John Swinburne
Bu yıl 18 Ocak’ta, Dünya Sıhhat Örgütü Lideri Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, en fakir ülkelerin tamamında 25 doz -evet, sadece 25 doz- ve daha varlıklı prensiplerde 39 milyon doz aşı yapıldığını açıkladı. Dünyanın ‘feci bir ahlaki başarısızlığın’ eşiğinde olduğunu söz etti.
Dr. Tedros, ilaç şirketlerini, başta düşük gelirli olanlar olmak üzere, tüm ülkelerdeki beşerler için Covid-19 aşılarına adil ve eşitlikçi erişimi hızlandırma teşebbüsü olan ‘COVAX’ programını hızlandırmak emeliyle DSÖ’ye data sunmak yerine, daha varlıklı ülkelerde aşı onaylarının alınmasına öncelik verdiği için eleştirdi. “Bu hareketler yalnızca salgını uzatacaktır” dedi.
ZENGİNLERİN KEYFİ YERİNDE
Bundan bir ay sonra, ABD’de bulunan George Washington Üniversitesi’nde sıhhat eşitliğinden sorumlu kıdemli Atlantik Üyesi Nijeryalı Dr. Ifeanyi Nsoror, 22 Şubat günü verdiği bir röportajda, 200 milyon nüfuslu Nijerya’da hiç kimsenin aşılanmadığını belirtti. Bunun yanı sıra, Dr. Nsoror, mevcut lider yardımcısı da dahil olmak üzere, Nijeryalı seçkinlerden kimilerinin aşı için Birleşik Arap Emirlikleri’nde (BAE) Dubai’ye uçtuğunu da kelamlarına ekledi.
COVAX programı, mart ayının başlarında gelişmekte olan dünyanın tamamına dört milyon doz aşı teslim etti ve 2022’nin sonuna dek 16 milyon doz daha aşı sağlamayı taahhüt etti. Bu suratı, on milyonlarca insanın aşılandığı daha varlıklı ülkelerle kıyaslayalım. İsrail’de nüfusun yüzde 57’si en az birinci dozunu yaptırdı. İngiltere’de bu oran yüzde 37, ABD’de ise yaklaşık yüzde 22. Düşük gelirli ülkeler ortasında, yalnızca Çin’den aşı temin eden Şili yüzde 25’lik bir oranla karşılaştırılabilir bir pozisyonda. Bu ortada Nijerya ve neokolonyal* fakir dünya, lakin iki yıl sonra nüfusunun yüzde 20’sini aşılamış olmaya hazırlanıyor!
Acınacak derecede yavaş aşı programlarının suratını artırmak isteyen fakir ülkeler, direkt büyük ilaç şirketleriyle pazarlık yapmaya çalışmak zorunda kalıyorlar. AstraZeneca, Güney Afrika’dan doz başına 5.28 dolar, Uganda’dan doz başına 7.92 dolar ödemesini talep ederken, AB doz başına 2.17 dolar için muahede sağladı.
AstraZeneca aşısının geliştiricisi olan Oxford Üniversitesi’nin asıl maksadının, aşının dozlarını fiyatsız olarak yahut doz başına en fazla yedi peni (yaklaşık 75 kuruş/ç.n.) maliyet fiyatıyla patentsiz biçimde sağlamak olduğunu da hatırlayın.
AŞI ÜRETİCİLERİ, ŞİRKET VE VAKIFLARIN KÂR BASKISI ALTINDA
Oxford, araştırmalarının değerli bir finansal destekçisi olan Gates Vakfı’nca, ilaç devi AstraZeneca ile özel bir mutabakat imzalaması konusunda baskıya maruz kalmıştı. Sonuç, AstraZeneca için inanılmaz derecede iyi olsa da dünya nüfusu için harikulâde derecede makûs oldu. AstraZeneca’nın payları yükselişte ve şirketin CEO’su olan Pascal Soriot, şahsi paylarının ve yatırımlarının geçen yılın nisan ayından bu yana 15 milyon dolar arttığını gördü.
Kârlar katlanıyor. ‘This is Money’ isimli bir finans haber sitesinde 11 Şubat 2021 tarihinde yayınlanan bir makalede, “Pascal Soriot, kârlar yükselirken Covid aşısını selamlıyor” deniyordu. Makalede, AstraZeneca’nın gelirlerin arttığını ve kârın 2020 sonunda neredeyse 1.39 milyar dolardan yaklaşık 4.17 milyar dolara sıçradığını açıkladığı aktarıldı.
Gerçekte, AstraZeneca’nın ‘maliyetine’ üretim ve satış argümanları büsbütün düzmece ve kendileri kadar acımasız olan rakiplerinin karşısında daha büyük bir pazar hissesi kazanma teşebbüsüdür. Financial Times’ın Ekim 2020’de aktardığı üzere, şirket bu yıl temmuz ayına kadar salgının ‘biteceğini’ ilan edebilir ve istediği fiyatı talep edebilir. Zati bunu yapmasının önünde bir mani de yok. İş mecmuası Fortune da, AstraZeneca’nın fiyatlandırma siyasetindeki ‘neredeyse büsbütün şeffaflık eksikliği’ hakkında tenkitte bulundu.
