Brittany Wong
Son aylarda kaç sefer “İşler olağana döndüğünde…” sözünü lisana getirdiniz?
“İşler olağana döndüğünde, nihayet müsaade günlerimin tamamını kullanacağım ve İtalya’da bir tatile çıkacağım.”
“İşler olağana döndüğünde, arkadaşlarımın hafta sonları dışarı çıkma davetlerine asla ‘hayır’ demeyeceğim.”
Global salgınla geçen yedi ay içinde, ‘işler olağana döndüğünde’ nakaratı da yaygınlaştı. Covid yorgunluğu ziyadesiyle büyük bir gerçeklik. Okullar, sinemalar, spor salonları ve kuaförlerin açık olmasına ve ABD’deki kimi eyaletlerde kapalı alanlarda yemek yemeye müsaade veriliyor olmasına karşın, şu anki gündelik hayat bir yıldan daha kısa mühlet öncesinde tanıdığımız şeyin soluk bir yansıması niteliğinde.
Mümkün olan en kısa müddette ‘normale dönmek’ için daha iyi günlere duyulan hasret, bir başa çıkma sistemi olarak akla yatkın görünüyor. Ne var ki, uzmanlar peş peşe ‘normalleşmenin’ -en azından salgından evvel tanımladığımız haliyle- geri dönüşüne kadar ziyadesiyle uzun bir vakit geçeceği konusunda uyardığında, başvurulacak en sağlıklı bakış açısı bu olabilir mi?
Ülkenin en iyi bulaşıcı hastalıklar uzmanı olan Dr. Anthony Fauci, ilkbahar aylarında Amerikalılara yaptığı bir açıklamada, olağana dönüşün ‘açıp kapattığınız bir lamba düğmesi üzere olmayacağını’ tabir etmişti. Fauci, gerçekçi olmak gerekirse ABD’nin, Covid-19’a karşı bir aşının yaygın biçimde dağıtılabileceği 2021 yılının sonlarına kadar ‘normallik’ üzere bir şeye geri dönemeyeceğini tabir etti.
FAKİRLERİN HAYATI DAHA DA BERBATLAŞTI
Tıpkı vakitte kimi şeyler geri dönülemez biçimde değişti. Çok büyük sayılardaki Amerikan personelleri için süreksiz işten çıkarmalar kalıcı iş kayıpları haline geliyor. Kimi sanayiler büsbütün yok olma riskiyle karşı karşıya. ‘Yelp’ isimli alışveriş sitesinden alınan bilgilere nazaran, korona virüsü salgını sırasında görülen küçük işletme kapanmalarının yaklaşık yüzde 60’ı artık kalıcı hale geldi.
‘Normal’ dediğimiz şey Covid sonrasında oldukça farklı görünecektir. Tıpkı 11 Eylül terör hücumlarından sonra olduğu üzere, yeni güvenlik tedbirlerine ahenk sağlamamız gerekecek. Şimdi buna şahit olmayanlar için, büyük olasılıkla kamusal alanlarda beden ısısı denetimleri ve daha düşük kapasite sınırlamaları olağan bir hale gelecek. Maskeyle yaşayan bir kültür haline de gelebiliriz.
Ve Covid yüzünden ölen 220 binden fazla Amerikalının aileleri ve dostları için, sevdiklerinin etraflarında olmadığı bir ‘normale dönme’ ihtimali karmaşık bir sıkıntıdır.
Komedyen Rhea Butcher’ın son günlerde lisana getirdiği üzere, bu noktada, ‘karantinada değil, aslında bitmeyen ve olağanlaşmış bir salgındayız’.
Kuzey Carolina’da bulunan Charlotte kentinden bir psikolog olan Ryan Kelly’ye nazaran, bu cüret kırıcı gerçeklik göz önünde bulundurulduğunda, gereksinim duyduğumuz şey gerçekçi bir iyimserlik ve bir tıp ölçülü umut olmalı.
Kelly, Huffpost’a verdiği demeçte, “Başarılı olmak için umuda muhtaçlığımız var” diyor. “Öte yandan, gerçekçi olmayan iyimserlik de bir sorun olabilir. Tıpkı, ‘Bu bardağın yarısında su var ve bir daha asla suya muhtaçlığımız olmayacak!’ diyen bir kişi gibi” diye ekliyor.
MAKUL VE GERÇEKÇİ OLMALIYIZ
Kelly’nin hastaları ‘normale dönüş’ umutlarını lisana getirdiklerinde bunu anlıyor. “Çoğunlukla kastettikleri şey, tekrar inançta ve rahat hissetmek istedikleri ve bu anlaşılabilir bir durum. Bununla birlikte, dünün normaline dönmeyi amaçlamanın sağlıklı bir durum olduğunu düşünmüyorum.”
