Carly Cassella
Araştırmacılar, insan kaynaklı emisyonun ve arazi kullanımının mevcut haliyle devam ettirilmesi durumunda, 2050 yılına dek Afrika’daki büyük insansı maymunların ömür alanlarının yüzde 94’lük bir kısmını kaybedeceğini varsayım ediyorlar. Bu felaket yaşanmadan evvel fosil yakıt emisyonunu azaltarak ve ekosistemleri koruyarak harekete geçsek dahi, araştırma modelleri, önümüzdeki otuz yıl içinde gorillerin, şempanzelerin ve bonoboların Afrika’daki hayat alanlarının yüzde 85’ini yitireceğini ortaya koyuyor.
ÖNGÖRÜLER İÇ KARARTICI
Senaryolardan hangisi gerçekleşirse gerçekleşsin, toplam ömür alanı kaybının neredeyse yarısı ulusal parklar üzere korunan alanlarda gerçekleşebilir. Sonuçta, iklim değişikliği, insan imali hudutlarda durmuyor. Dünya daha da ısındıkça ve doğal alanlar değiştikçe, büyük insansı maymunların ebediyen daha yüksek bir yere sığınma talihi vardır lakin bu vakit alır ve pek çok tıbbın üreme süreci yavaştır ve uygun ortamlar gerektirir.
Bu cins göçler eşzamanlı biçimde büyük insansı maymunları korunaklı alanlardan çıkararak nüfuslarını daha da büyük bir risk altına sokabilir. Aslında, bir küme yeni araştırma modeli, gelecekte şempanzeler, goriller ve bonobolar için gereken alanların büyük oranda tarım, madencilik, ormancılık, avcılık üzere faaliyetlere ve kentsel genişlemeye maruz kalan korunmasız alanlara yanlışsız kayacağını öngörüyor.
Mevcut öngörüler, bugüne kadar Afrika büyük insansı maymun toplulukları hakkında toplanan en geniş kapsamlı bilgi tabanına dayanıyor. Araştırmacılar, çeşitli iklim kestirimlerini, arazi kullanım datalarını ve insan nüfusuna dair artış projeksiyonlarını kullanarak, bu canlıların gerçekte ne kadar tehlike altında olduğunu ortaya koydular. Son yıllarda büyük maymunların durumunun ne kadar berbata gittiğini gösteren pek çok araştırma yapılmış olsa da, az sayıdaki çalışma gelecekte maymun topluluklarının başına neler geleceğini öngörmeyi amaçladı.
HEM ASYA HEM AFRİKA’DAKİ SOYLAR TÜKENİYOR
Hem Afrika hem de Asya’da bulunan büyük insansı maymunların hepsinin de kuşağı tükenmekte; kimileri vefat kalım sınırındalar ve hayat alanlarından geriye kalanlar da insan kaynaklı müdahaleler yüzünden süratle yok oluyor. İşte bu noktada, en iyi senaryo bile kusursuz görünmüyor. Afrika’da yaşayan büyük insansı maymunlar için belirlediğimiz muhafaza alanları yetersiz kalıyor.
Kullanılan araştırma modelleri, gelecekte, korunaklı alanlarının hâlâ varlığını koruyup korumadığına bakılmaksızın, Afrika’daki bütün büyük insansı maymunların devasa hayat alanı kayıplarına maruz kalacağını öngörüyor. Şu anda, pek çok Afrika insansı maymunu müdafaa alanlarının dışında, bilhassa de tarıma ya da palmiye yağı üretimine ayrılan alanlarda yaşıyor.
Örnek olarak, tüm Grauer gorillerinin dörtte üçü, dağ gorillerinin yüzde 64’ü, ırmak gorillerinin yüzde 91’i, bonoboların yüzde 80’i, Nijerya-Kamerun şempanzelerinin yüzde 90’ı, doğu şempanzelerinin yüzde 80’i ve merkez Afrika şempanzelerinin yüzde 80’i müdafaa alanları dışında yaşıyor. İddia edeceğiniz üzere, bu korunmasız alanlar da insan kaynaklı ziyanlara karşı daha savunmasız durumda.
Liverpool’daki John Moores Üniversitesi’nde primat ekolojisi ve korunması üzerine araştırmalar yapan Joana Carvalho, “En büyük hayat alanı kayıplarının korunan bölgelerin dışında gerçekleşmesinin bekleniyor olması, Afrika’da mevcut muhafaza altındaki alanların oluşturduğu ağın, büyük maymun topluluklarına uygun olan hayat alanlarını korumak ve onları faal bir formda birbirine bağlamak için ne kadar yetersiz olduğunu gözler önüne seriyor” diyor.
GÖÇ İÇİN KÂFİ VAKİT KALMADI
Hiç kuşku yok ki, iklim değişikliği, bir yandan birtakım hayat alanlarını büyük maymunlar için daha az alımlı hale getirirken öbür yandan yeni habitatlar yaratabilir. Bununla bir arada, büyük insansı maymun topluluklarının yeni ve elverişli alanlara dağılması yüzlerce, tahminen de binlerce yıl sürebilir. Muhtemelen otuz yıl bunun için kâfi değil. Araştırmacılar, iklim değişikliğinin gerçekleşme suratı göz önünde bulundurulduğunda, büyük insansı maymunların büyük ihtimalle ihtiyaç duyulan oranda göç edemeyeceğini düşünüyorlar.
Bu durum, birçok cins için yok oluş manasına gelebilir. Mesela, geleceğe ait senaryolar bağlamında gerçekleştirilen yeni bir çalışma, şempanzelerin ömür alanlarını değiştirmemeleri durumunda, yaşadıkları bölgenin dörtte üçünden fazlasını kaybedeceklerini gösteriyor. Başka yandan, dağ gorilleri ve ırmak gorillerinin gidebileceği öbür hiçbir yer yok. Elimizdeki modeller, en iyi senaryoda bile bu iki büyük maymun tipine uygun olan ömür alanlarının büsbütün kaybolacağını ve yeni ve uygun bir hayat alanı bulunmasının mümkün olmayacağını gösterdi.
TABİAT TALANININ İVEDİLİKLE DURMASI GEREKİYOR
Max Planck Enstitüsü’nde misyon yapan ekolojist Hjalmar Kühl, “Büyük insansı maymunların bölgelerinden çıkarılan doğal kaynakların global çaptaki tüketimi, bu canlıların yaşadığı çöküşün ana nedenlerinden biridir” diyor: “Bu kaynaklardan faydalanan tüm topluluklar daha sürdürülebilir bir iktisat geliştirerek büyük insansı maymunlar, hayat alanları ve buralarda yaşayan beşerler için daha iyi bir gelecek sağlama sorumluluğunu taşıyorlar.”
Asya’da bulunan büyük insansı maymunlar da emsal problemlerle karşı karşıya. 1990’lardan beridir orangutanların hayat alanlarının yüzde 80’inden fazlası yok oldu ve birtakım uzmanlar birebir doğrultuda devam edersek bu büyük maymunlarının soyunun da on yıl içinde olabileceğini düşünüyor.
Yeni araştırmanın müellifleri, “İklim değişikliğinin Afrika maymunları için alan kaybını daha da berbat bir hale getirmesini ve sonuçta orangutanları etkilemesi beklendiği için, tiplerin kalıcılığı bağlamında önemli tehditler yaratacağını öngörebiliriz” diyor. Yüzyılın sonuna gelindiğinde, insanların geriye kalan tek büyük maymun olma ihtimali ziyadesiyle yüksek.
Yazının özgünü Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
