Haden Öz
1973 yılında küçük bir kasaba olan Varto’da doğan Sakîna Teyna, müzikle ilgilenen Kürt Alevi bir ailede deyişlerle iç içe büyüdü. Birinci, orta ve yüksek tahsili vadesince, amatör müzik kümelerinde ve korolarda taraf alan Teyna, ağır asimilasyona tabi tutulan bir yerde yaşadığı için Kürtçe müzikle tanışması, üniversite eğitimi sırasındaki politik bilinçlenme ile gerçekleşti. 1991 yılında İstanbul’da kurulan ve Kürt kültür ve sanatını geliştirmeyi hedefleyen MKM çatısı altında çalışmaya başlayan sanatçı, Koma Mezrabotan’da vokalist olarak mekan aldı. Politik olarak ağır çalkantıların yaşandığı devirlerde birçok Kürt sanatçı üzere Sakina Teyna da sanatını illegal koşullarda yürütmek zorunda kaldı ve politik aktiviteleri nedeniyle uzun bir mühlet sanatsal çalışmalarına ara verdi. Sanatçı, 2006 yılında politik mülteci olarak geldiği Avusturya’da yine müzikal çalışmalara başladı. Mültecilik müracaatının kabulü sürecinin dört yıl sürmesi nedeniyle fakat 2010 yılından itibaren seyahat etme özgürlüğü elde etti ve çalışmalarını Avrupa’nın değişik memleketlerine taşıdı. Sanatçı, uzun periyodik bir çalışma sonucunda birinci solo albümünü ROYÊ MI ismiyle çıkardı.
Sakîna Teyna, 2011 baharında piyanist Naze İşxan ve keman sanatkarı Nure Dilovani ile birlikte TRIO MARA isimli bir bayan üçlüsü kurdu. Klasik Kürt müziği yapıtlarını ve bayanlar tarafından söylenmiş müzikleri piyano ve keman eşliğinde yine aranje ederek seslendiren üçlü, klâsik formları, çağdaş formlarla harmanlayarak, deneysel çalışmalar yapmayı prensip edindi. Küme, DERI/BEHIND THE DOORS isimli birinci albümünü Rudolf Ötker Halle’de canlı olarak kaydetti. 2013 yılında Ahenk Müzik etiketiyle Türkiye ve Kürdistan’da yayınlanan albüm, olumlu tenkitler alırken, Trio Mara, 2015-2016 yılları arasında iki yıl boyunca NRW Kültür Sekreterliği’nin kataloğunda bölge aldı ve bu eyaletin birçok kentinde konserler verdi.
2013 yılında Türkiye’de çalışma yapan Anadolu Quartet’le çalışmaya başlayan Sakina, bu kümeyle Almanya ve Avusturya’yı kapsayan konserler yaptı ve bu konser çeşitlerinin birincisinde canlı konser kayıtlarından oluşan, KÖPRÜ/THE BRIDGE albümünü çıkardı. Sanatçı 2015 yılında, Viyana’da İran, Türkiye, Avusturya ve İspanya’dan caz müzisyenlerinden oluşan Sakina & Friends kümesini kurdu ve kümeyle çok sayıda konserler verdi. Bu girişimle canlı kaydettiği LONGING/BENDEWARI/İNTİZAR albümünü de 2019 yılı başında Ahenk Müzik etiketiyle yayınladı.
Birçok karma albüm girişimine solist olarak katılan ve çalışmalarını hala Viyana’da sürdüren Sakina Teyna için müzik nedir, hayatına ne katıyor, onsuz bir hayat düşünebiliyor mu, bu salgın sürecinde hayatı nasıl etkilendi? İşte tüm bu sorulara karşılık aradık.
Sakîna Teyna
Dinlediğiniz yahut söylediğiniz birinci müzik neydi, ne hissetmiştiniz?
