İZMİR – Antik çağlardan günümüze seyahat, insanlık için en çok merak uyandıran mevzulardan biri oldu. Yüzyıllar uzunluğu beşerler, değişik nedenler ve emellerle yola çıktı.
Günümüzde de turizm olgusu kıymetli bir sanayi alanı. Fakat son 20 yılda bir artış gösterse de Türkiye’deki acenteler talebin olmadığı ön görüsüyle çoğunlukla arkeoloji çeşitleri düzenlemeye yönelmiyor.
Pekala, yabancı turistler Türkiye’ye yönelik arkeoloji cinslerine ilgi duyuyorlar mı? Yerli turistlerin arkeoloji cinslerine ilgisi niye beklenenin altında? Pandemi kaynaklı dertler, tabiat ile iç içe olan bu tıp tiplerin talihini artırabilir mi? Tematik arkeoloji çeşitleri konsepti hazırlayan Academic Tour’un rehberlerinden, Profesyonel Turist Rehberi Murat Gün sorularımızı cevapladı.
Ülkemizde genel olarak kültür cinslerine ve özel olarak da arkeoloji cinslerine olan ilginin kültürel altyapıdan beklenenin altında olduğunu söyleyen Gün, “Aslında ülkedeki sosyokültürel altyapı, bir kültürel aktiflik olarak, hele de kendi coğrafyasındaki arkeoloji tiplerine, var olandan daha fazla bir ilgiyi gerektirecek noktadadır” diyor.
‘KÜLTÜREL HAZ, KÜLTÜREL ALTYAPI İSTER’
Türkiye’de yerli turistler deniz, kum ve güneş turizmine ilgi gösteriyor. Kültür ve arkeoloji cinsleri ise güya daha çok yabancı turistler tarafından tercih ediliyor. Bu bahiste siz neler söylersiniz?
Yabancı turistlerin genel olarak kültür çeşitlerine ve özel olarak da arkeoloji çeşitlerine ilgi gösterdiği tarafındaki tespite büyük ölçüde ben de katılıyor ve bunun yorumlanmaya muhtaç olduğunu düşünüyorum.
Stendhal Sendromu’nu biliyorsunuzdur. Fransız muharrir Stendhal, 1817 yılında Floransa’da Santa Croce Bazilikası’nı ziyaret eder. Orada Giotto’nun fresklerini gördüğünde yaşadıklarını kaleme alır. Kalp atışı hızlanmış, başı dönmüş ve kendini berbat hissetmiş, bayılacak üzere olmuştur. 1979 yılında bir İtalyan psikiyatrist kentin ziyaretçileri üzerinde yaptığı uzun müşahedelerden sonra, bunu bir sendrom olarak tanımlamıştır. Yüksek derecede sanat yapıtları karşısında hissedilen bu cinsten psikosomatik bir “altüst” oluşu, bunu birinci betimleyen kişinin ismiyle “Stendhal Sendromu” olarak isimlendirmiştir. Floransa’da hastaneye başvuranlar ortasında, haftada birkaç turiste “Stendhal Sendromu” teşhisi konulduğunu bir gazete haberinde okumuştum.
Entelektüellere has bir sendrom üzere görünüyor…
Biraz o denli bir boyutu var olağan. En azından muhakkak bir altyapıyı gerektirdiğini söyleyebiliriz. Şayet biz –sözgelimi- Michelangelo’nun, “Davud” heykelini birinci defa tıbbımızın rehberinden duyuyorsak, o heykel ile sarmaş dolaş bile olsak bırakın sendromu, rastgele bir kültürel haz dahi yaşamayabiliriz. Yani demek istiyorum ki; kültürel içerikli rastgele bir aktifliğin bizdeki yankısı, bize bağlıdır. Kültürel haz, kültürel altyapı ister. Yani şayet sindirilmiş muhakkak bir kültürel altyapı yoksa Davud Heykeli bizim için bir “mermer parçası” olabileceği üzere mesela Afrodisias da “taş” olabilir. Lakin şunu unutmayalım: Kültürel altyapı durağan değildir. Yavaş da olsa değişir. Lakin iyi beslenip gelişebileceği üzere, makus beslenip, zayıflayabilir de…
‘BAZI ÜLKELERİN ZİYARETÇİLERİNİ SIKLIKLA GÖRMEMİZ TESADÜF DEĞİL’
Arkeoloji cinslerine yönelik bir ilgiyi de bu bağlamda mı değerlendiriyorsunuz?
