İZMİR – Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, 2006’da aldığı kararla, vicdani retçi Osman Murat Ülke’nin tekraren gözaltına alınmasıyla ilgili yapılan müracaatta, Türkiye’nin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 3. hususunu ihlal ettiğine hükmetmişti. Bakanlar Komitesi, Türkiye’de vicdani ret hakkının ele alındığı Ülke Kümesi davalarını, 2007 yılında “nitelikli izleme” kapsamına almıştı.
Vicdani Ret Derneği, İnanç Özgürlüğü Teşebbüsü, Norveç Helsinki Komitesi (Norwegian Helsinki Committee), Milletlerarası Savaş Karşıları (War Resisters İnternational), Avrupa Vicdani Ret Ofisi (European Bureau for Conscientious Objection) ve Connection e.V ile birlikte, Etkiniz dayanağıyla, “Ülke Grubu” davaları kararlarının uygulanmasıyla ilgili bir izleme raporu hazırlamıştı. Geçen aylarda düzenlenen Bakanlar Komitesi toplantısı öncesinde komiteye sunulan rapor, Türkçe çevirisinin tamamlanmasının akabinde yayımlandı. Komite, aldığı kararlarla Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’ni, vicdani ret hakkı ile ilgili faal adımlar atmaya ve vicdani ret hakkını tanımaya çağırdı.
Kelam konusu izleme raporu, Türkiye’de vicdani ret hakkının mevcut durumuna ait bir bilgilendirme yapmanın yanında; hükümetin Bakanlar Komitesi’ne vicdani ret hakkıyla ilgili sunduğu aksiyon planına ve önlemlere dair yorum ve tekliflerini de ele alıyor.
‘VİCDANİ REDDİ TANIYIN’
2021 Haziran ayına kadar hükümetten vicdani ret hakkıyla ilgili bir hareket planı bekleyen Komite’nin kararlarını, Türkiye’de süren vicdani ret hakkı uğraşı açısından heyecan verici bulduklarını belirten Vicdani Ret Derneği, hükümetin ilgili adımları atmasını istediklerini lisana getirerek, vicdani reddi milletlerarası insan hakları standartları uyarınca tanıması gerektiğini tekrar hatırlattı. “Yasama Önlemleri ve İnsan Hakları Kısıtlamaları Gölgesinde Türkiye’de Vicdani Ret Hakkı” başlıklı İzleme Raporu’nu yayımlayan dernek, yaptığı yazılı açıklamada, T.C Hükümeti vicdani reddi milletlerarası insan hakları standartlarına uygun bir formda tanıyana ve vicdani retçilerin sivil mevt şartları son bulana dek çalışmayı sürdüreceklerini belirtti. Dernek, raporda şu sözlere yer verdi:
‘ÜLKE KÜMESİ DAVALARI ‘NİTELİKLİ İZLEME’ KAPSAMINA ALINDI’
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 2006’da aldığı kararla, vicdani retçi Osman Murat Ülke’nin tekraren gözaltına alınması ile yapılan müracaatta, Türkiye’nin, Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’nin 3. unsurunu (alçaltıcı muamele yasağı) ihlal ettiğine hükmetmişti. Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi Türkiye’de vicdani ret hakkının ele alındığı Ülke Kümesi davalarını, 2007 yılında “nitelikli izleme” kapsamına aldı. Komite 2012’de aldığı en yakın tarihli kararda, Türk makamlarını vicdani ret hakkıyla ilgili gerekli tedbirleri almaya ve retçiler için erişilebilir bir prosedür sağlamaya davet etmişti.