Birinci söylediğim yahut dinlediğim şarkıyı anımsayamıyorum lakin konuşmaya başlar başlamaz müzik söylemişim. Annem anlatır, radyolarda çalan müzikleri ezberleyip, söylermişim. Birinci duyduğum seslerden biri anamın sesidir. Ondan deyişler dinleyerek büyüdüm. On üç yaşımdan itibaren müzikal zevklerim farklı şekillenmeye başladı. Solcu olduğunu bildiğim birtakım hocalarım ve üniversite eğitimi için metropollere giden ağabeylerimin getirdikleri kasetlerle, dinlediğim müzikler değişti. Birinci duyduğum ve dinlediğim deyişlerin bölgesi daima hususî kalsa da, alternatif ve özgün müzik yapan kümeleri, müzisyenleri dinlemeye ve onların müziklerini söylemeye başladım.
Ne devir müzikle uğraşmaya karar verdiniz?
Altı çocuklu Alevi bir ailede büyüdüm. Müziğin Alevi seremonilerindeki kişisel yanı bilinir. Bizde de annem, babam ve tüm kardeşlerim müzikle ilgiliydi. Ağabeylerimin dördü de saz çalar, koca bir sofranın etrafında meclisler yapılır, mektep müsamerelerinde birlikte sahne alırdık. Birinci sahne deneyimimi sanırsam 10 yaşımda yaşamıştım. Etnik kimliğimle tanıştığım üniversite eğitimi sürecime kadar, meskende anadilimiz Kirmanckî konuşulsa da, asimilasyonun çok tesirli olduğu bir ortamda yetiştim. Kürtçe müzikle tanışmam, üniversite sürecimdeki politik bilinçlenme ile başladı. Sanırsam Kürtçe müzik ile ilgilenen birçok arkadaşın müzikal yolculuğunda, evvel Türkçe müzikle tanışma, daha sonrasında politik bir bilinç edinmeyle birlikte Kürtçe müzikle tanışma biçiminde bir seyir var. Birinci andan itibaren kilamlarla iç içe büyüyen arkadaşlar olsa da, çoğumuzun müziğimizi keşfi daha geç süreçlerde oldu. Büyüdüğüm kasaba olan Varto’da meydan düğünlerinde Kürtçe kilamlar söylenirdi. Fakat bilhassa Alevi aileleri kodlayan endişe ve çocuklarını uzak tutma nedeniyle aklımda o vakte dair pek bir şey yoktu. Üniversitede korkusuz, bile isteye dinlediğim ve keşfettiğim birinci Kürtçe kasetlerdeki müziklerin, beni farklı sarmalayan bir ruhu vardı. Konuşamadığım Kürtçe lisanında müzikleri tam da bu vakitlerden itibaren söylemeye başladım. Sonrasında da müzik, hayatımın tüm aşamalarında bana eşlik etti. Profesyonel olarak müzik yapmaya 2010 yılında başladım.
‘MÜZİĞİN UZAĞINDA OLDUĞUM VAKITLERDE BİLE HİÇ ONSUZ KALMADIM’
Müzik yapmıyor olsaydınız ne yapardınız?
Bunu pratik olarak yaşadığım bir süreç oldu. 1991 yılında Mezopotamya Kültür Merkezi birinci kurulduğunda, çok kısa bir vade Koma Mezrabotan’da vokalistlik yaptım. Birçok pahalı sanatçı arkadaşla tanıştım ve Kürtçe müzik repertuvarım genişledi. Maksadım akademik olarak da yeterlilik sağlamak ve iki abim üzere konservatuara gitmekti. O yıllar, politik olarak çok çalkantılı ve fevkalâde gelişmelerin olduğu yıllardı. Külliyen şahsî bir kararla, müzikal yolculuğuma son verip farklı uğraş sahalarına yöneldim. Bırakalım müzik yapmayı, dinleyemediğim vakitlerdi bu vakitler. Fakat müzik, gittiğim her tarafa kendimle götürdüğüm bir parçamdı. En uzağında olduğum devirlerde bile, hiç onsuz kalmadım. Müziğin dışında, bayanlarla ilgili çalışmalar ve umumide toplumsal sahalar daima ilgimi çekmiştir. Şu anda mültecileri armoni sağlama, lisan öğrenme ve iş hayatına atılma aşamalarında destekleyen bir NGO’da danışmanlık yapıyorum. Birebir yollardan geçtiğim kişilerin, çok iyi bildiğim hikayeleri ile ilgilendiğim bu alan, müziksiz çok daha ağır bir hal alırdı herhalde. Lakin iyi ki hayatımda müzik var ve yapmak istediğim şeyleri yapıyorum diyebiliyorum.
