Brandon Specktor
İklim değişikliği, dünya genelindeki kasırgaların ve öteki çok hava olaylarının sıklığını ve şiddetini daha şimdiden artırdı. Ne var ki, ufukta Amerika’nın kıyı şeridinde hasara neden olabilecek daha küçük, daha az dikkat çeken bir tehdit daha var.
‘Yıkıcı seller’ diye de isimlendirilen yüksek gelgit taşkınları, gelgitler günlük ortalama seviyenin yaklaşık 0.6 metre üzerine çıktığında ve caddelere taşmaya yahut yağmur kanallarından dışarı sızmaya başladığında kıyı bölgelerinde gerçekleşir. Bu seller, sokakları ve konutları sular altında bırakan, işletmeleri kapanmaya zorlayan ve kanalizasyon taşkınlarına sebep olan açık bir felaketten daha fazla ziyan vericidir; bununla birlikte, ne kadar uzun sürerlerse, o kadar fazla ziyan verebilirler.
2019’DA 600’DEN FAZLA SEL YAŞANDI
Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi’ne (NOAA) nazaran, ABD 2019 yılında bu sellerin 600’ünden fazlasını yaşadı. Ancak artık, NASA öncülüğünde yürütülen yeni bir araştırma, ABD’de yıkıcı sellerin 2030’larda çok daha sık görüleceği konusunda ihtarda bulunuyor ve ABD kıyı şeridinin büyük kısmının en az on yıl boyunca her yıl üç ilâ dört kat daha fazla gelgit seline maruz kalacağını belirtiyor.
Nature Climate Change isimli mecmuada 21 Haziran günü yayınlanan araştırma, bu fazladan taşkın günlerinin yıl içerisinde eşit biçimde dağılmayacağı, bundan çok, büyük olasılıkla sadece birkaç ay içinde bir ortada yaşanacağı ikazında bulunuyor; şu anda ayda sırf iki ya da üç taşkın yaşanan kıyı bölgeleri, yakında onlarca ya da daha fazla sele maruz kalabilir.
Araştırmacılar, bu uzun vadeli kıyı taşkın mevsimlerinin, kıyı toplulukları bunlara karşı şimdiden bir plan hazırlamaya başlamazsa, hayatlarına ve geçim kaynaklarına büyük sekte vuracağı konusunda uyarıyorlar. Hawaii Üniversitesi’nde yardımcı doçent ve araştırmanın başyazarı olan Phil Thompson, “Zaman geçtikçe biriken tesirin bir sonucu olacak” diyor: “Ayda 10 ya da 15 sefer taşkın olduğunda, bir işletme otoparkı su altındayken çalışmasını sürdüremez. Beşerler işlerini kaybederler zira işe gidemezler. Sızan kanalizasyon suları bir halk sıhhati sorunu haline gelir.”
Sel yaşanan günlerde bu iddiası artışı farklı etkenler tetikler.
BİRDEN FAZLA TESİR BÜYÜK SONUÇLAR YARATACAK
Öncelikle, deniz düzeylerinde bir yükseliş yaşanıyor. Global ısınma atmosferimizi ısıtırken buzullar rekor bir süratte eriyor ve okyanusa devasa ölçüde eriyik su salıyor. NOAA’nın aktardığına nazaran, sonuç itibariyle, global ortalama deniz düzeyleri 1880 yılından bu yana yaklaşık 21 ilâ 24 santimetre yükseldi ve bunun neredeyse üçte biri sırf son 25 yıl içinde gerçekleşti. 2100 yılına gelindiğinde, insanların önümüzdeki yıllarda sera gazı emisyonlarını ne kadar başarılı biçimde azalttıklarına bağlı biçimde, deniz düzeyleri 2000 yılında şimdiki düzeylerinden 0.3 m ilâ 2.5 m ortasında rastgele bir seviyede yükselebilir.
Yükselmekte olan deniz düzeyleri tek başına yüksek gelgit taşkınlarının yaşanma sıklığını artıracak; bununla birlikte, kozmostan da biraz yardım alacaklar, bilhassa de Ay’dan. Ay gelgitleri etkilese de, Ay’ın çekim gücü yıldan yıla değişkenlik gösterir; Ay, aslında yörüngesinde bir ‘yalpalama’ yaşar ve bu, 18.6 yıllık ritmik bir döngü içerisinde, Dünya’ya nazaran pozisyonunu hafif biçimde değiştirir. Döngünün yarısı boyunca Ay Dünya’daki gelgitleri bastırır; bu da denizin az yükselmesine ve fazla çekilmesine neden olur. NASA’nın aktardığı kadarıyla, döngünün öbür yarısı kelam konusu olduğunda, gelgitlerin gücü artar; daha fazla yükselme ve daha az çekilme meydana gelir
Araştırmacılara nazaran, şu anda döngünün gelgiti güçlendiren kısmındayız; bir sonraki gelgit güçlendirici döngü 2030’ların ortalarında başlayacak ve o vakte dek, global deniz düzeyleri, olağandan daha fazla olan yükselmeleri bilhassa yıkıcı bir hale getirecek düzeye çıkarmış olacak.
HEMEN PLANLAMAYA BAŞLANMALI
Araştırma takımı, deniz düzeyindeki yükselmesinin ve Ay döngüsünün birleşik tesiri sonucunda, yüksek gelgit taşkınlarının tüm ABD kıyılarında hızla çoğalacağını belirtiyorlar. Araştırmacılar, on yıldan biraz daha uzun bir vakit zarfında, yüksek gelgit selinin ‘bölgesel bir sıkıntıdan ulusal bir probleme dönüşeceğini ve ABD kıyılarının büyük kısmının bundan olumsuz biçimde etkileneceğini’ söylüyor.
İklim döngüsünün barındırdığı El Niño kasırgaları üzere öteki ögeler, bu taşkın günlerinin yılın muhakkak periyotlarında kümeleşmesine yol açacak ve bu da aylar boyunca süren yıkıcı kıyı sellerine neden olacak. Araştırmacılar, bu kulağa vahim gelse de planlama yapabilmek için gerçek anlaşılmasının kıymetli olduğunu söylüyorlar. NASA’ya bağlı Jet İtiş Laboratuvarı’ndan [JPL] çalışmanın ortak müellifi Ben Hamlington yaptığı açıklamada, “Tüm [aşırı iklim] olaylarının muhakkak bir ayda yığılacağını ya da bir yılın ikinci yarısında birincisinden daha şiddetli sellere neden olacağını anlamak yararlı bir bilgidir” diyor.
Çok iklim olayları, Amerika’nın kıyılarını vurduğunda ulusal medyanın tamamının dikkatini çekebilir lakin çok yakında yüksek gelgit sellerinin görmezden gelinmesi imkânsız bir hâl alacak. Muharrirler, şimdiden planlamaya başlamanın en hakikat davranış olduğunu belirtiyorlar.
Yazının özgünü Live Science sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
