İZMİR – Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılması planlanan Çeşme Turizm Projesi ile ilgili süreç devam ederken, projeyle ilgili tartışmalar da gündemdeki yerini koruyor.
Geçtiğimiz günlerde Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, İzmir Ticaret Odası’nda düzenlenen toplantının akabinde yaptığı açıklamada, Çeşme Projesi’nin plan basamağına geldiğini söyleyerek, 10 aylık süreçte projenin sonuçlanacağını duyurdu. İzmir, Urla ve Çeşme’deki sivil toplum kuruluşları ise özgün coğrafyası, tarihi, kültürel, arkeolojik ve doğal nitelikleriyle çok çeşitli bir yapıya sahip olan Yarımada’nın doğal istikrarının büsbütün tehlike atına gireceği tasası içinde.
Türkiye’de, kamuoyunun 25 Ocak’ta Resmi Gazete’de yayımlanan çabuk kamulaştırma kararıyla haberdar olduğu ve Bakan Ersoy’un “Dünya’da örnek gösterilecek bir proje!” olarak değerlendirdiği Çeşme Turizm Projesi’ni, İzmir’de Ahmet Priştina ve Aziz Kocaoğlu periyotlarında lider danışmanlığı misyonunu yürüten Kent Plancısı ve siyasal bağlantıcı Ali Sabuktay’la konuştuk.
‘ASLINDA ORTADA BİR PROJE YOK’
İsterseniz öncelikle kısaca “projenin” kendisinden bahsedelim…
Ağustos 2019’da bir Cumhurbaşkanlığı kararıyla “Çeşme Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi” duyuru edildi. Şubat 2020’de yeni bir kararla bölge sonları genişletildi. Kültür ve Turizm Bakanı’nın İzmir’de düzenlediği ikna toplantılarından basına yansıyanlar dışında proje hakkında yanlışsız dürüst bir bilgi yok. Yani aslında ortada bir proje filan yok, merkezi iktidarın turizm potansiyeli yüksek bir bölgedeki topraklar üzerinden kaynak yaratma ve servet transfer etme kararlılığı var. Bu manada örneklerini Karadeniz yaylalarından Muğla’ya kadar gördüğümüz çok tipik bir uygulama. Bir arkadaşımın tabiriyle, “Çeşme Projesi, İzmir’in Kanal İstanbul’u”.
‘BAKANIN EN BÜYÜK VAADİ YATIRIM VE İSTİHDAM’
Pekala, projenin vaatleri neler?
Bakan Ersoy’un dediklerinden projenin temel “vaatlerini” şöyle sıralayabilirim: Bölge çok sayıda parsele bölünerek, parsel bazında turizm yatırımcılarına tahsis edilecek. Bir milyar doları bulacağı varsayılan tahsis geliriyle, içme-kullanma suyu temini de dâhil olmak üzere, bölgenin altyapısı yapılacak. Diğer bir deyişle, altyapı bedeli karşılığında son derece kıymetli kamu alanları sermayeye aktarılacak. Bakanın en büyük vaadi yatırım ve istihdam. Bölgede en az 100 bin kişi istihdam edileceği dillendiriliyor. Projenin ana gövdesini 20 adet golf alanı oluşturuyor. Birçok Belek’te olmak üzere Türkiye’de toplam 24 adet golf alanı var. Bu bölgeyi memleketler arası golf destinasyonu haline getirmek istiyorlar. Örnekleri incelediğimizde 27 delikli standartları karşılayan bir golf alanı ortalama 150 hektar alan üzerine kuruluyor. Yani projenin 3000 hektarlık kısmı golf alanlarına ayrılacak. Bu sayı alanın yaklaşık beşte birine denk düşüyor. Destinasyon olabilmek için en az üç saha olması ve bir sürü şartı yerine getirmek lazım. Bu turizm cinsinde imal maliyeti görece düşük, asıl sıkıntı olan uygun yer bulabilmek ve arsa maliyetini karşılayabilmek. Bakan, bu bölgeyi her açıdan ‘uygun’ arazi haline getirmeyi amaçlıyor. Ayrıyeten, sıhhat turizmi, kongre merkezi, temapark, sinema platosu, yat limanı, oteller, motorsport pisti üzere birçok tamamlayıcı işlevden kelam ediliyor.
‘YÜZDE 97’Sİ KAMUYA ILIŞKIN OLAN BİR BÖLGE BURASI’
Yarımada hakkında bize bilgi verir misiniz? Proje Yarımada’nın ne kadarını kapsıyor?