Keşke çalabilseydim dediğiniz bir enstrüman var mı?
Maatteessüf enstrüman çalamıyorum. Uygun bir enstrümantalist olmayı çok isterdim. Pandemi periyodunda bunun boşluğunu çok yakıcı yaşadım. Lakin doğruyu söylemek gerekirse, bu mevzuda biraz tembelim sanırsam. O nedenle bu dileğim biraz yüksek perdeden olacak. Kora çalmayı çok isterdim, tınısı beni çok etkiliyor.
‘MÜZİKSİZ BİR HAYAT; KOCA BİR BOŞLUK…’
Müziksiz bir hayatı tanım edin desem…
Kendimi en özgür hissettiğim, en katıksız kendim olduğum anlardır müzik söylediğim anlar. Çekingenliğimi aştığım, tüm kabuklarımdan soyunduğum, kendimi korkmadan bırakabildiğim bir hayat arkadaşlığı üzere bu. O nedenle onsuz bir hayat; ıssızlık, koca bir boşluk ve renksizlik…
Kim ile, meyyit yahut sağ, tıpkı sahneyi paylaşmak isterdiniz?
Yaşamayan sanatkarlardan Meryem Xan, Nina Simone, Ayşe Şan, Chavela Vargas, Bob Marley ile müzik söylemek isterdim. Yaşayan sanatkarlarla ilgili evvel şöyle bir parantez açayım: Trio Mara, Sakina & Friends, Anadolu Quartet, Kurdish Female Voices, Mahan Mirarab Acoustic Diaries üzere girişimler sayesinde birçok sanatkarla ortak sahne alma bahtım oldu. Tekrar çalışmalarına hayranlık duyduğum çok sayıda arkadaşımla ortak bir şeyler yapabilme hayallerimizi konuşuyoruz ve bunları çok önemsiyorum. Severek dinlediğim Feyruz, Buika, Björk, Tigran Hamasyan, Asaf Avidan üzere sanatkarlarla da bir gün birlikte sahne almayı çok isterdim
Sizin belirlediğiniz 5 müzik yapıtı insanlıktan arkaya kalsaydı, listeniz ne olurdu?
Dünyanın farklı konumlarında yaşayıp da, Fadilê Cizirî’den Heyran Jaro, Şakiro’dan Keke Xiyasedîn, Ayşe Şan’dan Qederê ürünlerinden bihaber olanlar ismine üzülmüyor değilim. Bu nedenle bu üç yapıtı liste başı yapmak isterdim. Bob Marley’den Redemption Song, Chavela Vargas’tan La Llorona, Kayhan Kalhor’dan Silent City ve Feyruz’dan Ya Tair ile de devam ederdim.
‘İKTİDARCILIĞIN OLDUĞU YANDA ÖZGÜR SANAT GELİŞEMEZ’
Tarih boyunca muktedirlerin başka sanat kısımları üzere müzikle de sorunu olmuştur. Müzisyenler, müzikçiler, müzikler yasaklanmış, basınçlara maruz kalmıştır. Sizce muktedirler neden müzikten korkuyorlar?
