Dönüp dönüp “Sosyal ve kültürel alanda iktidarda değiliz” diyen Erdoğan ve etrafının hüsranını anlamak için siyasal İslamı yahut sosyolojik ve tarihi geçmişiyle Müslüman siyaseti konuşmak gerekiyor. Siyasal İslam bugününe nasıl geldi? Yeşil Nesil projesinin Türkiye ayağındaki sonuçları neler oldu? İslami entelijansiya “200 yıllık ihanet” olarak gördüğü tarihi ne tarafta değiştirmek istiyor? Müslümanların demokrasi sevmezliği neden? Müslüman siyasetin açmazları neler?
Çağdaş sanat, teknolojiyle birleşen yaratıcılıklar, dünyada gördüğümüz kimi sürreal, hayal ötesi kültürel ürünler… Öbür tarafta canlandırılmaya çalışılan sınır, tezhip, ebru üzere sanatlar. İslami entelijansiyanın hayal ettiği medeniyet inşasının çağdaş dünyaya entegre olması mümkün mü?
1980’de ‘faili meçhul’ cinayetle öldürülen, İslamcı geleneğin örgütlenme biçimlerinden biri olan Ulusal Türk Talebe Birliği’nin kıymetli isimlerinden Sedat Yenigün’ün oğlu Halil İbrahim Yenigün, “Bu suça ortak olmayacağız” bildirisi imzacılarından biri olması sebebiyle 2016’da İstanbul Ticaret Üniversitesi’ndeki vazifesinden çıkarıldı. Türkiye’den ayrılmak zorunda kalan Yenigün şimdilerde Stanford Üniversitesi Tarih, San Jose Eyalet Üniversitesi Siyaset Bilimi kısımlarında öğretim vazifelisi olarak devam ediyor.
Çalışma alanları ortasında Siyaset Ontolojisi, Siyasal Teoloji, Çağdaş İslâm Siyaset Teorisi özelinde Mukayeseli Siyaset Teorisi (Türk ve Arap İslamcı hareketler) üzere hususlar bulunan Yenigün’le konuştuk.
Röportaj başlamadan şu notu da eklemek isterim. Okuyucu için kimi isimleri ve teolojik tabirleri parantez içinde kısaca açıkladık.
1971’de THKP-C (Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi), THKO (Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu), TKP/ ML (Türkiye Komünist Partisi/Marksist-Leninist); 1980’de Devrimci Yol. Bunların ortasından sıyrılan ‘siyasal İslam’ var. Necip Fazıl gösteriliyor öncül olarak. İşin özcesi siyasal İslam’ın geçmişi nedir? Nerden başlarız anlatmaya?
Siyasal islam’, genelde Erbakan’dan ve Ulusal Nizam Partisi’nden başlatılır. ‘İslamcılık’ manasıyla eş manada kullanılıyorsa o vakit 1908, 2. Meşrutiyet vakitlerine kadar götürebiliriz. Mehmet Akif’lere kadar gidebiliriz. Yusuf Akçura’nın 1904’te yazdığı, Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük olmak üzere üç siyaseti kıyaslayarak incelediği ‘Üç Tarz-ı Siyaset’ çalışmasına kadar da gidilebilir. Mümtazer Türköne, Namık Kemal’e kadar götürüyordu. Daha gerçek olarak Pan-İslamizm (Ümmetçilik) siyaseti olarak 1800’lü yılların Müslüman düşünürü Cemaleddin Afganî ve onun Türkiye’deki temsilcisi Mehmet Akif, Babanzade Ahmed Naim isimleri verilebilir. Onlardan gelen bir akım var. Tek Parti periyodunda bu akım sekteye uğruyor ve bastırılıyor.
1950’lerden sonra tekrar ortaya çıktığı vakit Necip Fazıl, Osman Yüksel Fedai üzere isimlerle birlikte İslam sosu da olan öteki türlü bir milliyetçilik anlayışıyla gelişiyor. O vakitlerden itibaren lakin bilhassa 1970’lerden sonra küresel İslamcılığın yapıtları Türkçeye çevrilmeye başlandı. Mısırlı müellif Seyyid Kutub, Pakistanlı müellif Seyyid Ebu’l A’lâ El-Mevdudî üzere isimlerin çevirileriyle yeni baştan canlanan bir akımdan bahsediyoruz.
18 Mayıs 1962’de, Suudi Arabistan’ın o zamanki Veliaht Prensi Faysal bin Abdulaziz tarafından kurulan Râbıta, Türkiye’de de birtakım kurumlar üzerinden nüfuz kazandı. Hangi kurumlar? MTTB (Milli Türk Talebe Birliği) üzere kurumlar üzerinden örneğin. Bunu siyasi parti hüviyetinde Erbakan ve etrafındaki arkadaşları temsil etti. Onlar olağan daha milliyetçi, sağ muhafazakârdı. Râbıta biraz daha radikal İslamcı özellikler taşıyordu. Seyyid Kutub, Seyyid Ebu’l A’lâ El-Mevdudî’nin fikirlerini yayıyordu. Bir vakit sonra tabandan üste bu çevirilerin etkilediği gençlerin akımı ve bir tarafta doruktan aşağıya Erbakan gibilerin temsil ettiği ve pompaladığı bir akımla karşı karşıya kaldık. İslamcılığın Türkiye’de bu form canlanmasına şahit olduk ve bugünlere kadar geldi.
Bu ortada şunu belirtmek isterim. Ben şahsen AKP rejiminin ‘İslamcılık’ başlığı ile tartışılmasına çok taraftar değilim. Daha çok siyasal ve politik ekonomik kavramlar üzerinden bir siyasal parti olarak tartışılmasını tercih ediyorum. Bu ideolojik tartışma bize yol aldırmıyor ve birtakım küresel gelişmelerden dikkatimizi kaydırıyor, o gelişmeleri örtbas ediyor. AKP ve Erdoğan’la gözlediğimiz rejim bizim aslında dünyada gördüğümüz küresel, popülist sağ siyaset. Hindistan’da Narendra Modi’nin Hindu fundamentalizmle olan bağlantısı, Erdoğan’ın İslamcılıkla olan münasebeti ve Trump’ın Hristiyan fundamentalizmle olan bağına birlikte bakmak bence daha makul.
Hangi kavramı kullanıyorsunuz?
Küresel ölçekte ‘Müslüman popülizmi’, lokal ölçekte ise ‘sağ popülizm’ kavramlarını kullanmayı tercih ediyorum. Sağ popülizm içinde natürel ki de din var. Din aktif bir biçimde kullanılıyor. Trump nasıl Hristiyan fundamentalistleri için büyük bir yarar ise, şu anda birtakım İslamcılarla Erdoğan ortasında da emsal bir simbiyotik, pragmatik ilgi var. Bu hem mahallî seviyede hem küresel seviyede.