“Çeşme Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi” 16 bin 624 hektarlık bir alanı kapsıyor. Bu alan, Çeşme Yarımadası’nın yüzde 55’ini oluşturuyor. Alaçatı ile Zeytineli ortasındaki alanı ve Ildır civarını içeren, yüzde 97’si kamuya ilişkin olan bir bölge burası. İsterseniz okurların zihninde bölgenin ehemmiyetinin netleşmesi için biraz da proje alanının niteliğine ait kimi sayılar vereyim: Bölgenin neredeyse yarısı, 2017 öncesinde 1. Derece Doğal Sit olarak tanımlanmış. Bu karar 2017’de değiştirilmiş. Şu anda nitelikli doğal müdafaa alanı 2157 hektar, sürdürülebilir müdafaa alanı 2116 hektar. Arkeolojik alan büyüklüğü de 316 hektar. Ayrıyeten proje alanının dörtte birinden fazlası orman ve çoğunluğu bölgenin karakteristik bitkisi zeytinliklerden oluşan değerli bir tarım rezervi bulunuyor. Proje karayla da yetinmiyor, Alaçatı ve Ildır bölgesinde 47 km’lik kıyıyı ve 2000 hektara yakın deniz alanını da kapsıyor.
‘İKTİDARIN GÖZÜNDE BÖLGEYİ CAZİP KILAN, EL DEĞMEMİŞ OLMASI’
Proje için seçilen alan özelinde ekolojik, arkeolojik ve tarihi pahalar neler? Bu proje hayata geçirilirse Yarımada’ da biz neleri kaybederiz?
Proje alanı doğal hayat bütünlüğü çok az bozulmuş bir habitat. Bölge arkeolojik açıdan da güçlü; on iki İon devletinin en değerlilerinden olan Erythrai, Ildır’da yer alıyor. İktidarın gözünde bölgeyi cazip kılan nokta bu el değmemişlik hali. Onlar baktıklarında tilkilerin, domuzların, kerkenezlerin yaşadığı, makilik ve bataklıklardan oluşan, denize kilometrelerce kıyısı olan bomboş uçsuz bucaksız bir arazi görüyorlar. Üstelik kamulaştırma üzere sıkıntılar de yok, neredeyse tümü hazinenin. Havaalanına yakın, İzmir’e yarım saat, Çeşme ve Alaçatı’nın yanı başında. Uğraşmadan, kolay pazarlanacak milyonlarca metre kare toprak. Ülke coğrafyasını satılacak mal olarak gören merkezi idare için en az Kanal İstanbul, Gökova kadar iştah kabartan bir yer Çeşme Turizm Bölgesi.
Bölge, Tabiat Derneği’nin 2006 yılında yaptığı çalışmada, “Özel Tabiat Alanı” olarak tanımlanmış. Sığacık Körfezi’ne bakan kıyıda kumsallar, küçük bataklıklar, makilikler yer almakta. Birçok ender ve tehlike altında cins bu bölgede yaşıyor. Yörede endemik, az ve acil korunması gereken on dokuz çeşit var. Örneğin, nadir görülen “orcislectea” isimli orkide bu civarda yaygın. Bölgede yüz yirmi kuş çeşidi bulunuyor. Soyu risk altında olan tavşancıl, bıyıklı doğan, küçük kerkenez üzere kuşların ömür alanı burası. Ege Bölgesi’nde sırtlanın ve karakulağın yaşadığı ender alanlardan birisi. Akdeniz Foku’nun korunması için belirlenen beş öncelikli alan ortasında. Bölgede mutlak, dikili ve marjinal olmak üzere toplam 1600 hektar civarında tarım alanı bulunmakta; yüklü olarak bu yörenin kadim eserleri olan kavun, zeytin ve enginar yetiştirilmekte.
Diğer bir tehdit ise içme ve kullanma sularına ait. Yarımada su kaynakları tarafından yetersiz. En önemli iki su kaynağı olan Alaçatı Barajı’nın havzası ve müdafaa jenerasyonu ile Ildır derin kuyuları proje alanı içinde, hasebiyle risk altında. Aslında Ildır’daki yeraltı suları çok derecede tuzlanmış vaziyette. Yazın artan talebi karşılamak için baraj suyuyla karıştırılarak kullanılıyor. Ayrıyeten 3200 hektar golf alanı ve 100 bin kişilik yeni nüfus düşünüldüğünde su sorunu iyice karmaşıklaşıyor. Bakan, proje için muhtaçlık duyulan suyun deniz suyunun arıtılmasıyla sağlanacağını söyledi. Orası da başka muamma…
‘PARASI OLANIN TATİL YAPTIĞI BİR ALAN YARATILACAK’
Su sorunundan bahsetmişken, golf alanının yaratacağı meseleler neler?
