıdır ve yasadışıdır. Ticaret terimi, yasal alışveriş faaliyetine referans verir. Yani siz “çocuk ticareti” dediğinizde aslında bu kaçakçılık faaliyetini bir noktada da normalleştirmiş olursunuz.
İnsanların güvenerek bilgi aldığı yahut eğlendiği yayıncıların lisana ve kavramlara hakim olmamaları; onların mesleksel vasatlıklarının yanı sıra toplumu yanlış bilgilendirmeleri, birtakım cürümleri normalleştirmeleri, hafifleştirmeleri üzere yan tesirler de doğuruyor.
DÖNÜP DOLAŞIP GELDİĞİMİZ YER BIREBIR
Dönüş dolaşıp geldiğimiz yer tıpkı: İnsanların muhakeme kabiliyeti ve medya okuryazarlığı sorunu. Karşılaştıkları tezlere dair kuşku duymayan, paylaşmaktan çekinmeyen beşerler dezenformasyon döngüsünün en büyük halkasını oluşturuyor. Bu döngüyü kırmak da sihirli bir değnekle mümkün değil. Bu işin tek tahlili okullarda öğrencilerin, halk eğitim merkezlerinde de yetişkin ve yaşlıların medya okuryazarlığı eğitimine tabi tutulmasıyla olur. Bir günde hiçbir şey çözülemese de atılan adımlar illa ki makul bir vakit sonra meyvesini verecektir.
İnternetin yaygınlaşmasıyla birlikte insanların yanlışsız bilgiye daha kısa müddette ulaşıp faziletli hayatlara sahip olacakları düşünülürken geldiğimiz noktada en süratli yayılan içerikler komplo teorileri, dezenformasyon ve nefret telaffuzlarından oluşuyor. Aslında beşerler sandığımız kadar bilgiye aç, kuşkucu, araştırmacı değillermiş, o denli değil mi?
Gazete Duvar