Kültürel birikimi, yalnızca arkeoloji değil, her çeşitten kültürel aktifliğin itici gücü olarak değerlendiriyorum. Lakin elbette yegâne belirleyici değil. Hususumuz açısından tabir edecek olursak, kültür tipi çok varlıklı bir içeriğe sahip genel bir kavram. Arkeolojisi, tarihi, lisanı, dini, sanatı, müziği, mutfağı, folkloru, dünü ve bugünü ile bir coğrafyayı genel olarak tanıtmayı amaçlayan çeşitler en yaygın biçimde yapılan kültür çeşitleridir. Bunların her biri başka olarak da ele alınabilir ki bu biçimde yapılan tematik tipler da son yıllarda tüm dünyada bariz bir artış göstermektedir. Tekrar bir kültür tipi olarak, muhakkak bir coğrafyanın antik tarihini ele alan arkeoloji tipleri yapabileceğiniz üzere, mutfağını bahis alan gastronomi cinsleri, ya da dini tarihini ele alan inanç cinsleri da yapabilirsiniz. Alışılmış bu cins tipler daha özel ilgileri gerektirir ve bunlara olan talep, bahsettiğim bağlamda yapılan kültür tiplerine kıyasla daha sonludur.
Yabancı turistler konusuna dönecek olursak; tematik bir tıp olarak Türkiye’ye yönelik arkeoloji cinslerine ilgi duyuyorlar mı?
Turistik destinasyon olarak –yabancı bir ülke gibi- uzak bir coğrafya kelam konusu ise bu türlü tematik tipler daha az talep görür ve çoklukla kelam konusu coğrafyayı “biraz şundan, biraz bundan” biçiminde tüm taraflarıyla tanıtmayı amaç alan tipler daha çok alıcı bulur. Ülkemizi ziyaret eden yabancı turistlerin de çok büyük çoğunluğu için durum budur. Yani arkeolojik içerikli ziyaretler birçok parametre ile belirlenen çeşit güzergâhında bulunan belirli başlı noktaları içerir.
Yabancı turistlerin arkeoloji içerikli ziyaretlere yönelik ilgisinin de tekrar kültürel altyapı ile bağlı olduğunu düşünüyorum. Kimi ülkelerin ziyaretçilerini antik kentlerde ya da müzelerde neredeyse hiç görmediğimiz üzere kimilerinden gelenleri ise sıklıkla görüyoruz. Bunun bir “tesadüf” olamayacağı, kelam konusu turistlerin ülkelerinin kültürel altyapısı ile bağlantılı olduğu kesinlikle. Elbette bu ilgi, yaşadığınız ülkenin kültürel zenginliklerinden bağımsızdır. Ülkeniz varlıklı bir kültürel mirasa sahip iken, siz bu miras ile orantılı bir kültürel altyapıya sahip olmayabilirsiniz. Alışılmış ki zıddı de geçerlidir.
‘ARKEOLOJİ DE SÜRATTEN HİSSESİNİ ALARAK CİNSLERE GİREMİYOR’
Türkiye’den yabancı ülkelere yapılan cinslerde da Türkiyeliler açısından durum birebir mı?
