11 Mart’ta Türkiye’de birinci Covid-19 tanısının Sıhhat Bakanı tarafından duyurulmasından sonra hatırlayacağınız üzere birinci birkaç gün içinde birtakım hijyen ve besin eserlerinde astronomik fiyat artışları görülmüştü. Ticaret Bakanlığı, bu anormal fiyat artışlarını önlemeye dair teftişlerini sıklaştırdığını açıklamıştı.
Salgının birinci iki haftasında yapılan kontroller sonrası Ticaret Bakanlığı 25 Mart’ta 198 kişi ve firmaya, haksız fiyat artışı yaparak piyasa bozucu faaliyetlerde bulunduğu gerekçesiyle yaklaşık 10 milyon lira ceza verdiğini duyurmuştu.
BAKANLIK CEZA KARARLARINI YINE DÜZENLEDİ
Ticaret Bakanlığı Reklam Heyeti tarafından verilen idari para cezalarına dair birinci açıklamadaki (294-295 no’lu toplantılar) 198 kişi ve firmaya verilen 10 milyon liralık para cezası bir ay sonra, mayısta duyurulan yeni kararla tekrar düzenlendi. Bahsettiğim birinci karar ve Bakanlık duyurusuna şu an ulaşılamasa da 2. karardaki revizelerin sebebine dair bir açıklama da yapılmadı.
294-295 no’lu içtimada ceza verilen kişi ve firmalardan on üçünün ismine 295-3 no’lu yeni kararda rastlanmıyor. Başkaca verilen yekun ceza ölçüsünün 10 milyon 79 bin 585 liradan 9 milyon 314 bin 724 liraya düştüğünü görüyoruz. Birinci teftişler sonrası idari para cezası verilmesine karar verilen ve bir ay sonra yayınlanan yeni kararda listeden çıkarılan kişi ve firmalara dair de rastgele bir açıklama bölge almıyor.
KORONA FIRSATÇILARININ ANATOMİSİ
Reklam Kurulu’nun kararlar sahifesinden da ulaşabileceğiniz 295-3 no’lu kararda haksız fiyat artışı yaptığı tespit edilen 185 kişi ve firma taraf alıyor. Bu kişi ve firmalar arasından yedi adedine durdurma cezası verilirken geri kalan satıcılara 10 bin 475 yahut 104 bin 781 liralık para cezaları uygulanmış. Cezanın ölçüsünü belirleyen temel değişken ise eserlerin nerede satıldığı: Fizikî mekandaki satışlar için 10 bin 475 TL, internet üzerinden yapılan satışlar için 104 bin 781 TL ceza uygulanmış.
47 kentte tespit edilen 185 satıcının 102’si fizikî mekanda (eczane ve perakende satış mağazası) geri kalan 83’ü ise internet üzerinden eserleri satışa sunmuş. Fizikî mekan satıcılarına yekun 1 milyon 37 bin 25 lira ceza verilirken internet satıcılarına 8 milyon 277 bin 699 lira idari para cezası uygulanmış. Satıcı sayılarına bakıldığında fizikî mekan satıcıları, internet satıcılarına nazaran yüzde 20 daha fazlayken verilen ceza nispetlerinde internet satıcılarının aldığı ceza fizikî mekan satıcılarının 8 katına denk geliyor. Bu da yukarı bahsettiğim mekan ayrımına nazaran uygulanan para cezası arasındaki büyük farktan kaynaklanıyor.
Haksız fiyat uygulayan satıcıların büyük bir kısmının cezaya mevzu olan eseri ise maske. 185 satıcının 120’si maske fiyatlarında uyguladıkları anormal artış münasebetiyle bu cezayı almış.
PLATFORMLAR BU PERIYOTTA NE YAPTI?
İnternet üzerinden satışta kullanılan üç büyük platform (n11, Hepsiburada, Trendyol) fahiş fiyat artışlarının gündeme gelmesiyle salgının birinci günlerinde platformlarında nokta alan satıcıların belirlediği fiyatlara müdahale edemeyeceklerini açıklasa da kısa vadede inisiyatif alarak anormal fiyatla satışa sunulan eserlerin satışını engellemişti. Platformlar bu manevrayı yapana kadar, o platformlar üzerinden kaç alıcı ne kadarlık bir zarar uğradı bunu bilmiyoruz. Bu hususta ne bakanlığın ne de platformların bir açıklaması oldu.
E-pazaryeri şirketlerinin iş modellerine dair tezleri her vakit şöyledir: Platform, alıcıyla satıcının buluştuğu bir mekandır. Platformlar eser ve fiyat siyasetlerine karışmaz, muaf piyasa mantığı işler. Alıcı, kendi kriterlerine nazaran eseri satın almak isterse satıcıyla aralarında bir mukavele yapılır ve eser ile para değişimi gerçekleşir.
Pekala ne oldu da platformlar, satıcıların anormal fiyatla sundukları eserlerin satışını engelledi? Zira bu türlü bir inisiyatif almasalar Ticaret Bakanlığı’nın ve kamuoyunun radarına takılacaklarını biliyorlardı. E-pazaryeri şirketleri, sorumluluklarının kamuoyunda daha fazla tartışılır hale geleceğini öngörebiliyorlardı. Satıcılara yaptıkları müdahaleyi de elbette bu türlü açıklamadılar. Fiillerinin toplumsal bir vazife olduğu vurgusuna şahitlik ettik.
HAKSIZ FİYAT PRATIKLERINDE PLATFORMLAR DA SORUMLU TUTULMALI
Yukarıda yazdığım üzere, internet üzerinden yapılan satışlarda beğenilmeyen niyetli satıcılara, panik halindeki yahut az haberli alıcılara daha kolay ulaşabilme ihtimali üzerinden fizikî mekandaki satıcılara nazaran çok daha ağır para cezaları veriliyor. Cezanın caydırıcı olması açısından yönetmeliğin mantığı yanlışsız olmakla birlikte tıpkı yönetmelikler, berbat niyetli satıcıların kullandığı platformlara dair rastgele bir sorumluluk yahut cezayı öngörmüyor. Yani o platformlar hiç var olmasaydı yahut münhasıran anormal vakitlerde anormal fiyat artışlarına dair sitelerindeki satıcıları daha fazla denetim etseydi tahminen de bu tip problemlerle olabildiğince az karşılaşacaktık.
E-pazaryeri şirketleri, platformları üzerinden yapılan satışlarda kâra ortak oldukları üzere bu tip risklere de ortak olmalıdır. Her birinin elinde anormal eser ve fiyat hareketlerini kolaylıkla görebilecek teknolojik imkanlar varken tüketicinin korunmasına dair alacakları tedbirleri, platformların vicdanına bırakmak gelecekte daha büyük sıkıntılara yol açabilir.
Nasreddin Öğretmen fıkrasını hatırlayacak olursak hırsızın elbette kabahati var gelgelelim bu ortamı ona sağlayan, ganimetten hissesini alan platformların hiç mi kabahati yok? Platformların, istenilmeyen niyetli satıcılara karşı alması gereken önlemler mevzuatta nokta almadıkça olabilecek en yüksek kârı hedefleyen şirketler, tüketici güvenliği konusunda kulağının üstüne yatmaya devam edecektir.
Gazete Duvar