‘DİNİ AKIMLARDAN İSTİFA EDİLDİ’
İsmine ‘Yeşil jenerasyon projesi’ de denilen, siyasal İslam’ın emperyalizmin işine geldiği için Türkiye’de ve dünyada geliştirilip, büyütüldüğü söylenir. Siz buna katılıyor musunuz?
Mahallî dinamik ve networkleri yok saymamakla birlikte muhakkak katılıyorum. Bunu çok daha önceye de götürebiliriz. Bununla ilgili çok net örnekler var. Bilhassa soğuk savaşın başlangıcından itibaren, sosyalist hareketlerin bütün üçüncü dünyada yükseliyor olmasından sonra sol nasyonalist bir akım güçlendi.
Kolonileştirme tersi kurtuluş hareketlerine esin veren Frantz Fanon, Mısır’ı askeri darbeyle İngilizlerden kurtararak bağımsızlaştıran Cemal Abdünnasır üzere isimlerle birlikte daha çok sola sempatik duyan hareketler de güçlendi. Burada ABD’nin çoğunlukla yersiz olan, çok bir kaygısı oluştu. O rejimlerin kurulmasını engellemek ve o hareketleri bastırmak için dini akımlardan istifade ettiler. Kudüs Başmüftüsü Emin el-Hüseyni, hem Hitler’le iş birliği içerisinde olan bir figür hem de Boşnak ve öteki Balkan Müslümanları’na ‘Hançer Birliğini’ kurdurmuş ve onları partizanlara karşı savaştırmış birisi. (Hançer Birliği, II. Dünya Savaşı sırasında Balkanlardaki komünist Partizanlara karşı savaşması için Kudüs Baş Müftüsü Emin el-Hüseyni’nin teşebbüsü ile kurulan, Almanya’dan kaçan Musevilerin Orta Doğuda bir devlet kurmasından çekinen ve bu sebeple Nazilere sempati duyan Müslüman Nazi ordusu.)
Kudüs Başmüftüsü Pir Muhammed Hüseyin, Kral Faysal’la birlikte Râbıta’nın da eş lideri, kurucusu. Bu bağ aslında çok eskiye uzanıyor. Bu kişi Nazi birlikçisi lakin her nasılsa Fransa onu hür bırakıyor ve elini kolunu sallaya sallaya oradan Lübnan’a gidiyor ve sonradan Kral olacak Faysal’la birlikte Râbıtayı kuruyor. O vakitler Cemal Abdünnasır, İslamcılığı bastırıyor lakin halefi Cumhurbaşkanı Enver Sedat, İslamcılarla iş birliği içerisinde sosyalistleri bastırıyor. Bu ne vakit oluyor? Bilhassa Sedat’ın ABD’ye yanaşmasından sonra.
Türkiye’de de tıpkı halde 1960’ların sonu itibariyle MHP’lilerin alandaki gayretinin yanı sıra MTTB dindar gençliği komünizme karşı örgütlemede son derece işin içerisinde. Türkiye’de o periyot Komünizmle Çaba Derneği var. Oradaki isimlere baktığınız vakit artık de İslami hareket içinde olan isimler. Burada tesadüf yok aslında. MTTB’nin memleketler arası faaliyetlerini Râbıta ne kadar fonlamış incelemek gerekir. Mesela 60’ların sonları 70’lerin başlarında olması lazım, MTTB’yi temsilen öğrencilerin New York’a gittiği haberlerini gördüğümü hatırlıyorum. Rabıta öncülüğünde Çanakkale’de, yanılmıyorsam Kıbrıs’ta kamplar yapılıyor. İhvan’ın (İhvan öbür ismiyle Müslüman Kardeşler Cemiyeti. Birçok Arap ülkesindeki en geniş siyasi muhalif örgüt. 1928 yılında Hasan el-Benna tarafından pan-İslamist, şeriatçı emellerle kurulmuştur.) da küresel İslamcılığın ileride duyulacak öbür isimlerinin de de katıldığı kamplar bunlar. O kamplara katılanlar daha sonra Türkiye’de de geldiler. Bu türlü bir network var ve bu networkün Rabıta fonlarıyla alakası kritik.
‘1980 DARBESİ ÖLÇÜLÜ CEMAATLERİ DESTEKLEDİ’
Mesela kim bu isimler?
O kamplardan birine katılmış Edip Yüksel uzun uzun anlatabilir size oradaki isimleri. Ben isim isim hatırlamıyorum zikredilen şahısları ancak MTTB kökenliler malumunuz AKP’nin bilhassa birinci periyotlarında fakat daha sonra da değerli ölçüde takım sağladı Erdoğan’a.
Türkiye’de 1980 darbesi olduktan sonra mesela şöyle bir ayrıntı var. Bu darbenin Türk- İslam sentezini destekleyen darbe olduğunu herkes biliyor ancak şu da var: Daha sonra Malezya’da kurulacak olan Milletlerarası İslam Üniversitesi ki Davutoğlu orada kısım lideriydi. O üniversitenin aslında Türkiye’de kurulmasının da düşünüldüğünü ancak daha sonra darbeci generallerin vazgeçtiğini sahayı çalışan ABD’li bir akademisyenden transferle duymuştum. Antikomünizm içinde olan bağlantı ağları çok net. Yeşil nesil diyebiliriz buna. O isimlendirmeye katılayım ya da katılmayayım şunu biliyoruz mesela Pakistan’da birebir formda Ali Butto’yu astıran Ziyâül Hak. (Muhammed Ziyâ ül Hak, Pakistanlı asker ve devlet adamı. 1978’den 1988’e kadar ülkeyi askeri rejimle yönetti) Onun gelişinin ABD dayanaklı olması, daha sonra sosyalist hareketleri bastırması ve Cemaat-i İslami’yle iş tutması iyi bilinir. (Cemaat-i İslami, 1941’de Pakistan’da Ebu’l A’lâ el-Mevdudî tarafından kurulan İslamcı siyasi parti. Partinin hedefi Pakistan’ı şeriat hukuku ile yönetilen bir İslam devleti yapmak olup kapitalizm, liberalizm, laiklik, sosyalizm ve faize karşıdır.)