Büyük bir çizgi roman hayranı olan Kelly, Marvel’ın yaratıcısı Stan Lee’nin sıkıntı vakitlerde kullandığı ünlü sloganı ‘Excelsior!!’ sloganı üzerinde baş yormanın makul olduğunu düşünüyor. Kelly, Latince bir söz olan ‘Excelsior’ sloganının manasının ‘daima yukarı’ olduğunu söylerken, “Ama asla eskisi üzere olmayacak” diyor.
“Bizler sırf ‘var olmak’ için değil, tıpkı vakitte ahenk sağlamak ve gelişmek üzere tasarlandık” diyor. “Ve bu fakat düşüncelerin üstesinden gelmek ve ilerici bir değişimi kucaklamakla elde edilebilir.”
Covid sonrası bir dünya ‘epeyce farklı olmalıdır’ diyor. “Bu, kimi şeylerin ‘normal’ yahut ‘rahat’ olmayacağı manasına geliyor. Ama buna da ahenk sağlayacak ve bu sayede daha güçlü olacağız.”
DC Danışmanlık ve Psikoterapi Merkezi’nin terapisti ve kurucusu olan Elisabeth LaMotte, hızla olağana dönmeye odaklanmak yerine, zihinsel açıdan sıkıntı geçecek bir 2021 için hazırlanmamızı, bu sayede Covid cephesinde olumlu bir gelişme meydana gelirse, bu gerçekleştiğinde beğenilen bir sürpriz yaşayabileceğimizi lisana getiriyor.
Lamotte’un salgının ruhsal tesirini yönetme konusunda aldığı en iyi tavsiye, mart ayı sonlarında terapisini sürdürdüğü bir hastasından gelmiş. Bu bayan, ABD Donanma Kumandanı Yardımcısı James Stockdale’in Vietnam’da en yüksek rütbeli deniz subayı olarak geçirdiği yaklaşık sekiz yıllık esaretle ilgili fikirlerini gündeme getirmiş.
Stockdale, duygusal açıdan güçlü kalan savaş esirlerinin, çok uzun bir müddet boyunca esaret altında yaşayabileceklerini fark eden şahıslar olduğunu gözlemlemişti. Emsal biçimde, LaMotte da “Tüm umutlarını özgür bırakılmaya bağlayan iyimser mahkûmlar ruhsal açıdan dağıldı” diyor.
Bu fikir ‘Stockdale paradoksu’ ismiyle anılmaya başlandı.
STOCKDALE PARADOKSU’NDAN KAÇINMAK
LaMotte, “Bu salgın ve yaşanan kısıtlamalar, açıkçası bir savaş esiri olarak tutulmaya benzeyen bir şey değil lakin uzun vadeli bir hazırlık yapmak en gerçek olan şey” diyor.
Bu doğrultuda, şu anda denetim edebileceğimiz şeylere odaklanmalıyız. LaMotte, boş vakitlerinizi üretken bir günlük sistem oluşturmak, münasebetlerinizi geliştirmek, sistemli biçimde idman yapmak ve kendinize iyi bakmak için kullanmanızı öneriyor.
“Hiç kimse sonsuza dek bu türlü yaşamak istemez ve umudu sürdürmek de uyarlanabilir bir şeydir” diyor. “Bununla birlikte, içinde bulunduğumuz durumun en azından öngörülebilir gelecek için kalıcı yeni normalimiz olduğunu varsaymak, duygusal açıdan ihtiyatlı bir yaklaşım olur.”
Tüm bunlara bakmanın ‘normale dönüşten’ daha iyi bir yolu var mı?
Şayet ‘normale dönme’ fikri işe yaramazsa, daha ölçülü bir tabir bulabilir miyiz? Yani, umut verici lakin uzun vadede bu durumun içinde olabileceğimizi kabul eden bir şey…
Kuzey Carolina’nın Hendersonville kentinden bir psikoterapist olan Elizabeth McCorvey, daha soyut bir ‘normallik’ kanısından fazla işin teknik boyutuna değindiği için, ‘kapalı yerler yine açıldığında’ demeyi daha makul bulduğunu söylüyor.
“İnsanlara, ‘normale dönüş’ dediklerinde aslında ne söylediklerini bir düşünmelerini söylüyorum” diyor. “Aslında, ‘kendimi inançta, sevgiyle kuşatılmış, olağan haliyle, duygusal ve ekonomik açıdan istikrarlı ve sağlam hissettiğim normale’ dönmekten mi bahsediyorsun? Şayet öyleyse, bunu bu türlü söylemeyi dene.”
