Sakarya’nın Hendek ilçesinde bulunan Coşkunlar Havai Fişek Fabrikası’nda 3 Temmuz Cuma günü öğlen saatlerinde arka arda patlamalar yaşandı. Şiddeti komşu vilayetlerden hissedilen patlamada şimdiye kadar 4 kişi hayatını kaybetti, 114 kişi de yaralandı. Patlamaya ait soruşturma devam ederken 3 kişi gözaltında.
Patlamanın nedenine dair resmi rapor şimdi açıklanmadı. Gelgelelim fabrikada çalışan emekçiler ve ortama giden mütehassıslar, patlamanın depoda istiflenen malların ısınmasından kaynaklandığı görüşünde. Afet kompetanı Dr. Kubilay Kaptan, içinde soğutması bile olmayan bir yerinin patlayıcı unsur üreten bir fabrikada depo olarak kullanılamayacağının altını çiziyor ve “Bu doğal bir durum değildir, insan kusurundan kaynaklanan bir faciadır” diye konuşuyor.
Öte yandan çalışanlardan Nuray Cihangir’in “4 gündür söylüyordum ve yanımdaki emekçileri de uyarıyordum. Patronun da artık hakkını yemeyelim, o bile diyordu: ‘Dikkat edin, dışarı atılmalı. Az getirttirin” lafları kamuoyunda büyük yankı uyandırdı. Dr. Kaptan, fabrika içinde alınan tedbirlerin vahametini gösteren bu kelamları “İç içe geçmiş ihmal haklarının özeti” diye isimlendiriyor ve şöyle diyor:
“Fabrikalarda ‘aman dikkat edin’ ile değil yasalar gereği olması gereken güvenlik tedbirleri ve bu tedbirlerin denetlenmesiyle iş yapılır. Dikkat edin demek hiçbir mana tabir etmez.”
Kaptan, Hendek’te gerçekleşen patlamada binanın durumu, yapı içi güvenlik, emekçi güvenliği, teftiş, etraf güvenliği başlıklarında 5 farklı ihmalin ortaya çıktığını vurguluyor.
‘BİNALAR HATALI’
Kaptan’a nazaran ihmaller zincirinin birinci halkası yapının hiçbir tarafıyla patlayıcı unsur üreten bir fabrikaya iyi olmaması; “Bunlar son radde iptidai fabrika binaları. Patlamanın olduğu noktada kalmasını sağlayacak, onu bloke edecek halde yapılmış binalar değil. İnşaat mühendisleri patlayıcı üreten yahut kullanan fabrikaların ve konutların hepsini farklı ölçütlere nazaran yapar. Doğal olarak bir konut yapar üzere bir fabrika yapamazsınız. Binalar kusurlu. Üst yapıları çelik kafes olarak yapılmış, yani külliyen yanıcı. Çelik yangında birinci olarak eriyip yanacak şeydir. Depolama noktalarında patlamayı önleyecek bir perde duvar bile yok. Hasebiyle patlama sırasında bütün duvarlar aşağı inmiş. Birinci patlamanın olduğu yanda bir perde duvar olsaydı yangın o kısımda kalırdı ve hiçbir alana sirayet etmezdi.”
.
Evet, teknik açıdan patlayıcı unsur üretimine elverişli olmayan bir yapı nasıl ruhsat alıp iş yapabiliyor? Kaptan, bu soruyu şöyle yanıtlıyor: “Türkiye’deki pek çok binamız dönüştürülmüştür. Mesela tahıl ambarı olarak inşa edilmiştir, sonra birden teğe patlayıcı üreten bir fabrikaya çevrilmiştir. Mektep diye açılmıştır, konuta çevrilmiştir. Bu çevirmenin her birinde yapacağınız yeni işe nazaran binanın statik açıdan tekrar incelenmesi gerekir. Lakin bu yapılmıyor ya da yapılsa bile kağıt üstünde yapılıyor. Binaların tutarlı formda dönüştürülmesine neden olarak üretime geçmek ismine çabucak bunlara müsaade veriliyor.”
‘SATILAMAYAN HAVA FİŞEKLER 33 AŞAMADA BEKLETİLDİ’
Patlayıcıların depo olarak kullanılacak teknik özelliklere sahip olmayan bir ortamda saklandığını belirten Kaptan, bu pratikle yapı içi güvenliğinin rafa kaldırıldığını söz ediyor.
