Geçtiğimiz günlerde büyük oyunun görüldüğü orijinal bir komplo teorisi tüm dünyada yeniden milyonlarca zihni zehirledi. ABD’de faaliyet gösterilen pazaryeri pratiği Wayfair’de çocuk kaçakçılığı yapan alıcılar ve satıcıların buluştuğu sav edildi. Bu teze delil olarak gösterilen fiyatlar, isim benzerlikleri ve şirketin bahse dair açıklamasını detaylı olarak Teyit’in tahlilinde kaynaklarıyla birlikte görebilirsiniz. Tezin bir komplo teorisi olduğu kısa vakitte tespit edilmiş olsa da milyonlarca insanın zihninde gerçekmiş üzere kodlandı. Her zamanki üzere dezenformasyon, hakikaten daha süratli yayıldı.
Bu komplo teorisinin Türkiye’de yayılması, Trendyol’a sıçraması, toplumsal ağ kullanıcıları ve medyanın rolüne biraz daha yakından bakalım.
KOMPLO TEORİSİ TÜRKİYESİZ OLUR MU HİÇ?
Wayfair argümanı ışık suratında yayılırken Türkiye’nin bu işin dışında kalması düşünülemezdi. O denli de oldu. Toplumsal medyada, Wayfair’deki insan kaçakçılığı tezgahına emsal bir hususun Türkiye’de de Trendyol üzerinden yapıldığı tez edildi. Ekran imajları paylaşıldı, boykot davetleri yapıldı. Binlerce insan bu sefer mahallî bir pazaryeri sitesinin de bu küresel yasadışı işlerin modülü olduğuna dair tezlere maruz kaldı. Bu komplo teorisinin açıklanmasından kısa vade sonra Trendyol, iddiayı yalanlayan bir açıklama yaptıysa da en çok konuşulanlar listesine girmekten kendini kurtaramadı. Savların yayılma suratını, kullanıcılar üzerindeki kestirimi tesirini Google Trends üzerinden iki şirketin ismiyle yapılan arama hacmi grafiğinde de görebiliyoruz.
KIVILCIM ALEV TOPUNA DÖNÜŞÜYOR
Wayfair’e dair komplo teorisi şimdi olağan bir kıvılcımken “ABD bu argümanla sarsılıyor, lütfen yayalım” gibisi tweet’lerle bir anda bu sav gerçekmişçesine toplumsal ağlarda paylaşılmaya başlandı. Instagram’dan LinkedIn’e kadar birçok platformda birkaç saat içinde etkileşim çılgınlığına dönüştü. Buradaki asıl sorun ise teyit edilmemiş bu argümanın iyi niyetle, etrafını bu tip bir durumdan haberdar etme isteğindeki iyi niyetli kullanıcılardı. Umumide olduğu üzere bu örnekte de dezenformasyon yayımında sinema tam olarak burada koptu. Argümana dair kuşku duymayan bir arkadaşınız bu iddiayı paylaşıyor. Siz de şahsen güvendiğiniz bir insanın doğruluğundan emin olmasa bu türlü bir paylaşım yapmayacağını düşünüp küçük bir parmak hareketiyle paylaşıyorsunuz. Birebir mantıkla iş ilerliyor ve paylaştığınız içeriğin tesir yeri yalnızca birkaç paylaşımla üstel biçimde artarak 100 kimseden 700 bin insana ulaşıyor. Güzel niyetli olsanız da üzgünüm fakat kıvılcımı alev topuna dönüştürmeye yardım edenlerden oluyorsunuz…
ALEV TOPU YANGINA DÖNÜŞÜYOR
Birçok haber sitesi paylaşım ve arama hacmi artmaya başlayan Wayfair argümanına dair peş peşe SEO içerikleri yayına almaya başladılar. Bu içerikler, şu an güncellenmiş haliyle az çok detaylı haberler verse de birinci yayına alındıklarında bahse dair neredeyse hiçbir haber vermeyen, daha sahihi komplo teorisini olduğu üzere “iddia ediliyor” kalıbıyla okurlarına sunan bütünlüksüz metinlerden oluşuyordu. Haber siteleri bu içeriklerini servis ederken ABD’deki doğruluk denetimi merkezleri çoktan bu mevzuyu açıklığa kavuşturmuştu lakin kimin umurunda? Değerli olan paylaşılan içeriğin doğruluğu değil, saman alevi üzere parlayan kullanıcı aramalarına yanıt vererek kendi site trafiklerini artırmak. Böylelikle yerinde ve hakikat haber edinebilmek ismine bu argümana dair arama yapan kullanıcılar tekrar tıpkı komplo teorisini güvendikleri haber sitelerinden alarak tam mealiyle zehirlenmiş oldular.