KÂR HIRSI TÜM DÜNYA İÇİN BÜYÜK BİR TEHDİT
Oxford’un asıl niyeti -aşıyı ‘açık platform’ halinde ve patentsiz olarak üretmek- takip edilerek aşının dünya çapında üretilmesi sağlansaydı, şu anda insanlığın tamamının ne kadar iyi bir durumda olacağını fakat hayal edebilirsiniz. Ancak bunun yerine, artık kitlesel aşılamaya başlayan daha varlıklı ülkelerde bile, eski sömürgeci güçler ve eski sömürgeleri ortasındaki servet eşitsizliklerini ve milyonlarca hayat için devam eden tehlikeyi yansıtan büyük bir aşı dengesizliği olan ‘aşı milliyetçiliği’ ile karşı karşıyayız.
Virüsün güney yarımkürede geniş bölgelerde yayılmasına ve hastalık saçmasına göz yummak, virüsün daha da tehlikeli bir biçimde mutasyona uğraması için ülkü bir şart yaratır. Dünyadaki her ülke, şu anda Nijerya üzere ülkelerde yaşanan somut ve hepimiz için potansiyel olan felakete bakmak yerine, İsrail, İngiltere ve ABD’de görülen aşı düzeylerine özeniyor olabilir.
BM genel sekreter başyardımcısı olan Winnie Byanyima, çok daha olumlu bir yerde olmanın önündeki pürüz hakkında şunları söylüyor: “Var olan sistem, ilaç şirketlerinin araştırma için devlet fonlarını kullanmalarını sağlıyor… lakin bunu ilaçlar üzerindeki monopollerini korumak ve kârlarını artırmak için kullanıyorlar.”
Hindistan hükümetince desteklenen Güney Afrika, geçtiğimiz günlerde Dünya Ticaret Örgütü’nde (DTÖ), global bağışıklık gelişene dek aşıların mülkiyet haklarından feragat edilmesi teklifinde bulundu. BM, DSÖ ve dünyadaki ilerici kısımlar de bu çeşit bir yaklaşımı destekliyor. Pekala, güçlü kapitalist ülkelerin hükümetleri bu yaklaşıma ne vakit takviye verecek?
PATENTSİZ ÜRETİM İÇİN BASKI OLUŞTURULMALI
Açıkça görülüyor ki, bütün ülkeler inançta olana dek hiçbir ülke inançta olamaz. Köleliğe ve sömürgeciliğe katlanan ve günümüzde neokolonyalizm ve muhteşem sömürü altında zulüm gören ülkelerde virüsün yayılmasına kayıtsız kalarak göz yummak, insan cinsine karşı bir ihanet olacaktır.
Oxfam, geçtiğimiz günlerde şu açıklamada bulundu: “Gelişmekte olan ülkeler de dahil olmak üzere, kitlesel biçimde üretilen açık kaynaklı (herkes için erişime açık, fiyat gerektirmeyen/ç.n.) aşılara muhtaçlığımız var.”
Küresel Justice Now’dan Nick Dearden şunları söylüyor: “Bu bilgiyi paylaşabilmek ve artık daha fazla aşı üretebilmek için ivedilikle kamusal kurumların idaresine verilmiş teknoloji ve patentlere muhtaçlığımız var. Bu virüsü adil ve faal bir biçimde yenebilme maharetimiz, buna bağlı.”
1950’lerde çocuk felci aşısını geliştiren meşhur Jonas Salk, aşının patentini çıkartmayı reddetmişti. Aşının kime ilişkin olduğu sorulduğunda ise şunu söylemişti: “Sahibi beşerler diyebilirim. Bir patenti yok. Güneşin patentini alabilir misiniz?”
Böylelikle, çocuk felci yok edildi.
Salk’ın tavrını, aşıyı tedarik etmek için Güney Amerika hükümetlerinin devlet kaynaklarını ‘teminat’ olarak göstermesi için baskı yapmakla meşgul olan Pfizer’ın yaklaşımıyla karşılaştırın. Ya da AstraZeneca ile ‘takım çalışması’ yürütmesi için Oxford’a baskı yapan Gates Vakfı’nın yahut şahsen AstraZeneca’nın yaklaşımıyla…
Aşı üretiminin dünya genelinde patentsiz hale gelmesi için tüm hükümetler davette bulunmalı. Hepimiz bu rezalete bir son verilmesi davetine katılmalı, insanlığı açgözlülüğün, insanları da kârın önüne koymalıyız.
*Neokolonyalizm ya da yeni sömürgecilik, gelişmekte olan bir ülkeyi tesir altına almak için eski tip sömürgeciliğin kullandığı direkt askeri denetim yahut dolaylı siyasi denetim usulleri yerine kapitalizmi, globalleşmeyi ve kültürel sömürgeciliği kullanma pratiğidir.
Yazının özgünü People’s World sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