Türkiye’de de tekrar 1980 darbesi sosyalistleri bastırdı. Ziyâül Hak ve Kenan Cihan mesela çok yakındılar, içli dışlı ilgileri vardı. 1980 darbesi en radikal ögelerle iş tutmadı, onları bastırdı tahminen ancak daha ölçülü olan cemaatleri çok rahat bir formda destekledi. Bu bir vakıadır küresel ölçekte. Bu bilgileri komplo teorisi alanından çekmek gerekiyor. Daha sonra da sürdü bu. Afganistan’da cihatçıların desteklenmesi çok şuurlu bir tercihti mesela. Orada da Suudi Arabistan, Pakistan ve ABD’nin çok net bir alakası var. Bu biçim bir cihatçılık kucağımıza bir bomba üzere bırakıldı. Örneğin Abdullah Azzam, Usama Ladin’in üstadıydı. (Lakabı ‘Küresel Cihadın Babası’, Filistinli din adamı ve akademisyen. Afganistan’da Sovyet ordusuna karşı savaşmıştır. Abdullah Azzam 24 Kasım 1989 tarihinde Pakistan’ın Peşaver kentinde bomba yüklü otomobilin patlamasıyla öldürüldü.) Bu ismin küresel faaliyetleri, 80’li yıllarda ABD’ye gelmesi, rahat rahat ABD kentlerini gezerek cihatçılık için insan ve bağış toplaması, bunlar çok kolay göz yumulacak şeyler değil.
‘BÜTÜN MEDYA ELLERİNDE ANCAK ‘BU BİZİM’ DİYECEKLERİ İSİMLER YOK’
Erdoğan yakınlarda şunu söyledi: “Siyasi iktidar olduk ancak toplumsal ve kültürel alanda iktidarda değiliz.” Aslında bu sitemini dönüp dönüp lisana getiriyor. Bu tarafta ısrara karşın hakim olan rejimin mayasında olmadığı için mi yoksa sahiden beceremiyorlar mı?
İkisi de olabilir. Erdoğan ihtilal yaptığını düşünüyor. Buna ihtilal deme imkânımız da var bence fakat şu kayıtla: 90’lı yıllarda faal olan hangi güçler varsa bilhassa Kürtlerin ve sosyalistlerin bastırılmasında birebir biçimde şu an iş başında. Topyekün Kemalistler gitti, Erdoğan geldi üzere bir durum yok aslında. Belirli bir el değişimi var. O hudutlar içinde söyleyeyim. Nasıl bir el değiştirme oldu? Ne kadar müsaade veriliyor Erdoğan üzere isimlere? İşin birtakım fraksiyonlar ortası dinamikleri var fakat o sonlar içinde Erdoğan 1970’lerin MTTB’sinden (Milli Türk Talebe Birliği) yetişme bir isim. Son derece sağ, antisemitik ve antikomünist niyetlerin harmanlandığı ideolojik bir yapıdan bahsediyoruz. Erdoğan zihin itibariyle orada kalmış bir isim. 200 yıllık Batılılaşma anlatısı olan Mehmet Doğan’ın “Batılılaşma İhaneti” kitabındaki anlatıyı tekrarlıyor. (Halil Beyefendi, bahsettiği kitabın pdf’inin internette olduğunu söylüyor) O çevreler için 70’lerin hit kitabı bu. Tanzimat’ta başlayan bir ihanet olduğu düşünülüyor.
İdeolojik olarak son derece mahrum bir yerden geliyor olmalarından da kaynaklanan bir durum var. İslami dindar kesim için 1960’lardan bu yana kültürel manada nasıl bir dönüşüm oldu? Öncelerde sol, seküler kesitin kültürel eserler ortaya koymak bakımından üstünlüğünü kabul eden bir durum vardı. Tıpkı etraf için Varlık Mecmuasını okumak, onların romanlarını okumak üzere durumlar da yaygındı. Şundan söylüyorum bunu. Benim babam da 60’lı yıllarda sağdan gelen ve daha sonra İslamcılaşan bir gençti. Onun ortaokul, lise günlüklerinde çok net bunu görebildim. Varlık okuyan, tiyatroya, sinemaya giden bir gençten bahsediyoruz. O vakit kendi etrafından beslendiği birkaç figür var. Kadir Mısıroğlu, Necip Fazıl gibi… 1980’lere gelince ise sol yahut seküler kültürden beslenerek yetişen gençler ortasında artık kendi paralel kültürel havzasını yaratmak formunda bir teşebbüs görüyoruz. Kendi dergileriyle, yayınlarıyla kültürel eserlerini oluşturmaya başlıyorlar. Kitabevleri, yayınevleri, kasetler, şiirler, marşlar… Kendi çocuklarını bunlarla yetiştiriyorlar. Birinci jenerasyon Varlık Mecmuası okuyorsa, daha sonraki kuşak bunları değil kendi mecmualarını okuyor. Kendi zihin dünyaları içinde onların tabiriyle “kirlenmeden”, sol yahut seküler neşriyattan çok fazla beslenme muhtaçlığı duymadan besleneceklerini düşünüyorlar. 1990’lardan itibaren bu sefer artık belediyelerin açtığı imkanlar var. Ekrem İmamoğlu’nun gelmesiyle biz bunları daha çok öğrendik. Bir kısmını evvelce beri duyardık fakat birçok mecmuanın, gazetenin İBB üzerinden fonlanmasının ayrıntılarını da aldık. Olağanda yaşamayacak olan birçok mecmua ve gazete bu sayede ayakta tutuluyordu. Örneğin Yeni Şafak daha bir iki yıl içinde kapanacaktı diye konuşuluyordu lakin Erdoğan’ın finansmanını üstlendiği söylenirdi ona yakın etraflarda. Sonradan inşa ettiği havuz medyasında sıkça gördüğümüz yol kanaatimce birinci kere orada denendi. Yeni Şafak onun kendi ahbap kapitalistleri ortasında el değiştire değiştire yaşatıldı. 2000’lerde ise Turkuaz Grubu’nu ele aldıktan sonra hepimizin çok iyi bildiği üzere kendi medyasını yarattı.
Şöyle bir bakalım. İnanılmaz kaynak aktarılan onlarca neşriyat var. Ekrem İmamoğlu seçildikten bir müddet sonra kimi mecmualar kapandı. Cins Mecmuası mesela ‘kültürel iktidarla uğraş etmek’ sloganıyla ortaya çıktı. Her türlü gayrete karşın, “bu kadar yıl geçtikten sonra bile biz bir şey üretemedik, biz bunun karşısına çok bir şey koyamadık” demeye getirdiler. Cahit Zarifoğlu, Sezai Karakoç üzere isimleri anıyorlar ancak nedense bu isimlerin Türkiye gençliğinin tamamına hitap edemediğini görüyorlar ve bunun da getirdiği bir hüsran duygusu var. Bütün medya ellerinde ancak “bu bizim” diyebilecekleri ana akım birkaç kişi sayamıyorlar. Sabah Gazetesi’ni düşünün. Sabah gazetesi, Yeni Şafak nasıl bir kültürel modeli temsil edecek?
