Carly Cassella
Mars Express misyonuna dahil olan bir kamera 2018 yılında, kızıl gezegenin yüzeyinde dalgalanan, tuhaf bir formda uzun ve ince bir bulutun manzarasını kaydetti. Uzaktan bakıldığında, 1500 kilometre uzunluğundaki sisin bıraktığı iz neredeyse bir duman bulutunu andırıyor ve uzun vakit evvel ölmüş bir yanardağın doruğundan tütüyormuş üzere görünüyordu.
BİR GÖRÜNÜP BİR KAYBOLUYOR
Araştırmacılar, arşivlerdeki manzaralara yine göz attıklarında, bunun bir müddettir devam etmekte olduğunu fark ettiler. Bu merak uyandıran bulut, birkaç yılda bir, tekrar kaybolmadan evvel ilkbahar ya da yaz aylarında geri dönüyordu. Kısa ömürlü bulut, 2009, 2012, 2015, 2018 ve 2020 yıllarında tekrar kameraya yakalandı.
Yeni yayınlanan bir araştırma, bu akıl almaz uzunluktaki bulutun Mars yüzeyine neden gelip gittiğinin ardında yatan sebepleri detaylı biçimde ortaya koyuyor. Araştırmacılar, bunu yapmak için, 2018’de görülen bulutun yüksek çözünürlüklü müşahedelerini, bir kısmı 1970’lere dek geriye giden öbür arşivlenmiş müşahedelerle karşılaştırdılar.
Bulutun öyküsü şöyle; her yıl, Mars’ın güney yarımküresinde ilkbahar yahut yaz başlangıcı civarında, Arsia Mons’un uzun bulutu şekillenmeye başlıyor. Şafak vakti, Arsia Mons volkanının tabanından gelen ağır hava, dağın batı yamacına tırmanmaya başlar. Sıcaklıklar düştükçe, bu rüzgâr genişler ve barındırdığı nem, toz parçacıklarının etrafında ağırlaşır ve Dünya’da ‘orografik bulut’ dediğimiz bir olguyu meydana getirir.
Araştırmacılar, birkaç aylık müşahedeleri boyunca, her sabah bu sürecin tekrarlanmasını izlediler. Yaklaşık 45 kilometre irtifada hava genleşmeye başlıyor ve sonraki iki buçuk saat boyunca bulut en sonunda volkandan ayrılmadan evvel saatte 600 kilometre süratle esen rüzgârla batıya yanlışsız sürükleniyor.
Bulut, en büyük halindeyken 1800 kilometre uzunluğa ve 150 kilometre genişliğe ulaşabiliyor. Öğleye gerçek, Güneş zirve noktasına ulaşmışken, bulut büsbütün buharlaşmış oluyor.
ESKİ BİR KAMERA SAYESİNDE ANLAŞILDI
Buz bulutları Mars’ta pek de sıra dışı sayılmaz; lakin Arsia Mons’un üzerinde gezen bulutlar, yaz aylarında öbür bulutların büyük kısmı ortadan kaybolduğunda bile oluşumlarını sürdürürler. Aslında, etrafında öteki bulutlar yokken, birçok vakit bu özel yanardağın tepesine çöken bir bulut bulunur; bununla birlikte, sadece birtakım şartlar altında bu bulut uzun bir çizgi formunda yayılır. (Her yıl kış başlangıcında bu bulut da bir spiral haline gelebilir.)
Hâl böyleyken, bu uzun bulut her yıl makul bir müddet boyunca her gün oluşuyorsa, neden sırf ortada bir gözlemleyebiliyoruz? Araştırmacılar, bunun sebebinin, Mars’ın yörüngesinde dönen kameraların büyük kısmının sadece kimi vakitlerde sabah saatlerinde bu bölge üzerinde uçması ve müşahedelerin ekseriyetle planlanmış olması olduğunu lisana getiriyorlar; bu durum ise çoğunlukla bu bulutun fotoğraflarını tesadüfen çektiğimiz manasına geliyor.
Şanslıyız ki, daha yeni bir teknolojiye sahip olmasa da hâlâ Mars Express vazifesinde yer alan eski bir kameraya -2003 tarihli bir web kamerasının gücüne sahip olan Görsel İzleme Kamerası (VMC)- sahibiz.
İspanya’nın Bilbao kentinde bulunan Bask Eyalet Üniversitesi’nden gökbilimci Jorge Hernández Bernal, “[Kamera] düşük bir uzamsal çözünürlüğe sahip olmasına karşın, -büyük resmi günün farklı mahallî saatlerinde görmek için gerekli olan- geniş bir görüş alanına sahip ve bir özelliğin evrimini hem uzun bir mühlet hem de küçük bir vakit diliminde izlemek için mükemmel” diyor: “Netice itibariyle, çok sayıda ömür döngüsü boyunca bulutların tamamını inceleyebiliriz.”
BİRİNCİ DETAYLI KEŞİF
Araştırma, Arsia Mons bulutunun birinci detaylı keşfini temsil ediyor ve bilim insanları Dünya üzerindeki orografik bulutlara benzeyen özelliklere sahip olduğunu söylese de, büyüklüğü devasa ve dinamikleri, kendi gezegenimizde gördüklerimizle karşılaştırıldığında ziyadesiyle canlı. Tekrar Bask Eyalet Üniversitesi’nde vazife yapan gökbilimci Agustin Sánchez-Lavega, “Bu bulutu anlamak, bize, bulutun oluşumunu hem Mars hem de Dünya’daki iklim sistemleri hakkındaki bilgimizi geliştirecek modellerle çoğaltmaya çalışmak için heyecan verici bir imkan sağlıyor” diyor.
Artık bulutun hangi devirlerde meydana geldiğini bildiğimize nazaran bu, yörüngedeki öteki daha güçlü kameraları yanlışsız vakitte gerçek yere yönlendirmemizi sağlayarak bize daha yakından bakmak için bir fırsat sunuyor. Bir sonraki fotoğrafa kadar çok uzun bir müddet beklememiz gerekmeyebilir.
Yazının özgünü Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