3000 hektar golf alanı demek, bir o kadar çimlendirilmiş alan demektir. Kadıköy ya da Konak ilçelerinden büyük bir alandan bahsediyoruz. Haydi suyu denizden sağladınız. Bu devasa alanı çimlendirmek için gereken toprak nereden ve nasıl sağlanacak? Büyük olasılıkla tarım toprakları kaynak olarak kullanılacak. Bu da başka bir yıkım oluyor. Alanın özellikleriyle ilgili daha detaylı bilgi almak isteyenler söyleşinin sonunda linkini vereceğim kaynaklara bakabilir.
Projede önerilen bütün kullanımlar üst sınıflara yönelik tasarlanmış. Varlıklı olmayan bir İzmirli lakin 100 bin kişilik istihdamın bir kesimi olarak girebilir o alana. Bölge sıradan insanların, rekreasyon gereksinimine, günübirlik kullanıma kapatılacak böylece. Parası olanın tatil yaptığı bir alan yaratılacak. Bu açılardan bakıldığında, Çeşme Projesi’nin bölgedeki biyolojik çeşitliliğe, kadim hayat biçimine, etraf ve ömür bedellerine büyük ziyan verecek bir pazarlama, satış projesi olduğu söylenebilir.
‘İZMİRLİLERİN BIRÇOKLARININ ÇEŞME PROJESİNDEN HABERİ YOK’
Projeye gelen yansılar hangi kısımlardan ve münasebetleri neler?
Mart 2020’de TMMOB, İzmir Barosu, İzmir Tabip Odası, EGEÇEP Derneği ve 107 kişi yürütmenin durdurulması ve iptali için dava açtı. Hala bu dava sürüyor. TMMOB projeyi çeşitli disiplinler açısından pahalandıran ve eleştiren “Çeşme Turizm Projesi Ön Kıymetlendirme Raporu”nu hazırlayarak kamuoyuyla paylaştı. Hususa hassas şahıslar ve kümeler farklı platformlarda toplantılar yaparak ya da yazarak, konuşarak hassaslığı arttırmaya ve İzmirlileri tehdidin büyüklüğü konusunda uyarmaya çalışıyor. Ancak tüm bu gayretlerin yetersiz kaldığı bir durum yaşanıyor. Siyasi partilerden, lokal idarelerden ve kentlilerden bariz bir karşı çıkış yok. İzmir üzere, kentsel uğraşların ve etraf hareketinin kıymetli bir gelenek yarattığı bir yerde bu görüntüyü yorumlamak sıkıntı; Kordon Yolu’ndan, Bergama altın madenine kadar birçok başarılı direniş yaşandı bu kentte. Şu anda İzmirlilerin birçoklarının Çeşme Projesi’nden haberi dahi olduğunu sanmıyorum.
‘KİMSENİN HUKUKSAL BİR SONUÇ BEKLENTİSİ KALMADI’
Bu durum neden kaynaklanıyor sizce?
Ülkenin durumuyla ilgili genel nedenlerin hissesi olabilir. İktidarın her türlü muhalefeti ortadan kaldırmaya çalışması, medyanın hali, insanlarda oluşan bıkkınlık, şartlara ahenk gösterme vs. Ayrıyeten, etraf çabaları politik olarak başlamasına karşın ekseriyetle bir hukuksal zaferle sonuçlanıyordu. Ya bir yönetim duruşması, yürütmeyi durdurma kararı alıyor ya da uygulama Danıştay’dan dönüyordu. Artık kimsenin bu şartlarda hukuksal bir sonuç beklentisi kaldığına inanmıyorum. O da baştan umut kıran bir faktör…
‘İKTİDAR, İZMİR’DE FARKLI BİR FORMÜL İZLİYOR’
Pekala, İzmir’e ve bu projeye has nedenler de var mı sizce?