“Pandemi süreci nedeniyle başta düğünler olmak üzere pek çok aktiflik iptal edildi. Anlaşılıyor ki esasen fabrikada sayısı çok fazla olan kullanılmadığı ve satılmadığı için birikmiş patlayıcılardan bahsediyoruz. Patlayıcı unsur ve havai fişek biriktirmenin ya da saklamanın fabrikalarda bir adabı vardır, yazılı olarak belirtilmiştir. Havai fişek üretildikten sonra serin ve nemsiz bir ortamda saklanmalıdır ve uzun müddet tutulmamalıdır. Şayet uzun müddet tutulursa muhakkak imha edilmelidir. Zira içindeki kimyasal unsurlar sıcaklıkla birlikte özelliğini yitirip çok daha yanıcı ve patlayıcı bir hal alıyorlar. Havai fişeklerin içerisinde yandıktan sonra patlasın ve daha çok ışık çıksın diye oksijen üreten hususlar var. Bu çok istenilmeyen; zira oksijen yangını besleyen bir unsurdur. Siz artık bunları alıp 33 kademelik bir hava sıcaklığında bir depoya üst üste yığarsanız yapı içi güvenliğini sağlamamış olursunuz.”
Afet bilirkişisi Dr. Kubilay Kaptan
Kaptan, Türkiye’deki pek çok işyerinde emekçilere gereğince tatbik yaptırılmadığına ve tatbikatların kağıt üzerinde kaldığına dikkat çekiyor.
“Normalde bütün çalışanlara gece ve gündüz oluşabilecek rastgele bir yangın ya da patlamaya karşı tatbikat yaptırılması lazım. Bu tatbikatların kağıt üzerinde kalmayıp çalışanlar tarafından içselleştirilmiş olması, kaçış yollarının renklendirilmiş ve ışıklandırılmış olması, gaz maskelerinin verilmiş olması gerekir. Ayrıyeten kaçış yolundan yahut çıkıştan uzaktalarsa onlara bir emniyet odası belirlenmiş olması kuraldır. Bunların uygulanmış olması gerekirdi. Çalışanların sözünün vahametine baktığımız vakit bunların yapıldığını söylemek mümkün değil.”
‘ÜÇ AY EVVEL MURAKABEDEN GEÇEN BİR FABRİKA BU DURUMDA OLAMAZ’
Dr. Kubilay Kaptan, Türkiye’nin afet idaresi mevzuatını ve bu mevzuatı destekleyen standartları çok kâfi buluyor. Lakin işyerlerinin yönetmeliğe ne kadar uyup uymadığının denetlenmediğini belirtiyor. Kaptan’a nazaran endüstriyel kazaları ve iş cinayetlerini önlemek için en çok üzerinde durulması gereken mevzu, teftiş.
“Önlemleri, müteahhitin ya da patronun inisiyatifine bıraktığınız devir iş yürümez. Bu, insanların vicdanına, iyi niyetine bırakılacak bir durum değildir. Burada murakabe yapılacak, gerekirse ceza kesilecek ve süreç sıkı bir halde takip edilecek. Birinci gün çıkıp bu fabrika üç ay evvel kontrolden geçti dediler mesela. Çok merak ediyorum üç ay evvel teftişten geçen bir fabrika nasıl bu formda, bu kadar acil bir durumda olabilir? Bu mümkün değil. Burada Soma‘dakine çok emsal bir örnek görüyoruz, murakabe yalnızca kağıt üzerinde.”
‘BÖLGEYE NAZARAN AFET EĞİTİMİ ŞART’
Sakarya’da gerçekleşen patlamadan yola çıkarak topluluğun afetlere hazırlıklı olmadığını söylüyor, Dr. Kaptan. Bu durumu değiştirmek içinse herkese yaşadığı kesime hususî afet eğitimi verilmesi gerektiğine dikkat çekiyor:
“Burada talih yapıtı derhal sokağın bucağında bir yerleşim bölgesi yok. Bu külliyen bir talih. Zira Türkiye’de patlayıcı unsur üreten birçok fabrikanın dibinde yerleşim noktası var. Patlayan şey velev zehirli olsun velev olmasın hiç kıymetli değil. Soluduğunuz devir sizi güçlükle duruma düşürecek bir dumandan bahsediyoruz. Bu duman yayılmaya başladı. Artık dışarıda kişiler var ve bu havayı solumaya devam ediyorlar. Dönüp dışarı çıkmayın pencerenizi kapatın ihtarları yapmaya başladık. Gördük ki kişilerimiz hazır değil ve bu türlü bir durumda ne yapacağını bilmiyor. Artık lütfen Türkiye’de kesime nazaran afet eğitimi verin. O ortamdaki ilkokullarda, belediye meclislerinde afet riskine nazaran eğitimlerin düzenlenmesi gerekiyor.”
Gazete Duvar