Velev daha sonra en çok izlenen gündüz kuşağı programlarının birinde sunucu, ekran başındakileri çocuk kaçakçılığına dair uyarmak/korkutmak gayesiyle bu komplo teorisini gerçekliği ispatlanmış bir vaka üzere anlatarak internet üzerinden bu argümana bulaşmamış geri kalan birkaç on milyon kişisi da yalan-yanlış bir hikayeye ulaştırmakta hiçbir beis görmedi.
Medyanın teyit mekanizmasını çalıştırmadan kolaylıkla meydana saçtığı bu komplo teorisi sırasında sair bir husus daha dikkatimi çekti: Kullanılan lisan. Televizyon programında sunucu “çocuk pornosu” söz kümesini kullandı ki bu türlü bir tasarruf kelam konusu olamaz. Kast edilen aslında çocukların ağır istismara uğraması olabilir. Haber sitelerinin bu argümana dair hazırladıkları haber gibisi lakin ne olduğu çok da muayyen olmayan sahifelerin başlıkları ise “çocuk ticareti” söz kümesini taşıyor. Elbette çocuk ticareti üzere bir tasarruf da kelam konusu olamaz. Kast edilen durum çocuk/insan kaçakçılığıdır ve yasadışıdır. Ticaret terimi, yasal alışveriş faaliyetine referans verir. Yani siz “çocuk ticareti” dediğinizde aslında bu kaçakçılık faaliyetini bir noktada da sıradanlaştırmış olursunuz.
Kişilerin güvenerek haber aldığı yahut eğlendiği yayıncıların lisana ve kavramlara hakim olmamaları; onların mesleksel vasatlıklarının yanı sıra topluluğu yanlış bilgilendirmeleri, kimi kabahatleri sıradanlaştırmaları, hafifleştirmeleri üzere yan tesirler de doğuruyor.
DÖNÜP DOLAŞIP GELDİĞİMİZ BÖLGE TIPKI
Dönüş dolaşıp geldiğimiz bölge birebir: Kişilerin muhakeme kabiliyeti ve medya okuryazarlığı meselesi. Karşılaştıkları argümanlara dair kuşku duymayan, paylaşmaktan çekinmeyen kişiler dezenformasyon döngüsünün en büyük halkasını oluşturuyor. Bu döngüyü kırmak da sihirli bir değnekle mümkün değil. Bu işin tek tahlili mekteplerde mekteplilerin, halk eğitim merkezlerinde de yetişkin ve yaşlıların medya okuryazarlığı eğitimine tabi tutulmasıyla olur. Bir günde hiçbir şey çözülemese de atılan adımlar illa ki makul bir devir sonra meyvesini verecektir.
İnternetin yaygınlaşmasıyla birlikte kişilerin sahih habere daha kısa vadede ulaşıp faziletli hayatlara sahip olacakları düşünülürken geldiğimiz noktada en süratli yayılan içerikler komplo teorileri, dezenformasyon ve nefret söylemlerinden oluşuyor. Aslında kişiler sandığımız kadar habere aç, kuşkucu, araştırmacı değillermiş, o denli değil mi?
Gazete Duvar