Bu, ruh halinizin (‘normale dönüş’ üzerine) daha az odaklanmasına ve bundan fazla neyi kaçırdığınız üzerinde ağırlaşmasına yardım edebilir. Kimi vakit, maksatlarınız daha kesin olduğunda onlara yaklaşmak için gerçekleştirebileceğiniz pratik şeyler vardır.
McCorvey, “Belki de ‘Keşke her şey olağana dönseydi’ derken, aslında ‘Keşke anneme sarılabilseydim’ yahut ‘Keşke mali durumumla ilgili olarak inançta hissedebilseydim’ demek istiyorsunuzdur” diyor. “Neye gereksiniminiz olduğu konusunda muhakkak bir anlayışa sahip olmak, daha sağlıklı bir duruma geri dönmek için daha besbelli bir hareket planına sahip olabileceğiniz manasına gelir.”
ESKİ ‘NORMAL’ ÇOK MU DÜZGÜNDÜ?
Unutulmaması gereken diğer bir nokta daha var: Covid öncesinde ‘normal’ olan, çoğumuz açısından pek de geri dönmeye değecek bir yer değildi.
Bu son derece yorucu seneye bir bütün olarak baktığımızda -salgın, ırksal adaletsizlik nedeniyle yaşanan toplumsal huzursuzluk, ekonomik kriz-, geçmiştekine emsal bir ‘normal’e dönmeyi istememek üzere bir his ortaya çıkabilir.
Zira, ‘normal’, 87 milyon kişinin sigortasız yahut yetersiz bir sigortaya sahip olduğu ABD’de üzere endüstrileşmiş bir ülkede karar sürüyordu ve her sene 30 bini aşkın insan muhtaçlıkları olduğunda doktora gidemedikleri için hayatını kaybediyordu. ‘Normal’, sıhhat hizmetlerini istihdama bağlayan bir sistemdi ve bu, bu yılın şubat ve mayıs ayları ortasında 5,4 milyondan fazla insanın işten çıkarılmasının akabinde sıhhat sigortası kapsamından da çıkarıldığı manasına geliyordu. Bu, global bir hastalık salgınının tam ortasında şimdiye dek kaydedilen en yüksek düzey manasına geliyor.
‘Normal’, 38,1 milyon kişinin -yani nüfusun %11,8’lik kısmının- yoksulluk içinde yaşadığı ve pek birçoklarının sırf günlük geçimini sağlamak için bile iki işte birden çalışmak zorunda kaldığı bir Amerika’ydı. (Salgın sürdükçe sayılar iyileşmekten çok daha da berbata gidiyor.) Birçoğumuz konuttan çalıştığımız ve az ya da çok tecritte kaldığımız için, birçok Amerikalı emekçi hâlâ ‘normal’ günlerdeki üzere çalışmaya devam ediyor, kendilerini en yüksek Covid riskine maruz bırakıyor ve böylelikle beşerler bir şeyleri teslim alabiliyor ve mağazalar ve restoranlar açık kalabiliyor. Covid, düşük gelirli ve beyaz olmayan insanları orantısız biçimde etkiledi.
YENİ BİR ‘NORMAL’ YARATMALIYIZ
‘Normal’, siyah bir lider seçebileceğimiz lakin yeniden de siyah insanların polisler tarafından iç karartıcı bir süreklilikle ve çok az ceza ile yanıtlanan bir biçimde öldürüldüğüne yahut azaba uğradığına şahit olduğumuz bir ülkeydi.
McCorvey, bu eski ‘normal’i kusursuzmuş üzere görmek yerine, elimizdeki vakti herkes için daha inançlı ve sağlıklı bir sistem yaratmak için kullanmanın daha akla yatkın olabileceğini söylüyor. Şayet elimizdeki kartları hakikat oynarsak, Covid-19 ve şu anki gerçekliğimizin büyük bir uyanış daveti olabileceğini inanıyor.
“Kimin inançta olup olmadığından emin olmadığınız bir dünyada yaşamanın güç olduğunu mu düşünüyorsunuz? Hangi binalara girdiğiniz konusunda dikkatli olmanız gereken yerlerle yahut şartların sadece meskenden çıkmamanın daha inançlı olduğunu düşündürdüğü birtakım günlerle mi karşılaşıyorsunuz? McCorvey, beyaz olmayan birçok insan için her gün bu türlü geçiyor” diyor. “Ve pek çok engelli, nörodiverjan* ya da transseksüel insan için de durum tıpkı.”
McCorvey, artık hepimiz bunun tadına vardığımıza nazaran şu sorunun sorulmaya bedel olduğunu söylüyor: “Hiç kimse bununla uğraşmak zorunda kalmasın diye, daha inançlı ve sağlıklı bir dünya yaratmadaki rolüm nedir?”
“İşte bu, benim yaratmakla ilgilendiğim ‘normal’” diye ekliyor.
Yazının orjinali Huffpost sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