İşte tam da burada bir karşılaştırma yapabilir ve bundan elde edilecek bilgileri hususumuz açısından kıymetlendirebiliriz. Türkiye’den yabancı ülkelere yapılan tipler da tekrar yabancı turistlerin ülkemize yönelik olarak yaptıklarına emsal bir yapıda. Yani çok boyutlu bir coğrafya tanıtımı üslubunda fakat arkeolojinin bu çeşitlerdeki yeri yok denecek kadar az. Türkiye’deki arkeolojik zenginliği öteki ülkelerde pek de bulamadığımız gerçeği ile birlikte değerlendirildiğinde de durum değişmiyor. Öncelikle; maliyet ve satış fiyatı korkuları ve de göstermelik bir içerik zenginliği rekabeti ile çok süratli tipler yapılıyor. Birçok öbür kültürel öge üzere arkeoloji de bu süratten hissesini alarak, cinslere giremiyor. Genel olarak, kültürel içeriğin “tatil” programını ağırlaştıracağı istikametindeki algı da acentelerin içerik belirlemesinde kıymetli rol oynuyor. Evet, Vatikan Meydanı’na kadar gelip, ortalarında Michelangelo’nun başyapıtlarından Pieta’nın da bulunduğu sayısız sanat yapıtının sergilendiği ve fiyatsız ziyaret edilen Snt. Peter Kilisesi’ne girmeyen müşterilerle de karşılaşıyoruz. Bu durumun, nihayetinde ekonomik bir faaliyet yürüten ve alıcı arayan acenteler tarafından cinsin içeriğini belirlerken dikkate alınmak zorunda olduğunu da anlıyorum. Kitlesel tiplerde yüksek ilgi ile ilgisizlik birlikte gezmek durumundadır. Tam da bu nedenle dünyada ilgilere nazaran ayrışan tematik çeşitler artıyor.
Lakin hususumuz açısından şunu belirtmeliyim ki; biz rehberler, Türkiyeli turistlerin de yabancı ülkelerde, arzın üzerinde bir arkeolojik içerik talebi olduğunu gözlemliyoruz. Lakin çeşit içeriğinin belirlenmesi çok boyutlu bir problem ve müşterinin de bilinçlenmesini gerektirir. A acentesi, B acentesinin yarı fiyatına, iki katı ülke ve kenti programın içeriğini boşaltmadan gezdiremez. Öncelikle bunun kavranması gerekiyor.
‘SEYAHAT ACENTELERİ DEĞERLİ BİR ROL OYNUYOR’
Pekala, yerli turistlere dönecek olursak, içerideki durum nedir?
Yabancı turistler için kelam konusu olan kültürel haz ile kültürel altyapı ortasındaki korelasyon, alışılmış ki yerli turistler için de geçerli. Kültürel altyapının zenginleştirilmesi, birincil olarak turizm dalının sorunu değil. Bu alanda onun sonuçları yaşanır. Lakin naçizane benim müşahedem o istikamettedir ki; ülkemizde genel olarak kültür çeşitlerine ve özel olarak da arkeoloji cinslerine olan ilgi –konunun ekonomik boyutundan da bağımsız olarak- kültürel altyapıdan beklenenin de altında. Yani aslında ülkedeki sosyokültürel altyapı, bir kültürel aktiflik olarak, hele de kendi coğrafyasındaki arkeoloji tiplerine, var olandan daha fazla bir ilgiyi gerektirecek noktadadır.
Bu ilgi niye beklenenin de altında?
Hususun çok boyutlu olduğu gerçeğini göz önünde bulundurarak, Turizm Bakanlığı’ndan turist rehberine kadar geniş bir silsileden oluşan arz kanadı ile bağlantılı birtakım nedenler olabilir.
Elbette bu fikrim de müşahedelerimize dayanıyor. 2000’li yılların başlarından evvel biz rehberler, yabancı kümeler ile yaptığımız ziyaretlerde, genel olarak kültürel cins destinasyonlarında yerli kümeleri pek göremezdik. O denli ki; buralarda Türkçe anlatım duymak dikkatimizi çekerdi. Fakat ne olduysa 2000’li yılların başlarından itibaren yerli kümeler bu destinasyonlarda “aniden” görülmeye başladı. Kültürel altyapılar değişkendir lakin o denli “ani” sıçramalar falan göstermezler. Arz kanadında yanlışsız bir şeyler yapılmış olmalı ki var olan –aynı- kültürel altyapı, turizm alanında kendini daha çok gerçekleştirmeye başlamış olsun. Münasebetiyle da şayet tespitimiz doğruysa; yani kültür ve arkeoloji tiplerine olan ilgi kültürel altyapıdan beklenenin de altında ise bunun nedenlerinin aranması gereken yerlerden biri de arz kanadında her derecedeki oyuncunun izlediği turizm politikalarıdır.