‘ERDOĞAN İHTİLAL YAPTIĞINI DÜŞÜNÜYOR’
Erdoğan’ın etrafında entelektüel birikime sahip beşerler kalmadı mı? İbrahim Kalın üzere isimler bu hususta bir şey yapamıyor mu?
Şöyle… Erdoğan’ın etrafında son derece birikimli, yurt dışında doktoralar yapmış, tıpkı vakitte medreselerin birikimini de edinmiş olan beşerler alışılmış ki de var. İbn-i Haldun Üniversitesi rektörü Recep Şentürk o bahsettiğim tipten insan. İbrahim Kalın da öyledir. İbrahim Kalın, Davutoğlu’nun yetiştirmesi. Bu takımlar var lakin ne eksik kalıyor? Erdoğan, denetim edebildiği isimleri elinin altına aldı. Denetim edemediğini uzaklaştırdı. Davutoğlu grubu bunlardan en çarpıcı örnek mesela.
İslam medeniyetinden doğan, kendi öz kültürüyle beslenmiş entelektüel bir etraf kurmayı başarmaya en yakın olmuş isim Davutoğlu ve etrafındaki projeydi lakin onları da itaatsiz oldukları için tasfiye etti. O denli bir dilemması var Erdoğan’ın. Kendisine itaat edecek insan kitlesi arıyor. Ancak bu insan kitlesi çoğunlukla lakin oportünist oluyor. “İslam ekonomik modeli” diye on yıllardır uğraş verilen bir alan var ancak onları almıyor yanına. Yiğit Bulut’u alıyor. Erdoğan bu isimlere en fazla “Faizleri yükseltmenizi istemiyorum” diyebilir. Ortaya onun da içine sinen bir şey çıkmıyor. Erdoğan “Tam İslamcıyım” dese görünüm çok diğer olacak tahminen. Ben bunu şuna bağlamak istiyorum: Aslında Erdoğan bir ihtilal yaptığını düşünüyor. Karşı örneklere bakalım. Sovyet ihtilali, Çin ihtilali. Kendi tarafında İran ihtilali var. Hepsinin ortak özelliği siyasal ihtilallerin ardından kültür ihtilali yapmış olmaları. Aslında Erdoğan bunu yapmak istiyor. Mustafa Kemal’de malum bir kültür ihtilali yaptı Türkiye’de. Erdoğan da bunu yapmak istiyor.
‘HERKES BİLİYORKİ GÜLEN İŞİN BAHANESİ’
Pekala niçin yapamıyor?
Bunlar üzere çok açıktan ihtilal yapamadığı için. Bir ihtilal yaparsınız ve bütün eski kadroyu tasfiye edersiniz. Sovyetler’de, Çin’de olduğu üzere. 2016’da Türkiye’de topyekün akademisyen kıyımı başlatıldı. 15 Temmuz’la da akademik kıyımın yasal münasebeti bulundu. Bu aslında onun başında kültür ihtilalinin bir modülü. Zira tıpkı İran’da olduğu üzere üniversiteler kapanıyor ve darbeci diye suçlanan bölümle kendilerine göre fersah fersah uzak bütün sosyalist, seküler kim varsa hepsi işten atılmayla bir anda koca bir öğretim takımı yok ediliyor. 7000 akademisyen sonuçta Türkiye’nin resmî kurumlarından çıkarıldı. Herkes biliyor ki Gülen işin mazereti. Sosyalist, Kürt, seküler ve itaatsiz kim kaldıysa onların da değerli bir kısmını üniversitelerden tasfiye etti. Gençliğin bu insanların eliyle şekillenmesini engellemeye çalıştı. Konuşmalarında da daima anaokuldan başlayarak bütün eğitim sistemini anan bir atıf var. 2011 yılında -tam da Erdoğan kendini güçlü hissettiği zaman- niyetini deklare etmişti. “Dindar jenerasyon yetiştireceğiz” halinde deklarasyonunu yapmıştı. 2011’den 2020’ye 10 yıl geçti ve gördüğümüz tek şey bol bol İmam-Hatipli üretmek.
‘GÜLEN’İN KÜLTÜREL VE FİKRİ FAALİYETLERİYLE EN FAZLA MÜTTEFİKLERİ ÇIKTI’
Erdoğan’ın takviye verdiği neşriyatlardan bahsettiniz. Yeni Şafak ve İBB aracılığıyla çıkarılan mecmualar gibi… Şu geldi aklıma. Gülen cemaatine bağlı Vakit gazetesi bir periyot İslami çizgide kelam üreten, tırnak içinde ‘başarılı’ denilebilecek gazete olduğu da düşünülür. Cemaatin kültürel inşa konusunda daha maharetli olduğu söylenebilir mi? Devlete takım yetiştiren bir yapılanmadan bahsediyoruz sonuçta.
Şahsen ben o denli düşünmüyorum. Gülen’in baştan beri formülasyonu fen ve teknik bilimlere yönelikti. Toplumsal alanlarda entelektüel kuşak yetiştirmek fikri çok çok geç akıllarına geldi. AKP’nin İslamcı kökenli takımlarını temsil eden beşerler eskinin daha radikal İslamcı etraflarından gelenler. Onlar 80’li 90’lı yıllarda İslam dünyasındaki sıkı ilgileriyle itibariyle çok daha kozmopolit entelijansiya olma noktasına gelmişlerdi. Yeni Yer, İzlenim mecmualarının arşivini karıştırırsanız karşılaşırsınız bu isimlerle. Vakit gazetesinin birinci kurucu takımları da bu isimlerdir. Daha sonra maddi olarak sürdüremediler. Bu türlü olunca Vakit gazetesi Gülen cemaati tarafından devralındı.
Teknik takımlarla, teknokratlarla entelektüelleri ayırmak taraftarıyım. Gülen’in kültürel ve fikri faaliyetleriyle en fazla müttefikleri çıktı ortaya. Şöyle bir düşünün. Vakit gazetesinin en parlak olduğu devir diyelim. İbrahim Kalın, yorum sayfalarına nizamlı olarak yazıyordu. Başka isimlere bakalım. İslamcılık tartışmasını kim başlattı? Ali Bulaç ve Mümtazar Türköne ki hala devam ediyor tartışma. Bunlar kimler? Biri MHP kökenli, cemaatçi olmayan bir isim. Ötekisi radikal islamcı olup cemaat müttefiki olmuş bir isim. Etyen Mahçupyan, Ali Bulaç, Mümtazer Türköne üzere isimlerden oluşan bir kulvar vardı orada. Bunların hiçbiri cemaatin üretimi değil. Onlar da aslında bunun farkındaydı. Müttefik arıyorlardı kendilerine.
