Peter Dockrill
Bilim insanları, insanlığın gezegenimizin iklimi üzerinde yarattığı tesirlerin çok büyük olduğunu, onlarca yıldır farkında olmaksızın Dünya’nın etrafında döndüğü ekseni değiştirdiğimizi lisana getiriyorlar. Yeni sonuçlanan bir çalışmada araştırmacılar, Dünya’nın manyetik kuzey ve güney kutuplarının, coğrafik muadillerinin sabit pozisyonlarından yerinde duramazcasına hareket ederek gezegen yüzeyinde sürüklendiği ‘kutup kayması’ olgusunu incelediler.
BİRDEN FAZLA ETKEN BİR ORTADA
Bu gizemli olgunun, Dünya yüzeyinin altında yatan devasa eriyik demir anomalilerinin varlığı da dahil olmak üzere, pek çok etken tarafından harekete geçirildiği düşünülüyor. Buna rağmen, bilim insanları şaşırtan bir biçimde antropojenik (insan kaynaklı) iklim değişikliğinin tesirleri de dahil olmak üzere, öteki ögelerin da buna katkıda bulunduğunu söz ediyorlar. Çin’de bulunan Coğrafik Bilimler ve Doğal Kaynaklar Araştırma Enstitüsü’nden baş araştırmacı Shanshan Deng, “Küresel ısınma tesiriyle buzulların daha süratli formda erimesi, 1990’larda kutuplarda yaşanan kaymanın istikamet değiştirmesinin en mümkün sebebiydi” diye izah ediyor.
Deng ve öteki uzmanlar, yeni araştırmada, son yıllarda karasal su rezervlerindeki (TWS) değişimlerin birebir vakit diliminde kaydedilen manyetik kutup kayması ölçüsüne ne kadar katkıda bulunduğunu mercek altına aldılar. TWS, temel olarak yer altı rezervlerinden yer altı sularının pompalanmasıyla gerçekleşen değişimlerle birlikte, Dünya ısındıkça buzulların erimesi yüzünden Dünya’daki su düzeylerinde yaşanan değişimleri kapsıyor.
Bu değişimlerin ehemmiyet taşımasının nedeni, Dünya’daki kütle dağılımını etkilemeleri ve -ister dönen bir top, ister bir yoyo ya da uzayda dönen bir gezegen olsun- dönen bir cisim üzerinde işlerken kütlesindeki dağılımın, dönüş haline tesir etmesidir.
DÜNYA’YI RAYINDAN ÇIKARAN KÜTLE DEĞİŞİMİ
Araştırmaya dahil olmayan ve İsviçre’deki Zürih Üniversitesi’nde vazife yapan iklim bilimci Vincent Humphrey, “Bu bulgu, eldeki soruya dair değişik bir delil sunuyor” diyor: “Bu, size bu kütle değişiminin ne kadar kuvvetli olduğunu söylüyor; o kadar büyük ki Dünya’nın eksenini bile değiştirebilir.”
Kutup kayması, bilim insanları tarafından yüzyılı aşkın bir müddettir gözlemlenen doğal bir olgu olsa bile, gezinme sıkıntısı birinci olarak 1990’larda manyetik kuzey kutbunda görülen batıdan doğuya gerçek bir taraf değişikliğiyle birlikte yakın periyotta daha da süratlendi. Vakit geçtikçe, yüzlerce kilometre seyahat eden kutuplarla birlikte sürüklenme de artıyor; bu durum da GPS üzere navigasyon sistemlerini destekleyen Dünya Manyetik Modeli’nde ayarlamalar yapılması gerektiği manasına geliyor.
Araştırma grubunun yaptığı hesaplamalara nazaran -NASA’nın Yerçekimi Düzenleme ve İklim Deneyi (GRACE) misyonundan elde edilen uydu datalarına ve 1980’lere dek geri giden buzul kaybı ve yer altı suyu pompalama iddialarına dayanarak- 1990’larda görülen kutup kayması değişiminin temel sebebi, iklim değişikliğine bağlı buzul erimesiydi.
GLOBAL ISINMA SÜRECİ HIZLANDIRDI
Araştırmacılar, gerçekleştirdikleri çalışmada, “Küresel ısınmanın tesiri altında daha süratli gerçekleşen buzul kaybı, 1990’lardaki kutupsal kaymada görülen istikamet değişiminin en olası sebebiydi” diyorlar: “Diğer mümkün sebepler, iklim değişikliği ile sulama ve başka insan kaynaklı faaliyetler bağlamında sürdürülemez yer altı suyu tüketimi yüzünden buzul olmayan bölgelerde görülen TWS değişikliği olabilir.”
Şu ana dek gerçekleşen eksen kaymasının derecesinin insanların bunu gündelik hayatta algılayamayacağı kadar küçük olduğu kestirim edilse bile, eldeki sonuçlar tekrar de insanlığın Dünya kaynaklarını sürdürülemez biçimde kullanıyor olmasının bir başka telaş verici yan tesirini gözler önüne seriyor: Gezegen çapındaki kitlesel yine düzenlemeler, üzerinde yaşadığımız dünyanın zamanını ölçülebilir seviyede etkileyecek kadar kıymetli görünüyor.
Bir öbür soru ise, uzun vakittir devam eden sabit buzul erimesi ve yer altı suyu kaynaklarının aralıksız biçimde yağmalanmasının gelecekteki eksen kaymasını nasıl etkileyebileceği ve bunun ne cins sonuçlar doğuracağı. Yanıtları bekleyip görmemiz gerekecek.
Yazının yepyenisi Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
