Direktör Ali Ergül’ün, kumla kot beyazlatma atölyelerinde ölümcül silikozis hastalığına yakalanan personellerin öykülerine odaklandığı “Şeva Xîzê” (Kumun Gecesi) isimli belgeseli, Cannes World Sinema Festivali’nde ‘En Yeterli Toplumsal İçerikli Sinema Ödülü’nü aldı. Kot kumlama atölyelerinde çalışan çalışanların yaşadıklarını bahis edinen belgeselin yayımlanmasının akabinde silikozis hastalığı tekrar gündeme geldi.
1980’li yılların sonları ile 2009 yılına kadar İstanbul’da binlerce emekçi kot kumlama atölyelerinde çalıştı. Bu atölyelerde çalışan personeller tedavisi olmayan Silikozis hastalığına yakalandı. “Şeva Xîzê” (Kumun Gecesi) belgeseli, yaşanan hak ihlallerinin öyküsünün peşinden gidiyor.
‘BİR REAKSİYON YARATMAK İSTİYORUM’
Kot kumlama atölyelerinin, 1990’ların sonlarına kadar fakir mahallelerde merdiven altı atölyeler olarak yaygın olduğunu söyleyen Ergül, dünyada birinci defa dokumacılık alanında Türkiye’de kot kumlama atölyelerinde çalışan personellerden Kenan Temiz’in, 2004’te hayatını kaybetmesiyle kayıtlara geçtiğine dikkat çekti.
“Bu mevtten sonra 2009’un sonlarına kadar önemli bir çaba yükseldi” diyen Ergül kelamlarına şöyle devam etti: “O gayretten sonra Türkiye’de kum ile beyazlatma yasaklandı. Burada bir kazanım sağlanıyor. Ben bunu dünya kamuoyuna duyurmak ve bir reaksiyon yaratmak istiyorum. Bir çalışmanın karşılığını bulması açısından değerli bir ödül. Tekrar silikozisin konuşulmasını istiyorum. Aralık 2020’de Berlin’de bir ödül almıştık. O vakit da bu hastalık konuşulmaya başladı. Belgeseli çektiğimiz devirde birçok milletlerarası sendikayla temas kurduk. 1 Mayıs 2020 tarihinde online olarak yapılan kutlamalarda belgesel izlendi. Ancak beklediğimiz sonucu alamadık. 2019’da Meclis’e soru önergeleri verildi. O soru önergelerine rastgele bir karşılık verilmedi. Belgesel, önümüzdeki aylarda İspanya ve farklı ülkelerde de gösterime girecek.”
‘BELGESELLER İSMİ KONMAMIŞ BİR AMBARGO İLE KARŞILAŞIYOR’
Bugüne kadar 3 bağımsız sinema çektiğini fakat Türkiye’deki şenliklerde çok yer alamadığını belirten Ergül, şunları söyledi: “Filmler memleketler arası alanda gösterime giriyor. Türkiye’deki tesiri şu: Politik bir telaffuz var. Benim derdim bir belgesel yapmak ya da klasik bir direktör olmak değil. Klişelerden de uzak duruyorum. Biraz bunun tesiri var. Belgeseller iktidara bir tenkit getirdiği için ismi konulmamış bir ambargo ile karşılanıyor. Bir öteki bahis ise belgesel lisanının Kürtçe olması… Bilhassa belgesel kategorisi için ekseriyetle Kürt coğrafyasından sinemalar ödül alıyor. O sinemalara baktığımız vakit Kürt toplumunu aslında çok hoşlar, çok iyiler üzere oryantalist bir lisanla anlatan imaller oluyor. Ancak bu suralara, bilhassa koruculaştırma siyasetinden ötürü ‘Kürt gençlerini İstanbul’a getirdiniz ve İstanbul’un varoşlarında onları öldürdünüz’ diyorsunuz.
‘BURADA MEVTE TERK ETTİNİZ’
Bilhassa ‘Kumun Gecesi’ için söylüyorum. Burada mevte terk ettiniz. Kimisi burada öldü, biraz şanslı olanlar kendi topraklarına gidip vefatı bekliyor. Bir ay evvel belgeselin asıl çerçevesini oluşturan Bingöl Karlıova’daki bir Silikozis hastası öldü. Bir köyde 100’ü aşkın hasta var. Makineye bağlı 15 insan var. Kürdü oryantalist bir biçimde değil de bu biçimde gösterdiğinizde şaşırıyorlar. Rahatsız oluyorlar.”