Öteki tarafta ise ekonomik olarak sürdürülemeyen yayınlarda Erdoğan fonlamayı üstlendi ama bir vakit sonra editöryal otonomi bakımından bu değerliye mal oldu o yayınlara.
‘SETA, İSLAMCI ENTELİJANSİYAYI ÖZETLEYEN BİR YER’
Nasıl değerliye mal oldu?
Yani bu yayınlar bir mühlet sonra Erdoğan’ın bülteni haline geliyor. Bu Yeni Şafak’ta daha 1990 sonları 2000 başlarında oldu ki Akif Emre ile meşhur kapışmaları bu editöryal otonomi konusu üzerine oldu. Haliyle entelijansiyanın altı oyulmuş oldu. Kısaca ya propagandistliğe mahkûm oldular ya da Erdoğan’ın propagandasını yapmak istemeyince orayı terk etmek zorunda kaldılar. Aslında emsal durum Gülen yapılarında da vardı. Gülen cemaati öteki İslamcı kesitlere göre çok daha otoriter, çok daha totaliter ögeler barındıran bir cemaatti. Mensuplarının her okuduğuna, her dinlediğine karışılan bir cemaatti. Cemaat entelektüel olarak çok da bağımsız isimlerin çıkmasına elverişli değildi. O yüzden daha bağımsız düşünen beşerler terk ediyordu cemaati. Bu Mısır’da İhvan’da da olan şeyi hatırlatır daima. Gençler İslamcılığa devşirilir, yetiştirilir lakin bir vakit sonra ordan kopup öbür mecralara masraflardı.
Türkiye tarihine Gülen’in bir katkısı var mıdır diye sorsanız sahiden köyden, kasabadan çıkamayacak olan birçok genci alıp okullarında okutup yahut iyi okullara sokup bunları bilim insanı yaptı. Devlet takımları dediniz. Şöyle bir şey eklemek isterim. İslamcı kesim içinde olan beşerler bunu bilirler. Dışarıdakiler pek bilmezler bu söyleyeceğimi. Diyelim yeni bir ajans, yeni bir devlet kurumu açılacak. Bu devlet kurumuna takım lazım. Gülen cemaati ile ötekiler ortasındaki fark şuydu: Gülen cemaati en zirveden diyelim 100 şahsa muhtaçlık var o bakanla Gül ya da Arınç neyse ya da öteki bakanlar yahut Erdoğan’la temasa geçip şu kadar insanımız var, biz çabucak size bunu sağlayabiliriz halinde önerebiliyorlardı. İslamcı kesimde ise daha bağımsız, başına buyruk genç takımlar var. Bu takımlar kendi ortalarında o takım için kapışıyorlardı. Hiç kimse de onları zirveden bir yere koyamıyordu. Bu türlü bir sorun vardı. Bu dediğimi artık Erdoğan’ın etrafındaki isimlerde de gözleyebilirsiniz. Fahrettin Altun, İbrahim Kalın, Recep Şentürk… Bunlar aslında hiçbir vakit birbirleriyle işbirliği içerisinde olacak beşerler değiller. Tam zıddı rekabet var aslında orada. Zira takımlar kısıtlı, kısıtsız olsa bile kendi ortalarında kim beğenilen olacak diye bir çekişme var. Bu dediğimi SETA’nın tarihine bakacak olursanız orada da görürsünüz. Devamlı klik arbedeleriyle devinen bir yapı vardır. (SETA, Siyaset, İktisat ve Toplum Araştırmaları Vakfı. 2006 yılında ‘güncel, hakikat bilgi ve analizler’ üretmek, ekonomik, toplumsal ve kültürel şartlar hakkında bilgilendirmek gayesi teziyle kurulmuştur.) SETA malum Abdullah Gül’ün teşebbüsü, sonra da Davutoğlu’na ihale ettiği bir teşebbüs. Davutoğlu burayı kendi öz, has öğrencisi İbrahim Kalın’la etkin hale getiriyor. Vakit içinde bakıyoruz devamlı ufak klikler birbirlerini yiyip, duruyor. Değirmen üzere; birileri kalıyor, birileri öğütülüp gidiyor. SETA, İslamcı entelijansiyayı özetleyen bir yer. Gülen cemaatine verilmiş olsaydı hiçbir vakit bu türlü bir şey olmazdı. Aslında herkes cemaat kültü içinde itaat ederdi ve istikrarlı bir takım görebilirdiniz.
‘HEPSİNİN HÜLYASI İSLAM MEDENİYETİNİ CANLANDIRMAKTI’
Halil beyefendi şu ana kadar siyasal bağlantılar bağlamında kültürel iktidarı konuştuk. Diğer bir yerden gördüğüm görüntüye geçmek istiyorum. Uzun yıllardır Sultanahmet’te Ramazan aylarında şenlik havasında eskiye ilişkin sanatların gösterildiği bir dizi etkinlikler yapılır. Minyatür Osmanlı mahalllerini andıran kulübeler içinde Ebru, sınır, tezhip gösterilir. Tanımı biraz sıkıntı ancak şöyle diyeyim. Ordan çıkarken bir yetersizlik hissi olur bende.
Çok iyi anladım. O hissi yalnızca siz taşımıyorsunuz. Bence o hissi onlar da taşıyor.
Muhtemelen Orhan Pamuk olsa daha iyi anlatırdı. Devam edeyim. Çağdaş sanat, teknolojiyle birleşen yaratıcılıklar, dünyada gördüğümüz kimi sürreal, hayal ötesi kültürel eserler. Çizgi, ebru (…) bu çağa nasıl eklemlenebilir ki?
İşin aslı o çok daha derin medeniyet inşası hülyası. Sorduğunuz iyi oldu. Bundan da bahsetmek istiyordum. Dediğiniz üzere siyasal bağlantılar bağlamında medeniyet inşasına değindik fakat bundan çok daha öte bütün İslamcılığın 150 yıllık hayali olan bir şey var. İslam medeniyeti inşa etme hayali. İnşa da değil onu tekrar canlandırmak, ihya diyelim. Cemaleddin Afganî’den, Seyyid Kutub’lara ve bugünlere kadar bütün gelenekte süren, Mehmet Akif ve arkadaşlarında da olan, çabucak hepsinin ortaklaştığı bir hülya bu.