Yıllar evvel bir Yunan kümesi ile Kapadokya’daydım. Mustafapaşa’da eski bir Rum meskeninin ziyaretinden çıkıyorduk. Kelam konusu mesken o periyodun pek beğenilen dizisi “Asmalı Konak”ın çekimlerinde kullanılan birinci konuttu ve yerli kümeler da bu nedenle sıkça ziyaret ederlerdi. Ziyaret çıkışında, yerli kümeden bir genç bayan, telefonda konuştuğu bireye motamot şöyle söyledi: “Asmalı Konak turundayım. Bu ortada Kapadokya’yı da geziyoruz”…
Hasebiyle seyahat acentelerinin bu bahiste sandıklarından daha kıymetli bir rol oynadığına inanıyorum. Kapadokya çeşidini “Asmalı Konak” tipi olarak satmak ile sözgelimi Efes ören yeri ziyaretine, Efes Müzesi’ni eklemekten çekinmek, müşterinin kültürel altyapısına güvensizlikten kaynaklanan tıpkı tasanın eseri. Evet, turizm de nihayetinde bir ekonomik faaliyet ve piyasaların kurallarına alışılmış. Temel bir piyasa kuralı olarak da talep arzı belirler. Lakin arzın da tüketici davranışlarını ve münasebetiyle talebi etkilediğini biliyoruz.
‘TEMATİK ARKEOLOJİ CİNSLERİNİ BİR KONSEPT OLARAK İŞLEYECEĞİZ’
İş birliği içerisinde olduğunuz Academic Tour’la birlikte tematik arkeoloji tiplerine hazırlandığınızı biliyoruz. Hem genel hem de pandemi şartlarına bağlı olarak beklentileriniz neler?
Öncelikle belirtmeliyim ki arkeolojik içerikli çeşitler, gerek Academic Tour gerekse öteki acenteler tarafından zati daha evvel de tekraren yapılmış ve yapılmaktadır. Fakat yaygın olarak, genel bir kültür tipinin özel bir içeriği olarak ele alınmaktadır. Arkeoloji tipini bağımsız ve tematik olarak ele almak da bizim icadımız değildir. Çok sonlu da olsa, turizm bölümünün “marjinal çocuğu” olarak, bu da yapılmaktadır. Biz bunu bir adım öteye taşıyarak, tematik arkeoloji çeşitlerini bir konsept olarak işlemeye karar verdik. Tüm ülke coğrafyasının antik tarihini, antik kentlerinin ve ilgili müzelerinin tarihi bölgeler bazında, sistematik ziyaretleri ile tanıtmayı hedeflediğimiz bu konseptimize bir İzmir acentesi olarak, bölgemiz olan Batı Anadolu ile başladık. Bu çerçevede ve birinci etapta 18 değişik tıp programı hazırladık.
Geçenlerde bir tarihçiden kolay ve kolaylığı içinde çok hoş bir cümle okudum. “Yüzyıllar, binyıllar içinde değişen insan değil, teknolojidir” diyordu. Bir antik kentin içerisinde kendimizden bir şeyler görmek sahiden doyumsuz bir haz. Temellerini gördüğümüz bir meskenin avlusunda iki bin yıl evvel oynayan çocukların, içine çakıl taşı doldurularak, kilden yapılmış çıngıraklarının sesini ne kadar çok duyurabilirsek, bu doyumsuz hazzın o kadar çok alıcısı olacağına inanıyorum.
Pandemi şartları bildiğiniz üzere en çok turizm kesimini vurdu. Bu alandaki gelişmelere bağlı olarak şayet turizm yapabileceksek, pandeminin yarattığı korkuların, dalın bu “marjinal çocuğunu” engellemek bir yana destekleyebileceğini umuyorum. Yapısı gereği tabiat ile iç içe olan bu çeşit tiplerin sıhhat açısından en az dert veren turizm faaliyetlerinden olacağını düşünüyorum.
Gazete Duvar