Sanırsam bu sorun bizi uzun bir vade meşgul edecek ve üzerinde baş yormamızı gerektirecek. Yalnızca hakim sistem ismine iktidarda olanların değil, halk ismine siyaset yapanların da kurtulamadığı sıkıntılı bir durum olması nedeniyle bu türlü düşünüyorum. Bu çok çetrefilli ve problemli bir durum. Kim ismine, ne ismine yapılırsa yapılsın, iktidarcılığın olduğu bölgede özgür sanat gelişemez. İktidarcı zihniyetten uzaklaştıkça özgür sanatın mümkün olabileceğine inanıyorum. İktidara yakın durup, ona hizmet edenlerin telaşları sanatsal üretimden çok, farklı çıkarlar üzerine heyeti. İktidarcı zihniyet her şeyi, tüm disiplinleri kendi hizmetinde görmek velev. İşte sanat ürünü ve sanatçı da iktidar önünde durduğu noktaya nazaran, karakterini ortaya koyar. İktidar, boyun eğdirmek, güdümüne almak, hizmetine sokmayı ne kadar isterse, sanat da o kadar özgür olmayı, kendini söz etmeyi, direnmeyi ve zincirleri kırmayı amaçlar. Müziğin, tüm sanat kısımları içerisinde, kimi farklı avantajları var. Görsel olarak hiç bilmediğiniz, bir yoldan geçerken, hiç düşünmediğiniz, planlamadığınız bir anda duyduğunuz bir ezgi, sizi çok derinden etkileyebilir. Ruhunuza gidecek bir yol bulabilir. Muktedirlerin korktuğu şey tam da budur. Bin bir oyun, pres, yalan, fitne ile kişilere onlar istese de istemese de birçok defa zorun gücüyle dayattıkları seslerini, estetiğin gücü ile verebilen bir olguya tehlikeli bakmaları, aslında çok anlaşılır. Ve işleri çok sıkıntı.
Salgın umum olarak hayatınızı ve hususî olarak müzik hayatınızı nasıl etkiledi?
Buhran, herkes üzere benim planlarımı da etkiledi. Birinci sefer konser yapacağım yeni konumlara gidemedim, konserler ertelendi. Yazmak yahut çizmek için inzivaya, günlük hayatın koşturmacasının dışına çıkmaya muhtaçlık duyulan sanat kolları için konuta kapanmak, -zorunlu da olsa- yararlı olmuş olabilir. Lakin her sanat ürünü, kesinlikle bir gün dinleyicisine, okuyucusuna yahut izleyicisine ulaşmak velev. Hele müzik üzere dinleyicisiyle birlikte icra edildiğinde daha meal kazanan sanat kolları açısından bu çok elzem. Bu periyotta kişiler devalar aradı ve yaratıcı etkinlikler yapmaya çalıştı. Online meydanda, tekniğin çok problemli olduğu canlı konser ve yayınlar açıkçası bir aşamadan sonra pek de sefalı değildi. Bu nedenle vaktimi daha çok yazmakla geçirdim. Sevgili Fazilet Altınses ile, yeniden sevgili Ali Tekbaş ve Lawje ile bir kilam kaydettik. Müzisyen arkadaşlarımla, kaydedeceğimiz müziklerin hazırlıklarını yaptık. Artist Lockdown isimli bir teşebbüse öncülük eden sevgili Tahir Palalı ve Çiğdem Aslan’ın daveti üzerine, kümemle yüksek kaliteli bir livestream konseri yaptık. Bu arada Avusturya’da salgınla savaşta olumlu gelişmeler oldu. Viyana Kent Belediyesi, Kültür Yaz’ı isimli kusursuz bir inisiyatif geliştirdi. Temmuz başından ağustos sonuna kadar, her hafta 12 sahnede değişik sanat disiplinlerinin performans yapabileceği açık hava aktiflikleri düzenleniyor. Benim de bu kapsamda dört farklı girişimle faal bir programım var. Yeniden çalıştığım NGO da süreç boyunca çok ağırdı. İşsiz kalan, bürokratik sorun yaşayan ve meskenlerinden bunu yapabilecek teknik araçları olmayan mültecilerin işleriyle ilgilendim. Bu mealde, pek de boş kaldım denemez.