Gelinen noktaya baktığımız zaman… 1994’te belediyeler alındı. Fakat birinci işlerden biri olarak ne yapıldı? Feshane açıldı. Şöyle bir yaklaşım vardı: “Geçmişte capcanlı bir medeniyet vardı. Her nasılsa bir kesintiye uğradı. Kesintiye uğratan da 200 yıllık ihanet. “O hain takımları ortadan kaldırdığımız vakit, bıraktığımız yerden devam edeceğiz. Osmanlıcayı, bütün kültür-sanat eserlerini, sözgelimi, minyatürü, çizgisi, tezhibi, hepsini canlandıracağız, bu iş olacak” diye düşünüldü. Aslında bu kısmen yapıldı da. Sınır, tezhip öğrenmek için dünyanın birçok yerinden Türkiye’ye insan geliyor artık. Eski musiki, öteki hoş sanatlar canlanmış durumda. Fakat sonuca baktığımız vakit üzerinden kültür ihtilali geçmiş İran’da bile hâlâ çok canlı bir birikim duruyor lakin Türkiye’de nedense orada gördüğümüz üzere içe sinen bir sıçrama olmadı. Hayatla entegre bir kültür olmadığından mı?
Bir tarafta daha süratli, kaygan tabanda bağlantıların kurulduğu bir hayat var işte ismine kapitalizm denilen. İşte Tinder, (iOS ve Android platformları için geliştirilen bir arkadaşlık uygulaması) üzere siteler var. Sınır, tezhip bunlar daha kendi halinde uğraşlar. Ahmet Hamdi Tanpınar’ın anlattığı hayatın, zihnin şimdide karşılığını bulmak sıkıntı. Bütün bu siyasal yorumlardan, terminolojiden azade soruyorum. Hayal edilen medeniyet inşasının, çağdaş dünya içinde var olması mümkün olmayabilir mi?
Şu anki şimdiki, çağdaş dünya ve bu çağdaş dünyanın getirdiği münasebet biçimleri… Evet bunların içinde yaşayan bir gençlik var sonuçta. Siz bunlara çok arkaik kalan bir medeniyet projesi yüklüyorsunuz. Diyorsunuz ki, sen aslında bu olacaksın! Avrupa yahut ABD için bütün bunlar son derece organik olan alakalar. Gündüz mimarlık firmasında son derece kapitalist alakalar içerisinde, işten çıktığında ise tınderdan kontak kurduğu bir buluşmaya gidebiliyor. Burada aslında “Batı” diye kodlayarak öteki coğrafyalara götürünce çelişkili olduğunu sandığımız bir dünya çok da yok. Çin’de de var şu an bütün bu bağlantı biçimi, Japonya’da da var. Biz bunları “Batılılaşma” olarak söz etmek zorunda değiliz lakin bu şablonlarla hâlâ derin çatışmalar varmış üzere vehmediliyor. Onlar ise küresel bir nitelikli insan sınıfıyla bütün dünya merkezlerinde devamlı taşınabilir halde kültür, bilim, sanat iç içe bir hayat yaşıyor. İdealize etmiyorum ve kapitalist sömürü zincirlerini görmek zorundayız lakin o nitelikli global gençlerin de bu türlü bir üretim içindeyken bir medeniyet buhranı yaşadığını söylemek de güç.
‘MÜSLÜMANLAR KENDİLERİNİ ÜSTÜN KULLAR OLARAK GÖRÜYOR’
Sene 2020. TRT’de dizilerde padişahlar fetva veriyor. Absürt sahneler, diyaloglar izleniyor, seviliyor. Tüm bunlar neden oluyor? Siyaset sosyolojisi açısından nasıl anlaşılır?
2011 seçimlerinden itibaren çok absürt aday adayı kampanyaları başladı. Tuhaf tuhaf kıyafetlerle ortaya çıkıp kampanya yürütenler. Bunlar tesadüf değildi bence. Biz o vakitler vasatın egemenliği üzere nitelemeler kullanıyorduk. Çok değişik bir duruma şahitlik etmeye başlamıştık. Artık bunun aslında tabandaki temsiliyeti bakımından aşikâr bir başarısı var. Ertuğrul üzere diziler şu an büyük kitleleri alıp götürüyor ve yalnızca Türkiye’de değil. Pakistan’da Ertuğrul heykeli dikildi diye duydum. Avrupa Müslüman gençliği Ertuğrul’a bayılıyor. Avrupalı, sonradan Müslüman olmuş beşerler ortasında “bunu niçin seyrediyorsunuz?” diyen çok insan var lakin Müslüman ülkelerden gelmiş olan ikinci jenerasyon Avrupalılar, Amerikalılar bayılıyor bu dizilere. Orada bir kültürel iktidar var aslında. Bunu görmezden gelemeyiz. ABD’den sonra ikinci sırada geliyor Türkiye’nin dizi ihracatı. O şekil bir tarih anlayışı üzerinden bir kültürel hegemonya kurulması tarafında muhakkak bir muvaffakiyetleri var.
Tüm bunlar neden? Avrupa’nın, Amerika’nın beyaz hıncında gördüğümüz durum Müslümanlar’da da evvelce beri vardı bence. Onlardaki korku beyaz üstünlüğünün elden gidiyor olması. O yüzden Trump gibiler kitleleri alıp götürebiliyor. Siyahiler, göçmenler, Asyalılar bunlar şu anda ellerinden her şeyi alıyorlar üzere panik haldeler. Müslümanlar için ise Tanzimat ve Islahat Fermanları’ndan sonra başlayan bir durum bu. İşte “Biz gavura, gavur diyemeyecek miyiz?” durumu. Nasıl onlarla bir olabiliriz? Uzun bir vakit bu üstünlük hissiyle yaşadılar. Bir anda Avrupa bunları yeniyor. Kendi içindeki azınlıklarla eş vatandaş oluyorlar. Bu onlara dayatılıyor. Ordan gelen bir hınç var.