‘ÖRGÜTLER KOMİTEYİ HAREKETE GEÇMEYE ÇAĞIRDI’
Türkiye Cumhuriyeti hükümeti, geçen nisan ayında “Ülke Grubu” davalarının ele alınacağı Bakanlar Komitesi toplantısı öncesinde, 31 Mart 2020 tarihinde Komite’ye bir hareket planı sunarak vicdani ret hakkına dair çeşitli önlemlerin alındığını belirtti. Bedelli askerlik seçeneğinin getirilmesi, askeri mahkemelerin kaldırılması, Anayasa Mahkemesi’ne müracaat imkanı üzere önlemlerin, vicdani retçilerin yaşadığı ihlallerin ortadan kaldırılmasına yönelik önlemler olduğunu sav etti. Vicdani Ret Derneği ve ortakları, hazırladıkları izleme raporunda, T.C. Hükümeti’nin aksiyon planına ve vicdani ret hakkına dair alındığı tez edilen önlemlere ait yorumlar üretti. Müracaatçıların farklı tarihlerde AYM’ye yaptıkları müracaatlardan şimdi cevap alamadığını, retçilere yönelik idari para cezaları ve cezai soruşturmaların sürdüğünü, vicdani ret hakkıyla ilgili gerekli mevzuat değişiklikleri üzere birçok önlemin hâlâ sağlanmadığını belirten örgütler, Komite’yi harekete geçmeye çağırdı.
‘T.C HÜKÜMETİ, VİCDANİ RET HAKKINI TANIMAYA DAVET EDİLDİ’
Raporu hazırlayan örgütler, Komite’yi Türk makamları gerekli önlemleri alıncaya dek vicdani ret hakkıyla ilgili nitelikli izlemeyi sürdürmeye, Türk Makamlarından AYM’ye yapılan vicdani ret müracaatları konusunda 6 ay içerisinde Eylül 2020’ye kadar bilgi vermelerini istemeye, T.C. Hükümeti makamlarından vicdani retçilerin sayısına ve retçilerle ilgili idari para cezaları, cezai soruşturmalar ve kararlarla ilgili istatistiki bilgi vermeye çağırdı. İlgili örgütler T.C. Hükümeti’ni de, vicdani ret hakkını memleketler arası insan hakları standartları uyarınca tanımaya, vicdani reddin geçerli olup olmadığına karar verecek tarafsız karar sistemleri oluşturmaya, mevzuatta yer alan ve vicdani retçileri etkileyen tüm kısıtlayıcı kararları kaldırmaya, müracaat sahipleri ve benzeri durumda olan retçilerin siyasal, ferdî, ekonomik, toplumsal ve kültürel haklarını tam olarak kullanabilmelerini sağlamak maksadıyla hızlı bir biçimde önlem almaya çağırdı.
‘İSTATİSTİKİ BİLGİLER TALEP EDİLDİ’
Bakanlar Komitesi ise, “Ülke Grubu” davalarına ait gerçekleştirilen son toplantıda aldığı yeni kararlarla, T.C. Hükümeti’nden vicdani retçilerin sayısı ve AİHM kararlarında ismi geçen vicdani retçilere yönelik idari para cezaları, kovuşturmalar ve mahkumiyetler hakkında geçen eylül ayına kadar istatistiki bilgi talep etti. (Ancak dernek tarafından ulaşılan bilgilere nazaran hükümet tarafından bir bilgi gönderilmedi) AİHM kararlarında ismi geçen tüm müracaatçılar için idari para cezaları, isimli sicil kayıtları üzere sivil vefata neden olan her türlü kaydın silinmesini, tekrar ceza tehdidine maruz kalmamalarının sağlanmasını istedi. Komite ayrıyeten 21 Haziran 2021 tarihinden evvel Türk Hükümeti’ni vicdani ret hakkına dair somut tekliflerle bir hareket planı hazırlamaya davet etti.
‘RAPORUN TESİRİNİ SOMUT BİR FORMDA GÖRDÜK’
Gazete Duvar’a rapora ait açıklamalarda bulunan Vicdani Ret Derneği’nden Merve Arkun, insan hakları alanında çalışan tüm sivil toplum kuruluşlarını, memleketler arası standartlar uyarınca bir insan hakkı olarak tanınan vicdani ret hakkına dair çalışmalar yapmaya, işbirlikleri yaratmaya çağırdı.
Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin uzun müddettir Türkiye’de vicdani ret hakkını gündemine almadığını tabir eden Arkun, geçen haziran ayında düzenlenen toplantıda, Türkiye’de vicdani ret hakkını ele alan “Ülke Grubu” davalarının yine ele alındığını söyledi. Komite’nin toplantısı öncesinde, yurtiçi ve yurtdışında yer alan 5 farklı örgütle birlikte, “Ülke Grubu” davaları kararlarının uygulanmasıyla ilgili bir izleme raporu hazırladıklarını aktaran Arkun şöyle devam etti:
“Raporda, “Ülke Grubu” davalarında yer alan şahısların ve Türkiye’de vicdani ret hakkının mevcut durumuna dair birçok data paylaştık. Hükümet, Komite’nin toplantısı öncesi sunduğu aksiyon planında vicdani ret hakkına dair çeşitli önlemleri aldığını sav etti. Örneğin Asker Alma Kanunu ile getirilen bedelli askerlik uygulamasını, vicdani ret hakkına bir alternatif olarak sundu. Ya da Anayasa Mahkemesi’ne ferdi müracaat düzeneğinin, vicdani retçiler için bir yasama önlemi olabileceğini belirtti. Meğer 2012 yılından bu yana, Anayasa Mahkemesi’ne yapılan 20’yi aşkın vicdani ret başvurusu için “ironik bir şekilde” hâlâ karar verilmedi. Bakanlar Komitesi, haziran ayında yaptığı toplantıda, Türkiye’de vicdani ret hakkı için umut verici kararlar aldı. Kararların kimilerinde, hazırladığımız izleme raporunun tesirini, somut bir formda görme talihi yakaladık; Komite’ye sunduğumuz tekliflerin bir kısmı, toplantıda alınan kararlarda karşımıza çıktı.”
‘VİCDANİ RET BİR İNSAN HAKKIDIR’
Komitenin en son 2012 yılında Türkiye’de vicdani ret hakkına dair kararlar aldığını hatırlatan Arkun, o süreçten bugüne maalesef Türkiye’de vicdani ret hakkına dair rastgele bir ilerleme kaydedilemediğini belirtti. “Bu sefer Komite’nin aldığı kararların bir baskı yaratmasını ve vicdani ret hakkıyla ilgili somut adımlar atılmasını istiyoruz” diyen Arkun, Komitenin haziran ayında aldığı kararlarla, hükümetten geçen eylül ayına kadar retçilerin sayısı, AİHM kararlarında vicdani retçilere yönelik idari para cezaları, kovuşturmalar ve mahkumiyetler hakkında istatistiki bilgi talep etmesine karşın, hükümetin bu türlü bir istatistik paylaştığına dair bir bilgiye ulaşamadıklarını lisana getirdi. Arkun, son olarak şunları söyledi:
“Komite tekrar aldığı kararla, 21 Haziran 2021’e kadar hükümeti vicdani ret hakkıyla ilgili aksiyon planı sunmaya çağırdı. Bu müddete kadar, vicdani ret hakkını gündemde tutabilmek için çalışmalarımızı sürdüreceğiz. İlgili sivil toplum kuruluşlarını, parlamenterleri ve basını, mevzuyu takip etmeye çağırıyoruz. Türkiye’de vicdani ret hakkı için verilen gayrette bizlere dayanak olmaya çağırıyoruz. Bu kararlarla birlikte izlenecek aktif bir süreç, Türkiye’de vicdani ret hakkı konusunda somut gelişmeleri de beraberinde getirebilir. İnsan hakları alanında çalışan tüm sivil toplum kuruluşlarını, milletlerarası standartlar uyarınca bir insan hakkı olarak tanınan vicdani ret hakkına dair çalışmalar yapmaya, işbirlikleri yaratmaya çağırıyoruz. Zira vicdani ret bir insan hakkıdır.”
Raporun tamamına buradan ulaşılabilir.
Gazete Duvar