BİR KÖYDE ONLARCA KİŞİ ÖLMEK ÜZERE…
Mehmet Birkay silikozise yakalanan çalışanlardan sadece bir tanesi… Birkay, “Geçen yıl Prof. Dr. Zeki Kılıçaslan hocaya gittim. Bana Silikozis başlamış ve ilerlemiş dedi. Şu anda ağır ağır ilerliyor. Teneffüs aygıtına bağlı değilim lakin bağlı olan arkadaşlarımız var. 25 gün evvel Ercan Akyürek vefat etti. 2004’te de Ercan’ın kardeşi vefat etmişti bu hastalıktan. Kuzenim Ramazan Aydar da belgeselden sonra öldü. 100’ü aşkın kişi bu hastalığa yakalanmış. Maaş alan az insan var. Zira yasa bir keze mahsus çıktı. Göz boyamak için 3 ay içerisinde yüzde 15 iş kaybı olanlara maaş bağlanacak dediler. Bu hastalık daima ilerleyen bir hastalık. Biz de tespit edildiğinde maaş bağlansın diyoruz” dedi.
‘AĞIR AĞIR ÖLDÜRÜYOR’
Yaklaşık 7 yıldır çalışamadığını söyleyen Birkay, şöyle devam etti:
“İki gün evvel Erdal arkadaşımızı gördüm. Mezardan çıkarılan mumya üzere olmuş. Gözlerinin etrafı mosmor olmuş. Ağzı açık. Sıkıntı nefes alıyor. Çok güç bir hastalık. Ağır ağır öldürüyor. Ben 1999 ve 2004 yılları ortasında aşikâr aralıklarla toplamda 2 yıl çalıştım. Lakin 8 ay çalışan, 6 ay çalışan gençler de öldü. Ben 38 yaşımda KOAH oldum. Hekimler hayret etti. Kullanılan o toz, hastalığı erkene çekiyor. Bırakın üçüncü dünya ülkelerini, dünyanın en geri ülkesinde bile bu türlü bir şey yoktur. Bizim köydeki insanların durumu iyiydi. Fakat 1993’te bizim köy korucu olduktan sonra herkes hayvanını sattı. Hayvanlar da para etmiyordu. Çalışmak zorunda kaldılar. İstanbul’a gidince yatacak yer yoktu. Köyün de korucu olması nedeniyle beşerler çekiniyordu. Her yerde çalışamıyordu. 70-80 kişi korucu oldu lakin öteki insanların bir günahı yoktu. Ama tıpkı köyde oldukları için birbirlerinin yanına gitmek zorundalardı. Kot kumlama atölyelerinde iyi maaş veriyorlardı. Herkes oraya gitti. Çalıştığımız yerde yatıyorduk, yemek yiyorduk. Bazen uyandığımız vakit bir parmaktan fazla toz oluyordu yataklarımızın üzerinde. 2 yıl çalıştım yoksa ben esasen çoktan ölmüştüm. Ne kadar erken yaşta geldilerse o kadar erken öldüler. Benim dayımın oğlunun parmakları nefes darlığından ötürü simsiyah oldu. Buradaki hastalar ayda 10 sefer hastaneye gitmek zorunda kalıyorlar. Meslek hastası olarak kabul edilmesi gerekiyor.”
‘TEDAVİSİ YOK, VEFATLA SONUÇLANIYOR’
Prof. Dr. Zeki Kılıçaslan, Türkiye’de kot kumlamadan ötürü Silikozis hastalığına yakalananların sayısının 5 bin civarında olduğuna dikkat çekiyor. Silikozis hastalığının tedavisi olmadığının altını çizen Kılıçaslan, şunları söyledi:
“Sadece son yıllarda birtakım bahislerde araştırmalar var. Benim içinde yer aldığım çalışmada, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde romatizma diye bilinen hastalıkta kullanılan ilaçlardan birisinin bu hastalık üzerinde tesirli olabileceğine dair bir öngörüydü. Yurt dışında o ilacın hastalığın ilerlemesinin yavaşlattığıyla ilgili bir öngörü vardı. Hastalığı yok etmiyor. Bu hususta araştırmalar yürütülüyor. Kot kumlama yasaklandı lakin evvelden bu işte çalışmış olanlar denetime geliyor, durumları giderek ağırlaşıyor. Teşhis konulduktan sonra hayat mühleti 1-2 yıldan 20-30 yıla kadar sürebilir. Hastalığın yüküne nazaran, çok değişken.”