Ayrıyeten kendi dini anlayışlarından gelen üstünlük şuuru var, “inanıyorsunuz üstünsünüz” anlayışı var. Lakin bir taraftan bakıyorlar ki gerçek dünyada bunun bir karşılığı yok. Müslümanların kendilerini “üstün kullar” olarak görmekten vazgeçmelerini sağlayacak bir şey lazım. Nasıl sağlanır bu inanın bilmiyorum. Öteki dinlerden, milletlerden üstün olmadıklarını ve ahlak dahil birçok bakımdan da geri olduklarını onlara gösterecek, kabullendirecek bir durum lazım. Üstünlük kompleksiyle, aşağılık kompleksinin eş vakitli birlikte olduğu durumlar vardır ya… Müslüman siyaset niyeti üzerine çalıştığım için orada çok fazla görüyorum bunu. Şayet siz inanırsanız, bütün alemlere efendi olacaksınız halinde bir vaat olduğu anlayışı çok baskın. Müslümanların yerli Amerikalılar yahut Afrika yerlileri üzere öteki postkolonyal toplumlarla kendilerini bir görmemeleri gerekiyor. Onların projesi aslında post kolonyal proje değil. Ne diyeyim? Mağlup kolonyal proje. Sömürgeciliğin çok çektirdiği Müslüman toplumlar olsa da ötekiler ölçeğinde çok net tek taraflı bir mağduriyet ve mazlumiyet yok. Sözgelimi bir Hindistan Müslümanı bana Ayasofya’nın mescide döndürülmesini dekolonizasyon diye açıklıyordu. Alışılmış şoklardayım. Kemalizm’i sömürgecilikle eşitleyince Kemalist icraatın bitimini dekolonizasyon diye yorumluyor. Pekala o vakit Narendra Modi’nin, mabedleri üzerine yapılan ve Hinduların yıktığı Babür Camii mevkiinde mabedlerini ihya etmesi çok daha haklı görünen bir sıkıntı değil mi? Bin yıllık Müslüman sömürgeciliğini biz yok ediyoruz dediği vakit çok daha oturan bir argümanı yok mu? Zira ufak bir Müslüman azınlık gelmiş ve zirvelerine konmuş onların. Orada da bir Müslüman sömürgeciliği var onların gözünde. Ben bunu söylediğimde ise zahmetten çıkıyor. Kendi başında Müslüman tarif gereği, ontolojik olarak mazlum ve mağdur, büyük haksızlığa uğramış dünyada. Haksızlık dediği şey aslında baktığınızda üstünlüğünün elden gitmesi. Yani İngiliz sömürgeciliğinden çekmiş Hindistanlı Müslüman’da bile durum karışık, bir Amerikan yerlisi üzere değil.
‘İSLAM’DA REFORMİZM ANA AKIM OLAMADI’
Diyanet İşleri Lideri Ali Erbaş daha bir kaç gün evvel şunları söyledi: “Ahirete inancı olmayan beşerden her türlü kötülük beklenir. Onu engelleyecek ne var ki diğer.” Emsal içerikte telaffuzların çok fazla örneği var. Siyasal islam ya da ismine her ne diyorsanız bu kadar katı olmak zorunda mı? Müslümanlar demokrasiyle niçin yaşayamıyor?
Değildi lakin şunu görmek lazım. Eskilerde yanlış bir formül vardı. Şerif Mardin ve İdris Küçükömer’in çok sağlam fikirleri ve argümanları olsa da karışık bir miras bırakmış oldu. Onlar o denli söz etmese de vulgarlaşınca şu formül ortaya atıldı: “Türkiye’nin temel sorunu merkez-çevre tezatı. Dindar, muhafazakâr kitleye biz demokratik kanalları açarsak Türkiye demokratikleşecek. Müslümanlar demokrasiye alışacaklar ve onlar da birebir Batı Avrupa’da Hristiyan demokratlarda olduğu üzere demokrasiyle yaşayınca belirli bir vakit sonra demokratikleşecekler ve din de demokratikleşecek.” Kabaca bu türlü bir formül öne sürüldü. Bu formül baştan beri yanlıştı. Dünyada Müslümanlar demokrasiyle yaşadıkça o kadar demokratlaşmadı, demokratik pahaları o kadar da içselleştirmediler.
Ben o eski sorulara dönme gerektiğini düşünüyorum. O sorular da teolojik sorular. Müslümanların çözemediği teolojik soruları var.
Nedir o sorular?
Bilhassa şu mesela: Hristiyanlık ve Yahudilik’teki ıslahat anlayışları marjinal mi? Siz ana akım Müslümanı ana akım Hristiyan ya da Yahudi ortamına koyduğunuz vakit onlara nazaran ultraortodoks yahut fundamentaliste karşılık geliyor. Hristiyanların yahut Musevilerin Müslüman ana akım mensuplarını Müslümanların ortasına koyduğunuz vakit onlar da diyecek “bunlar din bozguncuları, tahripçileri, sapık, dini tahrif etmeye çalışıyorlar.” Reformizm bir türlü ana akım olamadı İslam’da. Bu büyük bir sorun. O yüzden arkaik gördüğümüz inanışlar hala son derece ana akım Müslümanlık pozisyonunda yaşamaya devam ediyor. Bu toplumsal siyasetlerdeki tavırlarda karşımıza çıkıyor. Mesela biz çocuk evliliğine karşı bir şey söylemeye çalışıyoruz; bir anda karşımıza “bunun ucu peygamberime dokunur mu, onun Ayşe’yle evliliğine dokunur mu?” telaşıyla defansif bir reaksiyon geliyor.
Köleliğin kaldırılmasında bile inanılmaz zorlanmış bir kitleden bahsediyoruz. Avrupalının baskısı olmasa tahminen de hiçbir vakit yanaşmayacaklardı bu fikre. Bu dini anlayış İslam’ın ana damarı maalesef. Ben o hususta ümidi kesmiş durumdayım fakat öbür taraftan her şey çok transparan hale geldi. Müslüman ulemanın nasıl akıl yürüttüğünü, argüman yaptığını, ne tıp fikirlere sahip olduğunu herkes görmekte. Bu alışılmış düzgün bir ahlaka, etik modele sahip olmak isteyenleri şu an büyük ölçüde yıldırmış hatta tiksindirmiş durumda. O yüzden birçok insan dini çerçeve içinde ahlaklı kalınamayacağını düşünüyor. Öbür yollar arıyor. Tahminen bunun dini çevrelere getireceği büyük bir panik olacak. En azından o denli bir ümidim var. Bu kimi ıslahatları tahminen dayatacak.
‘İSLAM DOĞDUĞU VAKİT ARAP BAYAN FİGÜRÜ ZAYIFLIYOR’
Bu derece doktriner yapının panzehiri tekrar kendisi olamaz mı? Yani Müslüman ulemaların karşısına yeniden Müslüman ulemalar çıkarsa tahlil olabilir mi? Sorumu şu örnekle açayım. 2 aya yakındır Kuran-ı Kerimin içindeki bayanla ilgili kimi ayetleri bir bayan ilahiyatçıyla konuşmak istiyorum. Bulamadım. Bilhassa bayan hareketi için, feminist Müslümanlar için büyük bir eksiklik üzere geldi. Tek bir biçim Müslümanlık var. Onun karşısında ulema var mı sahiden?