Evet, İktidar bütün kararlarında kimseye istişareden dayatmacı bir tavır izlemeyi adeta bir namus sorununa çevirmişken, İzmir’de farklı bir metot izliyor. Kültür ve Turizm Bakanı sık aralıklarla İzmir’e gelerek, Ticaret Odası Lideri üzere buradaki aktörlerine de dayanarak çeşitli kısımlarla toplantılar düzenliyor, basınla münasebet kuruyor. Yani burada, Kanal İstanbul’da, Kazdağları’nda olduğu üzere, yalnızca zora dayanarak değil, “rıza” üreterek de çalışıyorlar. Bu yapılanların gerçek bir müzakere olmadığı, zirvede alınmış ve talimatı verilmiş bir kararın berbat bir pazarlama stratejisiyle yutturulmaya çalışılması olduğu aşikâr. Mesela, birinci toplantılara çağrılan TMMOB, eleştirel tavır alınca sonraki toplantılara dâhil edilmedi. Bakan Ersoy, kente çeşitli şekerler dağıtıyor. Çeşme Projesi’nin İzmir için yapıldığı algısını yayıyor. Buradan elde edilecek tahsis gelirinin bir kısmının Agora kazılarında ve Kemeraltı’nın iyileştirilmesinde kullanılacağını söylüyor. Zati yapmaları gereken lakin on sekiz yıldır yapmadıkları işler için kaynak muştusu veriyor. Halbuki, Ahmet Piriştina vaktinden beri bölgedeki bütün arkeolojik çalışmalar ve kıymetli onarım projeleri aslında İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından finanse ediliyor. Bakan’ın yaymaya çalıştığı mistifikasyon, ikna olmaya teşne bölümleri kolaylıkla ikna etmeye yarıyor. Karşı çıkması beklenen bölümleri de ya tereddüde sevk ediyor ya da hareket alanlarını daraltıyor.
Çeşmelilerin değerli bir kısmı yöreye yapılacak büyük bir turizm yatırımının kendi geleceklerini de olumlu istikamette etkileyeceğini düşünüyor olabilir. Bir de birkaç yerleşim dışında bölgenin iskan dışı olmasının yarattığı handikap var. İzmirlilerin sıkça kullandığı bir alan değil. Beşerler orayı deneyimlemediklerinden belleklerinde bir karşılığı yok. Bina, asfalt yol olmadığı için o bölge boş addediliyor. Halbuki orada binlerce yıldan beri süren ve insan müdahalesi olmasa sürecek bir ömür var. Yerleşim olmadığı için bölge çok rahat boş olarak tanımlanıyor ve oraya yatırım getirilerek boşluğun herkesin çıkarına doldurulacağı vaat ediliyor. Bu yaklaşıma karşı olanlar ise, basitçe “kentin faydasına her yeniliğe karşı çıkan zümreler” olarak damgalanabiliyor.
Mevcut atmosferin siyasi aktörleri de etkilediği düşünülebilir. Lokal idareler ihtiyatlı davranıyor, toplantılara katılıp durumu gözlemeyi, diplomatik açıklamalar yapmayı yeğliyor bu evrede. Bakanlığı karşılarına almak istemiyor da olabilirler. On gün kadar evvel yapılan son toplantıda doğayı müdafaa hassasiyetiyle çalışmaları sürdürmek konusunda Bakan’la mutabık olduklarını belirttiler. Lakin mutabık kalınan noktaların ne olduğu açık değil. Her iki taraf da birbirlerini çok zorlamak istemiyor güya bu kademede. Optimist bir yorumla, vakte oynadıklarını düşünmek mümkün. Basından izlediğim kadarıyla Orhan Sarıbal ve Kani Beko haricinde projeye karşı çıkan CHP milletvekili olmadı. Parti örgütlerinin de bir itirazını duymadım. Ancak bütün bunlar yeniden de durumu tam açıklamıyor. Galleria direnişi CHP’li Belediye Lideri Yüksel Çakmur’a karşı yapıldı, Kordonyolu için tümüyle sivil dinamikler harekete geçmişti, Bergama altın madeni tıpkı biçimde… Münasebetiyle, politikler ya da lokal idareler olmadan da çok şey yapılabilir. Ama şimdi kâfi sivil inisiyatif açığa çıkmadı. Güçlü bir yurttaş teşebbüsü oluşursa şu an farklı nedenlerle utangaç duran yapı ve bireyler de harekete geçecektir.