HASTALIĞIN SÜRATLE İLERLEMESİ NASIL ÖNLENİR?
“Tedavisi yok fakat hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak çok önemlidir” diyen Kılıçaslan şu tekliflerde bulundu:
“Eğer sık sık iltihaplar geçiriyorsa, bronşit ve zatürre oluyorsa hastalığı ilerler. Sigara içiyorsa hastalığı ilerler. Yeniden şayet tüberküloz hastalığı, verem hastalığı olursa, daha süratli ilerleyebilir. Verem hastalığından korunması lazım. Kollayıcı ilaçlara bağlı testler yapılmalı. Hastaların grip ve zatürre aşısı olması lazım. Tozlu yerlerde çalışmamaları lazım. Bu tedbirler alınırsa, hastalar daha uzun yaşarlar.
‘YENİ BİR UĞRAŞ BAŞLATILABİLİR’
Silikozis hastalığına yakalananlar, 25 Şubat 2011 tarihi ile 25 Mayıs 2011 tarihleri ortasında müracaatta bulunarak meslek hastalığı maddesinden yararlanabiliyordu. 5 binin üzerinde olduğu düşünülen hastadan yalnızca 600’ü başvurabildi. 2012’de BDP’nin Bingöl Milletvekili olan İdris Baluken, 2012’de TBMM’ye bir kanun teklifi sunarak 3 aylık mühletin yetersiz olduğunu belirttti.
Kılıçaslan, kanunun çıkması için verilen çabayı şöyle anlattı: “Birçok insan başvuramadı. Başvurmak istemeyenler de oldu. Şöyle: Hiçbir şikayetiniz yok. Fakat diyelim ki siz 3 bin TL maaş aldığınız bir işte çalışıyorsunuz. Başvursanız ne olacak? Teşhis konduğu vakit bağlanacak maaş bundan çok daha düşük. Ve bir daha da iş bulmanız mümkün değil. Onun için kimi beşerler başvurmadılar. İşsiz kaldıkları vakit geldiler, başvurdular ancak artık yapacak bir şey yoktu. Olağanda bu özel maddeden değil de, SSK’dan yararlanabilirlerdi lakin personel olmalarını ispatlamaları gerekiyor. Bunun içinde sigorta şahitleri gerekiyor. Bir kere iş yerleri kapanmış. Sigortasız, patron ortada yok. Olağanda almaları gereken tazminatları alamadılar. Aslında bu çalışanların çok daha büyük tazminat hakları vardı. Biz yalnızca kayıt dışı çalışmış ve hiçbir kayıtla ispatlayamadığımız çalışanlar için özel bir kanun çıkartarak özürlüler maddesinden bir maaş bağlatabildik. Çok düşük bir maaş. Biz o aksiyonları özel bir yasa çıksın diye yaptık. Engelli maaşı, engelli kişi öldüğü vakit yakınlarına ödemeye devam etmez. Fakat burada o çabada verildi ve bir artısı oldu. Bu arkadaşlarımız vefat edince yakınlarına da maaşı devam ediyor” dedi.
Kılıçaslan kelamlarına şöyle devam etti: “Yeni bir çaba sonucu yeni bir yasa çıkartılması lazım. ‘Ben de Silikozis hastasıyım, kot kumlama atölyelerinde çalıştım, o vakit başvuramamıştım. Bu türlü bir hastalığım var’ diye bu türlü bir süreç başlatılabilir. Ben bu türlü bir küme oluşturmaya çalıştım lakin sonlu sayıda arkadaş bulabildim. Olağan devlet tarafı da, öbür iş kollarında çalışıp Silikozis olmuş olanlar da bu kümeye girmek için bu türlü yapabilirler diyebilir. Olsun. O beşerler da sigortasız çalışmaz, çalışmışlarsa ve Silikozis olmuşlarsa onların da hakkı var. Silikozis hastalığı emekçiler dışında kimseden oluşmaz. Sigortasız çalışanlar haklarından yararlanamıyor. Onlar da başvursunlar. Aslında devletin bu çağrıyı yapması lazım. Devletin misyonu bence.”
Gazete Duvar