Daha birkaç gün evvel Katolik Kilisesi önderi Papa Francesco, LGBT-İ derneğinin üyeleriyle yaptığı sohbette ‘Tanrı çocuklarınızı olduğu üzere seviyor’ dedi. Katoliklik çok daha katı bilinen bir yapı. İslam’dan da eski bir din olmasına karşın tekraren kendini güncelliyor lakin Müslüman ulema bütün bunları son derece marjinalleştiren, sapkın gören bir ana akım tarafından elde edilmiş durumda. Bunun siyasal sebepleri mi var? Ahmet Kuru üzere siyaset bilimcilerin söylediği şeyler var bu bahiste. Geri kalmışlığın politik-ekonomik ve siyasal sebeplerini gösteriyor; geriliği ulema sınıfı üzerinden açıklıyor. Ulema bir sınıf aslında, bir ruhban sınıfı. Ahmet Kuru şöyle der: Ulema öteki ruhban sınıfından çok daha problemli zira Yahudi ve Hristiyan ruhban sınıfları hiç olmazsa ruhban olduğunu kabul ediyor. Ruhban olduğunuzu kabul ettiğiniz vakit hiç olmazsa ıslahı mümkün bir durum var. Bu sorular güç sorular lakin dediğiniz şeyde çok haklısınız. Kuran’daki bayan ayetleri konusunda bunları nasıl yorumlayacağız diyen bireyler var fakat gerçek yüzleşmeler ne kadar? Dünyadan Kecia Ali geliyor aklıma daha genç kuşaktan. (Kecia Ali, İslami Hukuk ve Erken ve Çağdaş İslam’da bayanların incelenmesine odaklanan Amerikan İslam alimi. Hala Boston Üniversitesi’nde Din Profesörüdür)
Amina Wadud üzere Müslüman feministler de daima oldu. Bunların birçok bilhassa tarihselcilik akımını temsil ediyorlar. Bunun da tıkandığı noktalar var. Tarihselciliğin fikir babalarından Fazlur Rahman (Pakistanlı akademisyen. İslam’ın önde gelen bir reformcusu olarak ve tarihselci görüşleriyle bilinir.) ismi bile ortalama bir Müslümanın gözünde dini bir sapık halinde görülüyor. Bu yalnızca Sünni sınıfın sınıfsal menfaatinden ötürü mı yoksa daha içkin birtakım problemler var mı bunun yanıtının çok kolay olduğunu düşünmüyorum.
Fatima Mernissi en mert olanlardan biriydi. Örneğin örtünme üzerine son derece net görüşler ortaya koymuştur. Ben de bunları okudukça kendime çok sordum. Deniyor ki mesela “İslam bayanları özgürleştirdi.” En sağlam münasebeti neymiş? Evvelden canlı diri toprağa gömülen kız çocukları varmış. Poligami sınırsızmış, sonsuz sayıda bayanla evlenebiliyormuş erkek. Bunu dörde indirmiş ki bu bile kuşkulu bir şey ve aslında sonsuz cariye hakkınız olunca dört resmi eş de olsun artık. Siz antropologsunuz. Bilirsiniz elbette. Mernissi; siyer (Hazreti Muhammet’in hayatını anlatan kitaplara verilen ortak ad) ve hadisler üzerinden anlatır. Evvelden yalnızca poligami yok Mekke toplumunda, birebir vakitte poliandri var. Bayan da birebir vakitte birçok adamla evlenebiliyor. Diğer örnek: 40 yaşında tüccar olan Hatice, 25 yıl bir adamı istihdam ediyor. Daha sonra o erkeğe evlenme teklifi ediyor. O toplumda bayanın erkeğe evlenme teklifi çok sıradan bir şey. Artık burada bayan nerede geri kalmış durumda? Cemel savaşında Ayşe ordu komutanlığı yapıyor. Bunu İslam mı getirdi çok yadırganır ve imkansız bir şey iken?
Yeniden diğer örnek: “Başınıza bayan önder geldiği vakit lanetlendiniz” halindeki hadis. Zeynep Algı’nın yargılanması davasında bu hadis gündeme geldi. (Zeynep Algı isimli bir Twitter kullanıcısı, gerçekliği tartışmalı “İşlerini bir bayana bırakan topluluk asla felah bulamaz” hadisini bilakis çevirerek “İşlerini bir erkeğe bırakan topluluk asla felah bulamaz” yazdı. Algı, bir ilahiyatçının tvitini emniyete ihbar etmesinden beş ay sonra söze çağrıldı.) Birçok kaynakta, o hadisin tam da o savaş esnasında uydurulduğu söyleniyor.
Ebu Süfyan’ın eşi Hind bint Utbe’nin Mekke’nin fethi sırasında son derece güçlü bir figür olduğu bilinir. Fatima Mernissi, halifelerin eş olarak cariyelik kurumunu çıkarmalarının aristokrat güçlü bayanların yok edilmesi, susturulması fonksiyonunu gördüğünü söyler. Arap aristokrat erkekler eşlerini cariyelerden seçerek böylelikle güçlü aristokrat bayan sınıfından kurtulmuş oldu. Mernissi uzun uzun hem dört halife devrinde hem de Emeviler vaktinde bayanların nasıl buna direndiğini anlatır. İslam doğduğu vakit son derece güçlü olan Arap bayan figürü vakit içinde zayıflıyor. Sınıf farkı elbette var lakin bu aristokrat yahut mülk sahibi güçlü bayan figürü bile çok şey anlatıyor. İslam’ın toplam tesiri burada olumlu mi, negatif mi diye soracak olursanız ben olumlu tesir olduğunu söyleyenlerin çok daha fazla kanıta gereksinimi olduğunu düşünüyorum. En fazla söyleyecekleri şey kız çocuklarının canlı diri gömülmesi. Bu ezber çocukluğumuzdan beri var ancak öbür tarafta aksini söyleyen çok net güçlü örnekler var.
İşaret ettiğiniz sorunun kısa vadede çözülmesini mümkün görmüyorum. İnşallah yanılıyorumdur. Toplumsal medya süratli bir dönüşüm getirdi. Artık her şey ortaya döküldü. Ulema denilen insanların nasıl akıl yürüttüğünü, neler düşündüğünü filtresiz görebiliyoruz. Bence toplumsal medya sayesinde birçoğuna yönelik eski saygınlık kalmadı. Zira artık editörsüz yazıp çiziyorlar o tip ortamlarda.
Büyü bozuldu…
Evet, evet… Weber’in dediği şey. Ortalıkta çok da bu türlü önemsenecek insan olmadığı da görülmüş oldu. Kuran- Kerimi elinize alıp, birkaç hadis karıştırırsanız ve bu bahiste bunların neler yazdığına ve nasıl sonuçlara vardığına bakarsanız aslında onların birçok argümanıyla baş edebilirsiniz. O eski kutsal bilgi büyüsü çoktan bozulmuş durumda.
Gazete Duvar