‘YARIMADA’NIN YARIDAN FAZLASI HALKA KAPANACAK’
Sizce bu projenin amaç kitlesi kimler?
İktidar sözcüleri projenin gaye kitlesi olarak İzmir ve Ege Bölgesi’ni lanse ediyorlar. Şayet her şey yolunda sarfiyat ve tahayyülleri gerçekleşirse, Çeşme Yarımadası’nın yarıdan fazlası halka kapanacak, parası olanların konakladığı bir çeşit ‘istisna mekânı’ halini alacak. Ortalama yurttaşlar ise lakin yoldan geçerken otomobilin penceresinden bakabilecek.
Bir de sorunun öbür boyutu, bilinmeyen amaç kitle var. İktidarın sipariş üstüne iş yaptığını, bir proje oluştururken sahibinin de evvelden muhakkak olduğunu onlarca örnekten biliyoruz. Bakan’ın bir an evvel işi kotarma telaşı da bu duruma işaret ediyor. Birçok yerde olduğu üzere, Çeşme için de Katar sermayesinin devrede olduğu yaygın bir söylenti. Bu kadar hukuksuzluğun ve belirsizliğin olduğu bir ortama Batılı sermaye gelmeyeceği için bu varsayım mantıklı gözüküyor.
‘BİZE PLAN DEĞİL, PİLAV LAZIM’ GELENEĞİNİN İZLERİ GÖRÜLÜYOR’
Proje, İzmir ve Yarımada’daki lokal idarenin benimsediği gelişme planları ile vizyon ve uygulama prensipleri açısından ne kadar uyumlu?
Bu alanı da kapsayan çok sayıda fiziki plan ve strateji dokümanı üretildi. İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin 1/25.000 ölçekli “İzmir Etraf Tertibi Planı” ve Bakanlığın hazırlattığı 1/100.000 ölçekli “İzmir-Manisa etraf Nizamı Planı” temel fiziki planlar. 1/100.00 ölçekli plan, birçok eleştirilecek nokta içeriyor. Kent Plancıları Odası dava açtı. Bütün olumsuz taraflarına karşın plan, bu bölge için muhafazaya yönelik kararlar getirdi. Ayrıyeten yeniden Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın yaptırdığı “İzmir İli Bütünleşik Kıyı Alanları Idare ve Planlama Projesi” mevcut. İYTE, Ege ve Dokuz Eylül üniversitelerinin lokal aktörlerle ortak hazırladığı “Yarımada Sürdürülebilir Kalkınma Stratejisi” bu bölgedeki turizm aktifliğinin nasıl olması gerektiğine dair unsurları de içeren kıymetli bir stratejik metin. Bütün çalışmaların ortak paydası, bu alanın doğal niteliğinin korunması gerektiğine ait yaklaşımlar içermesi.
Fakat Çeşme Projesi’ni oluşturanlar için bu evrakların bir ehemmiyeti ve bağlayıcılığı olmadığı anlaşılıyor. Bakan, son toplantısında etraf sistemi planından, uygulama imar planına kadar inen ölçeklerdeki planları on ay içinde akademisyen ve tasarımcılardan oluşan bir kümeyle tamamlayacaklarını belirtti. Kenti ve hinterlandını kapsayan planlardan bağımsız olarak bir cins mevzi plan ve uygulama projelerini yapacaklar. Düşünün, kentin içinde 100 bin kişinin daima yaşadığı, on binlerce kişinin konakladığı, bir sürü fonksiyonun yer aldığı bir kent yaratıyorsunuz ve bunu bütünsellik üzere planlamanın temel unsurlarını göz arkası eden bir küstahlıkla yapıyorsunuz. Bu yaklaşımda bir yandan Türkiye sağının “bize plan değil, pilav lazım” geleneğinin izleri görülürken, başka yanda münhasıran bu iktidarın bilime ve akılcı fikre karşı tavrı görülüyor.
Size mevzuatla nasıl oynadıklarına dair yeni bir örnek de vereyim. Birçok alanda mahallî idarelerin yetkilerini kaldırıp bakanlıklara devrettiklerini biliyoruz. Çeşme Projesi için yapıldığı açık olan, 8 Ağustos tarihli yeni bir yönetmelik değişikliğiyle “Kültür ve Turizm Muhafaza ve Gelişim Bölgeleri ile Turizm Merkezleri” kapsamındaki kıyı ve orman alanlarını, turizm tesis alanı lejantıyla yapılaşmaya açtılar. Bu alanlardaki düzenlemeye belediyeler de müdahale edemeyecek. Böylelikle Çeşme Projesi’nin önündeki son tüzel mahzur de kaldırıldı, kıyı ve orman talanı yasal hale geldi.