Umumide internet, hususide toplumsal medya sanatın birçok kolunu olumlu yahut olumsuz manada etkiledi. Sizce internetin müziğe en olumlu ve en olumsuz tesiri nedir?
Sanatsal yapıtların yasak, hudut, uzaklık vb. manilere takılmadan üretilebilip, kişilere ulaştırılmasında internetin sağladığı kolaylıklar değerli. Müzik üretimleri açısından da, minimal bir donanımla kayıt yapabilecek, bunu kişilere ulaştırabilecek koşullar sağlıyor. Ayrıyeten televizyon üzere datalı olmayan, büsbütün kendi seçiminize odaklı izleyebileceğiniz bir platform olması da olumlu. Lakin her şeyi değersizleştiren, istismar eden müthiş bir tüketici kültürü var kişilerin. Kolay tüketebileceği, ulaşabileceği eserlere rağbet gösteren bu kültür, sanatı olumsuz etkiliyor. Bir medyayı sonuna kadar dinlemeye tahammül edilmiyor. 10 saniyelik hikayeleri bile bekleme sabrını göstermeden atlayan, ayrıntılara odaklı olmayan, yüzeysel bir yaklaşım var. Albüm ve plak dinleme noktasına, ürünleri kalitesiz ve sıkıştırılmış formatlarla dinleme, çok değerli nüansları kaçırmaya neden oluyor. Bin bir emekle yaratılmış yapıtların yalnızca online platformlardan dinlenmesi ve hiçbir etik kural gözetilmeden dolaşıma sokulması da önemli meseleler.
Dinlediğiniz vakit “Ben bunu daha evvel nasıl olur da dinlememişim” dediğiniz “geç” keşifleriniz var mı?
Oldum mümkün, amatör kayıtlara, ismini bilmediğim müzisyenlere bir bölgelerde denk geldiğimde kesinlikle bakarım. Ha baktığım için pişman olduklarım da olur. Fakat bazen çok etkilendiğim seslerle karşılaşırım. Farklı müzikal formları, ve halkların klâsik müziklerini ilgiyle takip ederim. İşim gereği her sene gittiğim dünya müzik fuarı WOMEX’te bilmediğim birçok sanatçıyı canlı olarak görme bahtım oluyor ve her seferinde şimdi keşfetmediğimiz ne şık müzikler ve sesler vardır diye düşünüyorum. En son keşiflerim, Golan Tepeleri’nden dünyaya açılan TootArd isimli küme ve OUM isimli Faslı bayan sanatçı.
Son olarak hiç unutmayacağınız ve size “İyi ki de müzik yapıyorum” dedirten bir anınız var mı?
Çok iyi ki’lerim var. Birinci aklıma gelen, annemle birlikte sahne aldığım andır. Ziyaret için bulunduğu Almanya’da, Köln kentinde bir konserime denk gelmişti. Dinleyicilerin çoğunluğu Almandı. Anamın sesinin şık olduğunu bilen aktiflik organizatörü, anamı de sahneye davet etmeyi teklif etti. Anama Kirmanckî lisanında bunu söylediğimde hiç tereddüt etmeden tamam dedi. O an; yüzündeki sözde, sevinç kadar, içinde ukde kalmış ne çok şeyin olduğunu da gördüğümü hatırlıyorum. Onca dinleyici önünde anamın özgüveniyle sahneye gelişi ve hiç çekinmeden müziğini söylediği o an unutulmazdır benim için. Salonda çok faklı halklardan beşerler ortak bir histe buluşmuş, lisanını anlamasalar bile gözyaşlarına hakim olmadan, bir Kürt anasının evladına hasretini dillendirdiği bir ağıdı dinlemişlerdi.
Gazete Duvar