‘BU YATIRIMA KARŞI ÇIKMAK BİR YURTTAŞLIK GÖREVİ’
Son olarak: Projeye karşı çıkanlara yönelik yapılan “yatırımı engelliyorlar” tenkitleri için neler söylemek istersiniz?
Bu kelamlar, sağ siyasetçilerin ve iş etraflarının sakız haline getirdiği klişeler. Ben de bir karşı soru sorayım. Bu alanda yatırım olmasa ne olur, kim ne kaybeder, ne kazanır? İzmir’de gereğince turizme ayrılmış alan var. Bunların bir kısmı çok az kullanılıyor. Çeşme Belediye Lideri geçenlerde, doksan güne sıkışmış turizmi tüm yıla yaymaktan bahsediyordu. Çeşme turizminin tıkanmışlığı yıllardır mühlet gelen tercihlerle ilgili. Bütün kıyılar ikincil konutlarla dolmuş vaziyette, tesisler yetersiz ve fonksiyonsuz. Çeşme’nin turizm deseni, yerli turisti hedefliyor. Bir şeyler yapılacaksa kamu yerlerini satmaktan evvel bu durumu iyileştirmek lazım. Kimsenin ekonomik gelişmeye, kalkınmaya karşı çıktığı yok. Yarımada’nın kalkınması için “Yarımada Sürdürülebilir Kalkınma Stratejisi” değerli ipuçları sunuyor. Öncelikle varlıklara odaklanan, onları koruyan, yine işlevlendiren bir çerçeve hedeflenmeli. Toprağı, denizi, kültürü, biyoçeşitliliği, tarihi ve yörenin kapasitesini dikkate alan kalkınma tahlilleri düşünülmeli. Binlerce yılda oluşan ender Akdeniz taksonlarının üstüne golf alanı inşa etmek isteyenlerin yapacağı yatırıma karşı çıkmanın bir yurttaşlık vazifesi olduğuna inanıyorum.
Tarım alanları ortasında yaya aksları, mahallî lezzetlerin satıldığı küçük tesisler tipinden uygulamalar, tarım ile turizmi birleştirecek müdahaleler olabilir. Tarım alanlarının çift fonksiyonlu kullanıldığı başarılı uygulamalar bölgede var. Örneğin, Urla’da yörenin bağcılık geleneği tekrar yorumlanarak hem butik şarap üretimi değerli bir atılım yaptı hem de bağ yolu güzergahı ile agroturizm etkinleştirildi. Tıpkı biçimde niçin proje bölgesinde, işlikleri, lokantaları ve satış noktalarını içeren bir zeytin rotası oluşturulmasın? Kırsal turizm, agroturizm, ekoturizm bölgenin yapısıyla uyumlu faaliyetler fakat bunların geliştirilmesi, varlıkların korunmasına bağlı. Alanın doğal ve kültürel envanteri hazırlanabilir, böylelikle yöredeki varlıklar bütünlüklü bir biçimde kayıt altına alınabilir. Yaban hayatını olumsuz etkilemeyecek tabiat turizmi prosedürleri geliştirilebilir. Bisiklet ve tabiat yürüyüş rotaları oluşturulabilir. Emsal bir sürü teklifte bulunulabilir. Ancak tekil olarak bu alana odaklanan tahliller bütünlüklü olmayacaktır. Urla, Seferihisar, Karaburun, Çeşme ölçeğinde düzenlenecek bir turizm masterplanının hazırlanması kaynakların ve kapasitenin hakikat kullanılmasını sağlayabilir.Tabii,öncelikle doğal-kültürel varlıkları önemseyen bu tıp tahlilleri düşünebilmek ve geliştirebilmek için, kamu toprağını arsa olarak gören bu pazarlama projesini durdurmamız lazım.
Önerilen kaynaklar:
https://www.izka.org.tr/sites/default/files/201912/14_yarimada_kalkinma_stratejisi.pdf
https://www.dogadernegi.org/wp-content/uploads/2015/09/03_EGE.pdf
http://www.tmmobizmir.org/wp-content/uploads/2020/06/cesme_rapor.pdf
Gazete Duvar
